Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Ο Σοβιετικός συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975,  https://tinyurl.com/498jdv2t  ,   https://tinyurl.com/f98y5x2r  ) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες του 20ού αιώνα, με πολύ μεγάλη εργογραφία. Ο Σοστακόβιτς συνέλαβε και  επεξεργάστηκε την 10^η Συμφωνία του το καλοκαίρι του 1953, εντατικά εργαζόμενος σε Μόσχα και Κομάροβο, και ολοκλήρωσε την αποτύπωσή της σε παρτιτούρες τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς. Η 10η Συμφωνία «στηρίζεται σε μια μεγάλη, τελικά καταφατική ιδέα της ζωής» και είναι γνωστή κυρίως λόγω του «μουσικού πορτρέτου» του Στάλιν το οποίο θεωρείται ότι επιχείρησε ο συνθέτης στο δεύτερο μέρος του έργου, στο Αλέγκρο-Σκέρτσο. Ανεξάρτητα από το εάν ισχύει αυτό, κάτι που έχει αμφισβητηθεί από αρκετούς μελετητές, γεγονός παραμένει ότι το συγκεκριμένο Αλέγκρο-Σκέρτσο ανήκει στα πλέον «ενοχλητικά» της μουσικής φιλολογίας, μοντερνιστικά μηχανιστικό και νευρώδες στα όρια της υστερίας.

Όμπρεϊ Ουίλιαμς: Συμφωνία αρ. 10, έργο 93 του Σοστακόβιτς (1981).

Η ερμηνεία της  10^ης Συμφωνίας του Ντμίτρι Σοστακόβιτς από τον Δημήτρη Μητρόπουλο ( https://tinyurl.com/mt3zbamt  ) με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης στην Αθήνα, πριν 70 χρόνια,  την 1η Οκτωβρίου 1955, αποτέλεσε μουσικό και πολιτιστικό ορόσημο. Η εν λόγω εκτέλεση της συμφωνίας έλαβε χώρα στην αίθουσα «Ορφέας» της Αθήνας, στο πλαίσιο της ιστορικής μεταπολεμικής ευρωπαϊκής περιοδείας της ορχήστρας και η συναυλία είχε βαθιά απήχηση, όχι μόνο λόγω του κύρους της μουσικής, αλλά και επειδή σηματοδότησε μια βαθιά συναισθηματική επιστροφή στην πατρίδα για τον ίδιο τον Μητρόπουλο, ο οποίος διετέλεσε μουσικός διευθυντής της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης από το 1949 έως το 1958. Η Δέκατη Συμφωνία του Σοστακόβιτς, η οποία ολοκληρώθηκε λίγο μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953, είναι γνωστή για την έντονη συναισθηματική της ένταση και πολυπλοκότητα. Ο Μητρόπουλος, φημισμένος για τη διεύθυνση ορχήστρας εξ ολοκλήρου από μνήμης και γνωστός για την έντονα "σωματική" του προσέγγιση, έφερε σε αυτή την ερμηνεία ένα αδιαμφισβήτητο βάθος έκφρασης. Η ερμηνεία του αντανακλούσε την ένταση, την αγωνία και την διστακτική αισιοδοξία που ενυπάρχουν στη μουσική του Σοστακόβιτς. Αυτή η συμφωνία, με το μελαγχολικό εναρκτήριο μέρος, το σφοδρό σκέρτσο (που θα ακούσουμε), το ανακλαστικό τρίτο μέρος και τελικά το θριαμβευτικό φινάλε, απαιτούσε έναν μαέστρο ικανό να «πλοηγηθεί σε βαθιές συναισθηματικές αντιθέσεις», ένα έργο που ταίριαζε απόλυτα στην ιδιοσυγκρασία του Μητρόπουλου.

Η σύνδεση του Έλληνα μαέστρου με τη Δέκατη Συμφωνία του Σοστακόβιτς ήταν ιδιαίτερα εύστοχη. Η καλλιτεχνική προσωπικότητα του ίδιου του Μητρόπουλου αντικατόπτριζε την εσωτερική αναταραχή και την τελική επίλυση της συμφωνίας. Το αθηναϊκό κοινό, γνωρίζοντας τη διεθνή αναγνώριση του Μητρόπουλου και περήφανο για την ελληνική του καταγωγή, ανταποκρίθηκε με ενθουσιασμό στην συναισθηματικά φορτισμένη εκτέλεση του έργου υπό τη διεύθυνσή του. Η παράσταση χρησίμευσε ως μια συμβολική στιγμή «συμφιλίωσης και πολιτιστικής ανοικοδόμησης», που έλαβε χώρα μόλις μια δεκαετία μετά τις καταστροφές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και του επακόλουθου εμφύλιου πολέμου στην Ελλάδα. Η υποδοχή από τους κριτικούς τόνισε την αξιοσημείωτη ικανότητα του Μητρόπουλου να ενοποιήσει την ορχήστρα σε ένα συνεκτικό, δυναμικό σύνολο, τονίζοντας την ικανότητα της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης για λεπτή έκφραση. Η συναισθηματική δύναμη της συμφωνίας εντάθηκε από τη συγκυρία: η επιστροφή του Μητρόπουλου στην πατρίδα του θεωρήθηκε ευρέως ως μια συγκινητική επανένωση, που εμπότισε την εκτέλεση του έργου με επιπλέον επίπεδα νοήματος πέρα ​​από τις ίδιες τις νότες.

Διατηρημένη σε σύγχρονη ηχητική επεξεργασία, η ερμηνεία αυτή παραμένει ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο, αντανακλώντας τόσο την πολιτιστική σημασία του γεγονότος όσο και τη βαθιά ταύτιση του Μητρόπουλου με τη μουσική του Σοστακόβιτς. Σήμερα, αυτή η συγκεκριμένη εκτέλεση στη συναυλία του 1955 στην Αθήνα αναγνωρίζεται όχι μόνο ως ένα αξιοσημείωτο μουσικό γεγονός, αλλά και ως μια συναρπαστική διασταύρωση προσωπικής αφήγησης, ιστορικών περιστάσεων και καλλιτεχνικής αριστείας, απαθανατίζοντας έναν μαέστρο και μια ορχήστρα σε μια στιγμή σπάνιας συναισθηματικής και μουσικής σύγκλισης.

Ακούμε από την παραπάνω συναυλία το Αλέγκρο-Σκέρτσο της 10^ης Συμφωνίας, μια  μουσική αδιάκοπου τρόμου και ξέφρενης βίας, με το στρατιωτικό τύμπανο να κάνει έντονα αισθητή την παρουσία του.

Σοστακόβιτς Αλέγκρο-Σκέρτσο από την 10η Συμφωνία. Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, Δημήτρης Μητρόπουλος, 1955.mp3

Και τώρα, μια σύγχρονη εκτέλεση: η Βασιλική Ορχήστρα Κοντσέρτγκεμπαου του Άμστερνταμ ερμηνεύει το Αλέγκρο-Σκέρτσο της 10^ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς υπό τη διεύθυνση του Άντρις Νέλσονς.

Σοστακόβιτς Αλέγκρο-Σκέρτσο από την 10η Συμφωνία. Ορχήστρα Κοντσέρτγκεμπαου, Άντρις Νέλσονς, 2014.mp4