Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Το φθινόπωρο στη Ζεφός της βορειοκεντρικής Γαλλίας  ενέπνευσε αρκετά έργα του Κλοντ Μονέ, με πιο αξιοσημείωτο τον παραπάνω πίνακα “Le bras de Jeufosse, automne - O «βραχίονας» (παραπόταμος) της Ζεφός, φθινόπωρο», που δημιουργήθηκε κοντά στο σπίτι του ζωγράφου στο Ζιβερνί. Ανήκει σε μια σειρά δέκα ποταμίσιων τοπίων του 1884 - κάποια από τα οποία ακολουθούν -  όπου ο ιμπρεσιονιστής Mονέ χρησιμοποίησε γρήγορες, χαλαρές πινελιές και ζεστούς, γήινους τόνους για να απεικονίσει το μεταβαλλόμενο φως και την ατμόσφαιρα της εποχής, δίνοντας έμφαση στην ομορφιά και τη μεταβλητότητα της φύσης μέσα από μια τεχνική που επικεντρώνεται στο φευγαλέο φως και χρώμα. Πολλοί από τους πίνακες του Μονέ αποτελούν μια μελέτη της μεταβλητότητας της φύσης και της βαθιάς επίδρασης της αλλαγής των εποχών και του φωτός σε ένα τοπίο. Το παραπάνω έργο με λάδι σε καμβά, απεικονίζει τον ποταμό Σηκουάνα κατά τη φθινοπωρινή περίοδο, παρουσιάζοντας τα πλούσια χρώματα του μεταβαλλόμενου φυλλώματος και τις αντανακλάσεις του στο νερό. Ο πίνακας παρουσιάζει μια πλούσια παλέτα ζεστών φθινοπωρινών χρωμάτων - πορτοκαλί, κίτρινα, κόκκινα και ώχρες στα δέντρα - σε αντίθεση με τα  πράσινα στην απέναντι όχθη. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει με μαεστρία τον τρόπο με τον οποίο το μεταβαλλόμενο φως φιλτράρεται μέσα από τα φύλλα και αντανακλάται στην επιφάνεια του νερού του ποταμού.

Η σχέση της μουσικής του Γιοχάνες Μπραμς (1833-1897) με το φθινόπωρο μάς έχει ξανααπασχολήσει στο ιστολόγιό μας (  https://tinyurl.com/yv5p7j5b ).   Το Πρώτο Κοντσέρτο για Πιάνο του Γιοχάνες Μπραμς, σε ρε ελάσσονα, έργο (op.) 15, είναι ένα συμφωνικό έργο για πιάνο και ορχήστρα που ο συνθέτης ολοκλήρωσε το 1858, κάνοντάς του την πρώτη δημόσια παρουσίαση έναν χρόνο αργότερα. Ήταν το πρώτο μεγάλο ορχηστρικό του έργο που παρουσιάστηκε στο κοινό και αρχικά συνάντησε δυσκολίες, αλλά τελικά έγινε δεκτό με ενθουσιασμό.

Ο Μπραμς σε νεανική ηλικία, το 1860, εποχή που παρουσίαζε το πρώτο του κοντσέρτο  για πιάνο.

Το κοντσέρτο περιέχει «βασανισμένα και όμορφα» θέματα όπως  και θέματα «ακατανόητης ομορφιάς», τα οποία μπορούν να ευθυγραμμιστούν με τη γλυκόπικρη ομορφιά του φθινοπώρου. Η κλίμακα  ρε ελάσσονα, η θυελλώδης πρώτη κίνηση/ πρώτο μέρος του κοντσέρτου [ Μaestoso (με μεγαλείο) – Poco piu moderato (σε λίγο πιο μέτριο ρυθμό) ] και το ενδοσκοπικό δεύτερο μέρος του κοντσέρτου ( Adagio - Αργά ) θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως φθινοπωρινά λόγω της μελαγχολίας, της σκοτεινής ομορφιάς τους και των θεμάτων απώλειας και πνευματικής λαχτάρας που αντηχούν με τη στοχαστική φύση των γκρίζων ημερών αυτής της εσωστρεφούς εποχής του χρόνου. Το τρίτο μέρος ( Rondo - Ρόντο: μουσική μορφή στην οποία ένα βασικό θέμα επανέρχεται πολλαπλές φορές, εναλλασσόμενο με άλλα, αντίθετα θέματα ) προσφέρει μια αντίθεση με απελευθέρωση της πίεσης, φέρνοντας μια αίσθηση ένδοξης, ζωντανής ενέργειας, με ανάκληση προηγούμενων θεμάτων, αρχικά με βάθος και οικειότητα,πριν από την κατάληξή του (coda).

 Φθινόπωρο στη Ζεφός

Ακούμε την ονειροπόλο, διακριτική είσοδο του πιάνου στο πρώτο μέρος του κοντσέρτου με αέρα μελαγχολίας και την ορχήστρα σε γαλήνια αναπόληση, σε αρκετές στιγμές (αναζητήστε τις). Ο ήσυχος ελεγειακός χαρακτήρας κυριαρχεί εδώ.

1ο απόσπασμα 1ου μέρους.mp3

Βαρκάδα στον Σηκουάνα στη Ζεφός

Ακολουθεί μια δραματική προσγείωση σε μια επιβλητική, ζοφερή, δυσοίωνη πραγματικότητα.

2ο απόσπασμα 1ου μέρους.mp3

Το πρώτο μέρος του κοντσέρτου τελειώνει με μια αίσθηση τραγικότητας.

Κατάληξη 1ου μέρους.mp3

 Όχθες του Σηκουάνα στη Ζεφός. Καλοκαιρία.

Η εντυπωσιακά γαλήνια φύση του δεύτερου μέρους ( Adagio - Αργά ) σε Ρε μείζονα εμπεριέχει μια ευλαβική πτυχή που ενδέχεται να σχετίζεται με θρησκευτικό περιεχόμενο, δεδομένης της αναγραφής του στίχου «Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου» σε ένα από τα χειρόγραφα του συνθέτη, ή να οφείλεται στην απόπειρα του Μπραμς να ζωγραφίσει με ήχους ένα «ευγενικό, απαλό πορτρέτο» της μούσας του, της Κλάρας Σούμαν, όπως ο ίδιος αναφέρει σε επιστολή του προς αυτήν το 1856. Ο σύζυγος της Κλάρας, ο εμβληματικός ρομαντικός συνθέτης Ρόμπερτ Σούμαν, πέθανε την ίδια χρονιά. Η ίδια η Κλάρα σημείωσε την «πνευματική» ποιότητα αυτού του μέρους.  Ό,τι από τα δύο παραπάνω και αν ισχύει, σίγουρο είναι πως το αργό δεύτερο μέρος του κοντσέρτου μάς μεταφέρει σε έναν τελείως διαφορετικό ηχητικό κόσμο. Η «πνευματική ποιότητα» και το «απαλό πορτρέτο» της Κλάρα Σούμαν μετά τον θάνατο του Ρόμπερτ θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με τη στοχαστική, οπισθοδρομική ποιότητα του φθινοπώρου, με το ξεθωριασμένο φως του  και τις αναμνήσεις του καλοκαιριού. Ο κυρίαρχος λυρισμός του μέρους αυτού προσλαμβάνει ένα παροδικό αίσθημα ανησυχίας στο παρακάτω απόσπασμα.

Απόσπασμα 2ου μέρους.mp3

Όχθες του Σηκουάνα στη Ζεφός, Φθινόπωρο.

Το ρυθμικό τρίτο μέρος, με την ενεργητική και χαριτωμένη αίσθηση «ουγγρικού χορού» ( βλ. και https://tinyurl.com/mt3zbamt ), παρέχει μια ισχυρή, «λαμπερή αποθέωση» ενέργειας και απελευθέρωσης, ένα ζωντανό αντίστιγμα στις πιο μελαγχολικές πτυχές του έργου στα δύο προηγούμενα μέρη του. Το τελευταίο αυτό μέρος του κοντσέρτου χαρακτηρίζεται από στιγμές ιδιαίτερου δυναμισμού που καθώς φτάνουν στην κατάληξη, μετουσιώνονται και μοιάζουν να υποδηλώνουν « το φθινόπωρο που κοιτάζει πίσω στο καλοκαίρι », παρέχοντας μια αίσθηση οικειότητας και στοχαστικού βάθους πριν οδηγηθεί το έργο στην πολύ εξωστρεφή κατάληξή του.

Κατάληξη του κοντσέρτου.mp3

Ο συνδυασμός του νεαρού πιανίστα Τζούλιους Κάτσεν με το ορμητικό αλλά και ευαίσθητο παίξιμό του και του βετεράνου μαέστρου Πιερ Μοντέ με την ανάδειξη  μιας πληθώρας  λεπτών ορχηστρικών λεπτομερειών από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου θεωρείται ως το τέλειο ταίριασμα, με αυτήν την ηχογράφηση από τον Μάρτη του 1959, αποσπάσματα της οποίας ακούσαμε, να θεωρείται αριστοτεχνική.