Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Χάρι Μπριός: Σερενάτα των λόφων.

Αναζητώντας υλικό για μια νέα άσκηση που σκέφτομαι να φτιάξω με θέμα τον ρομαντισμό, παρακολούθησα την πρόσφατη, εξαιρετική στην απλότητά της, φινλανδική ταινία του Άκι Καουρισμάκι «Πεσμένα Φύλλα» με ήρωες δύο μοναχικούς ερωτευμένους ανθρώπους, έναν αλκοολικό οικοδόμο και μια υπάλληλο σουπερμάρκετ. Με εξέπληξε η επιλογή της Σερενάτας του Σούμπερτ, ανάμεσα στα άφθονα ποικίλα τραγούδια της ταινίας, που «έντυσε» τις πρώτες ερωτικές ματιές των δύο ηρώων της ταινίας, όταν συναντήθηκαν σε ένα καραόκε μπαρ.

Α. Καουρισμάκι Πεσμένα Φύλλα Από τη σκηνή στο καραόκε μπαρ.mp4

Η σερενάτα είναι συνώνυμο της καντάδας· συνηθιζόταν να εκτελείται από ερωτευμένους νεαρούς, όπως βλέπουμε στους παρακάτω τρεις πίνακες,  υπό το φέγγος των άστρων ή του φεγγαριού. 

Το έργο του Σούμπερτ διέπεται από το πνεύμα του ρομαντισμού. Οι μελωδίες του αποπνέουν συναισθηματική συμμετρία και ύφος ονειρικής πραγματικότητας.

Το «Κύκνειο Άσμα - Schwanengesang» έργο D.957 αποτελεί τον τελευταίο μεγάλο κύκλο τραγουδιών του Φραντς Σούμπερτ για φωνή και πιάνο. Πρόκειται για ένα αριστούργημα μουσικής και δραματουργικής πυκνότητας με έντονο σκηνικό και οπερατικό χαρακτήρα. Το «Κύκνειο Άσμα» ενώνει την ποίηση του Ρέλσταπ και του Χάινε: μια ελάσσονα ρομαντική και μία μείζονα (αντι)ρομαντική ποιητική φωνή.

Ο Φραντς Σούμπερτ (1797-1828) κι οι δυο παραπάνω ποιητές του μας προσφέρουν σε αυτήν τη συλλογή τραγουδιών ένα γλυκό ερωτικό φίλτρο μαζί με πικρό αντίδοτο ενάντια στον έρωτα. Θέρμη ερωτικής προσμονής μαζί με ψύχος ερωτικών φαντασμάτων. Θριάμβους και θρήνους του έρωτα. Χαρά της συντροφιάς και πόνο της ερήμωσης. Στο τέλος της σύντομης ζωής του, ο Σούμπερτ απογειώνει προς την υπέρβαση την τέχνη του τραγουδιού-lied, ανοίγοντας διάπλατους δρόμους στον Σούμαν και σ’ όλους τους επόμενους.

Η «Σερενάτα - Ständchen» είναι ένα πολυαγαπημένο τραγούδι, το 4ο από τον εν λόγω κύκλο 14 τραγουδιών για σόλο φωνή και πιάνο που κυκλοφορήθηκε μετά τον θάνατο του Σούμπερτ, εξού κι η εκ των υστέρων ονομασία του κύκλου ("Κύκνειο 'Ασμα"). Το 4ο αυτό τραγούδι του κύκλου περιγράφει μια σύντομη ιστορία ενός ανθρώπου που επιθυμεί να τον αγαπήσει ένας άλλος. Μπορείς να νιώσεις δύο διαφορετικά πράγματα: μελαγχολική λαχτάρα και ελπίδα.

Τα λόγια της «Σερενάτας» ανήκουν στον Γερμανό ποιητή Λούντβιχ Ρέλσταπ (1799-1860) και, ομολογώ, η μουσική του Σούμπερτ είναι εκείνη που τα ανάγει σε ποιητικό βίωμα. Αντίθετα, η μεγάλη ποίηση, είναι αλήθεια, είναι εκείνη που πολύ δύκολα μελοποιείται διότι ήδη διαθέτει από μόνη της τη δική της μουσική.

Leise flehen meine Lieder

Durch die Nacht zu Dir;

In den stillen Hain hernieder,

Liebchen, komm' zu mir!

Απαλά σε ικετεύουν τα τραγούδια μου

Μέσα στη νύχτα εσένα·

Κάτω στο ήσυχο άλσος,

Γλυκιά μου, έλα σε μένα!

Flüsternd schlanke Wipfel rauschen

In des Mondes Licht;

Des Verräthers feindlich Lauschen

Fürchte, Holde, nicht.

Ψιθυρίζοντας θροΐζουν οι λεπτές κορυφές

Στο φως του φεγγαριού

Κάποιου προδότη το εχθρικό κρυφάκουσμα

Μη φοβάσαι, αγαπημένη μου.

Hörst die Nachtigallen schlagen?

Ach! sie flehen Dich,

Mit der Töne süßen Klagen

Flehen sie für mich.

Ακούς τα αηδόνια που κελαηδούν;

Αχ! ικετεύουν εσένα,

Με τους ήχους γλυκού παράπονου

Σε θερμοπαρακαλούν για μένα.

Sie verstehn des Busens Sehnen,

Kennen Liebesschmerz,

Rühren mit den Silbertönen

Jedes weiche Herz.

Καταλαβαίνουν της καρδιάς τον πόθο,

Γνωρίζουν τον πόνο της αγάπης,

Αγγίζουν με  ασημένιους ήχους

Κάθε τρυφερή καρδιά.

Laß auch Dir die Brust bewegen,

Liebchen, höre mich!

Bebend harr' ich Dir entgegen;

Komm', beglücke mich!

Άσε κι εσύ την καρδιά σου να συγκινηθεί,

Αγάπη μου, άκου με!

Τρέμοντας σε περιμένω!

Έλα, κάνε με ευτυχισμένο!

Η  «Σερενάτα» εκφράζει έναν ενεργητικό μονόλογο, στον οποίο ο κεντρικός χαρακτήρας επιδιώκει έναν στόχο ερωτοτροπίας μέσω της πειθούς.

Ακούμε τη «Σερενάτα» από το "Κύκνειο Άσμα" του Σούμπερτ, πρώτα με τη δροσερή νεανικότητα της φωνής του βαρύτονου Βόλφγκανγκ Χόλτσμάιρ, μετά με τη βαθιά ευαισθησία της φωνής του μπάσου Χανς Χότερ και, τέλος, σε μεταγραφή για συμφωνική ορχήστρα, με την Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας με μαέστρο τον Γιουτζίν Όρμαντι.

01. ΣΟΥΜΠΕΡΤ Σερενάτα - Βόλφγκανγκ Χόλτσμαϊρ, Ίμοτζεν Κούπερ.mp3

02. ΣΟΥΜΠΕΡΤ Σερενάτα - Χανς Χότερ, Τζέραλντ Μουρ.mp3

03. ΣΟΥΜΠΕΡΤ Σερενάτα - Ορχήστρα Φιλαδέλφειας, Γιουτζίν Όρμαντι.mp3

Στις εικαστικές τέχνες, το ύφος στην Κεντρική Ευρώπη κατά την περίοδο Biedermeier (1815-1848) - περίοδο ανόδου των μεσαίων κοινωνικών τάξεων -  συνδέεται με τον συναισθηματισμό και την αδράνεια. Οι πίνακες, όπως οι τρεις εδώ παρατιθέμενοι, με τον τίτλο «Σερενάτα», του (υστερο)ρομαντικού Γερμανού ζωγράφου Καρλ Σπίτζβεκ (Carl Spitzweg , Μόναχο, 1808-1885),  είναι γνωστοί για την ενασχόλησή τους με τον καθημερινό κόσμο, γενικά χωρίς μεγάλες χειρονομίες.