Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Στις διαφάνειες του εναρκτήριου μαθήματός μας συμπεριλαμβάνεται ο παρακάτω πίνακας του Βρετανού ζωγράφου Λιουκ Φιλντς.

«Ο γιατρός (1891)» είναι ίσως ο πιο διάσημος πίνακας του Λιουκ Φίλντς (Luke Fildes, 1843-1927). Ο Βρετανός καλλιτέχνης  έκανε πολλά σκίτσα, πριν καθίσει να ζωγραφίσει τον πίνακα. Ο Φίλντς είχε ταξιδέψει σε όλα τα υψίπεδα της Σκωτίας σκιαγραφώντας τους εσωτερικούς χώρους μικρών εξοχικών κατοικιών που θα μπορούσε ίσως να χρησιμοποιήσει στη ζωγραφική του με αυθεντικές λεπτομέρειες (π.χ. δοκάρια στέγης). Έφτιαξε ακόμη και ένα ακριβές αντίγραφο του δωματίου του ασθενούς παιδιού στο στούντιό του, με το τραπεζομάντιλο και το αμπαζούρ που γέρνει προς το άρρωστο παιδί. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στο να διασφαλιστεί ότι το δωμάτιο είχε μια εμφάνιση πολλαπλών χρήσεων, όπως συνέβαινε στη Βικτωριανή περίοδο του Ηνωμένου Βασιλείου. Είναι μια συγκλονιστική εικόνα, το θέμα της οποίας προφανώς έφερε αναμνήσεις που πλημμύρισαν τον καλλιτέχνη σχετικά με τον θάνατο του μεγαλύτερου γιου του από φυματίωση, το 1877. Είναι επίσης, κατά κάποιο τρόπο, μια επιστροφή στο είδος της ζωγραφικής του κοινωνικού ρεαλισμού που έκανε ο Φίλντες στα  είκοσί του, με τον τρόπο που δείχνει τη φτώχεια που έπρεπε να υπομείνουν κάποιοι άνθρωποι. Στην τελική έκδοση του πίνακα, ο Φιλντς ζωγραφίζει ένα μικρό παιδί στον εσωτερικό χώρο μιας αγροικίας, ξαπλωμένο σε δύο καρέκλες, με το χλωμό του πρόσωπο να φωτίζεται από τη γυάλινη λάμπα στο τραπέζι.

Το επίκεντρο της εικόνας είναι ο ανήσυχος αλλά συμπαθής γιατρός και το άρρωστο παιδί, με όλα τα άλλα στη σκιά. Το παιδί είχε βιώσει μια «κρίση», το κρίσιμο στάδιο μιας δυνητικά απειλητικής για τη ζωή του  ασθένειας. Στον πίνακα βλέπουμε το φως νωρίς το πρωί να περνάει μέσα από το παράθυρο στην δεξιά πλευρά. Κατά κάποιο τρόπο, είναι μια περίοδος αγαλλίασης, καθώς το παιδί έχει επιβιώσει όλη τη νύχτα. Είναι μια νέα αυγή και ίσως έρθει και η ελπίδα. Ο Φιλντς περιέγραψε το φως της ημέρας ως ένδειξη της επικείμενης ανάρρωσης του παιδιού. Έγραψε: «Στο παράθυρο του εξοχικού (δεξιά)  η αυγή αρχίζει να κλέβει μέσα –η αυγή που είναι η κρίσιμη ώρα όλων των θανατηφόρων ασθενειών– και μαζί της οι γονείς παίρνουν ξανά την ελπίδα στις καρδιές τους, η μητέρα κρύβει το πρόσωπό της για να μην δώσει διέξοδο στη συγκίνησή της, ο πατέρας βάζει το χέρι του στον ώμο της γυναίκας του για να ενθαρρύνει τις πρώτες αναλαμπές της χαράς που θα ακολουθήσουν». Ο γιατρός, ντυμένος με ένα ραμμένο κοστούμι, κάθεται δίπλα στο αυτοσχέδιο κρεβάτι και κοιτάζει τον ασθενή του ανήσυχος. Σε πρώτο πλάνο, η συγκεντρωμένη εστίαση του γιατρού στο παιδί δείχνει την αντιμετώπιση του ασθενούς  ως πρόσωπο και τον γιατρό ως συμπονετικό φροντιστή με ενσυναίσθηση για τα δεινά του ασθενούς του. Η έκταση της ασθένειας του παιδιού φαίνεται από το μισοάδειο μπουκάλι με το φάρμακο στο τραπέζι, και το μπολ και την κανάτα στον πάγκο, που χρησιμοποιούνται για να ανακουφίσουν τον πυρετό. Το 2002, ο Ντάγκλας έγραψε στο Βρετανικό Ιατρικό Περιοδικό «Έτσι ο τρόπος του γιατρού είναι τα πάντα και ο Φίλντες το συλλαμβάνει αυτό για πάντα: το αυλακωμένο του μέτωπο· το χέρι που στηρίζει το σταθερό γενειοφόρο πηγούνι· η ήρεμα ανήσυχη αυθεντία του».

Οι γονείς μοιάζουν ασήμαντοι, αβοήθητοι και όχι κεντρικοί στην εικόνα. Ο πατέρας υποστηρίζει τη γυναίκα του απλώνοντας το παρηγορητικό χέρι του και ακουμπώντας το στον ώμο της, ως οφείλει. Η μητέρα φαίνεται να κλαίει και πιθανώς να προσεύχεται. Ωστόσο, και ο πατέρας φαίνεται αβοήθητος έτσι όπως κοιτάζει τον γιατρό με το βαρύ  βλέμμα του τελευταίου στο παιδί του.

Το τεχνητό φως από τη λάμπα στο τραπέζι και το φυσικό αναδυόμενο φως του ήλιου που αρχίζει να λάμπει μέσα από το ενιαίο παράθυρο, υποδηλώνουν ότι ο γιατρός ήταν παρών όλη τη νύχτα. Η ταλαιπωρημένη, φτωχή και ταπεινή οικογένεια απεικονίζεται στο κομματιασμένο χαλί της και στην μπουγάδα της που αιωρείται στο μικρό δωμάτιο. Ο ταπεινός τρόπος ζωής τους είναι εμφανής από τον κασσίτερο, τα κομμάτια χαλιού στο πέτρινο πάτωμα και τα κουρελιασμένα ρούχα τους.  Δύο αταίριαστες καρέκλες, συμπιεσμένες μεταξύ τους, κατασκευάζουν ένα αυτοσχέδιο κρεβάτι στην ταπεινή αγροικία. Μερικά τριμμένα χαρτιά βρίσκονται στο πάτωμα, πιθανότατα μια γραμμένη συνταγή που έχει εκτελεσθεί. Ένα μπουκάλι φαρμάκου τοποθετείται στη σκιά του λαμπτήρα και σε κοντινή απόσταση από τον γιατρό και τον έλεγχό του, όχι κοντά στους γονείς.

Ο  Φίλντς  δήλωσε ότι η επιλογή του θέματός του έγινε « για να καταγράψει την οντότητα του γιατρού στην εποχή μας», αλλά η απεικόνισή του της υγειονομικής περίθαλψης του 19ου αιώνα δεν είναι απολύτως ακριβής. Δεν υπάρχει στηθοσκόπιο, μικροσκόπιο, πιεσόμετρο ή θερμόμετρο στον πίνακά του, γνωστά όργανα των γιατρών στα τέλη του 19ου αιώνα που εξοικονομούσαν χρόνο στην κλινική εξέταση. Ίσως αυτά τα όργανα να παραλείφθηκαν για να δείξουν την «επαγγελματική και προσωπική δέσμευση των γιατρού». Ο Φίλντς περιλαμβάνει όμως στον πίνακά του ένα γουδί με γουδοχέρι, ένα φλιτζάνι με ένα κουτάλι, δηλ. εξοπλισμό  πριν από την «επιστημονική εποχή» της ιατρικής.

Έχει επίσης επισημανθεί ότι θα ήταν απίθανο ένας βικτωριανός γιατρός να έκανε μια ολονύκτια επίσκεψη στο σπίτι σε μια φτωχή οικογένεια, καθώς τέτοιες υπηρεσίες ήταν διαθέσιμες μόνο στη μεσαία τάξη και στους πλούσιους.