Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Ισραηλίτισσα μάνα και κόρη. Νότιο Ισραήλ.

Παλαιστίνια μάνα και κόρη. Γάζα.

Μην μου καταλογίζετε πως κρατώ ίσες αποστάσεις∙ δεν είμαι πολιτικάντης. Δεν κρατάς ούτε ίσες ούτε άνισες αποστάσεις από την ανθρώπινη δυστυχία και απόγνωση, δεν κρατάς καμία απόσταση. Βγαίνεις απ’ το «τομάρι» σου και αγωνίζεσαι να τις εξαλείψεις.

Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη σε δύο μονολόγους από τις "Τρωάδες (Τρωαδίτισσες)" του Ευριπίδη. Αποσπάσματα από την παράσταση του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Αγρινίου "Εκάβη, μια πρόσφυγας" με σκηνοθετική επίβλεψη Ν. Καραγεώργου. Αρχαίο θέατρο Δήλου, 2016. 

https://drive.google.com/drive/folders/1zFzdf1Aw4-fD21QyfhZTTosffJjRBa2I?usp=sharing

Οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη είναι ένα αντιπολεμικό έργο, κυρίως διότι καταγγέλλει την ανελέητη αυθαιρεσία των νικητών έναντι των ηττημένων. Ενδεχομένως σ' αυτή την καταγγελία να οφείλει και τη διαχρονική του απήχηση μέχρι τις μέρες μας ως ένα αμείλικτο «κατηγορώ» για τις φρικαλεότητες του πολέμου κι ένα σπαρακτικό αίτημα για αλληλεγγύη και ανθρωπισμό. Οι «Τρωάδες» δεν είναι ένα τόσο  αριστοτελικό έργο (με αρχή, μέση και τέλος). Κατά τον Στ. Δρομάζο, «μπορούμε να πούμε ότι είναι ο πρόδρομος του θεάτρου - ντοκουμέντο. Οι ηθοποιοί μπαίνουν στη σκηνή για να κλάψουν, να καταραστούν και να φύγουν.»

Το έργο εκτυλίσσεται στο στρατόπεδο των Αχαιών, στα παράλια της λεηλατημένης Τροίας. Οι αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες και η βασίλισσά τους, Εκάβη, θρηνούν για τα δεινά τους. Όσες έχουν απομείνει ζωντανές από την ξεκληρισμένη βασιλική οικογένεια θα δοθούν δώρο στους Αχαιούς. Οι φλόγες αφανίζουν την Τροία και οι γυναίκες, απελπισμένες, οδηγούνται στα πλοία που θα τις μεταφέρουν πέρα από το Αιγαίο, σκλάβες στα σπίτια των νικητών.  Τα δεινά των Τρωάδων είναι δίχως τέλος και οι ίδιες δεν έχουν μέλλον. Καμία εξιδανίκευση των νικητών από τον Ευριπίδη. Απόλυτη συμπόνια από τον τραγικό ποιητή για τους νικημένους που πρωταγωνιστούν στην τραγωδία του αυτή. Ο πόλεμος εδώ δεν συνιστά «δόξα και τιμή», αλλά μια φρικωδία που ξετυλίγει τις φρικτότερες πτυχές του ανθρώπινου «τομαριού» και τις εσχατιές της ανθρώπινης κατάστασης στα μύρια αθώα θύματα της τραγωδίας, τότε, τώρα και για πάντα. Πρόκειται για όσα  η σύγχρονη πολιτικοστρατιωτική ορολογία χαρακτηρίζει κομψά ως “παράπλευρες απώλειες”, θέλοντας να κρύψει πίσω από λέξεις την άμετρη κτηνωδία του πολέμου.

Το 415 π.Χ, που ανέβηκαν οι «Τρωάδες», οι Αθηναίοι ήταν μπλεγμένοι στον Πελοποννησιακό Πόλεμο για 17ο χρόνο και προετοίμαζαν την καταστροφική γι΄αυτούς, όπως αποδείχτηκε, εκστρατεία στη Σικελία, ενώ τον προηγούμενο χρόνο (416 π.Χ.), είχαν διαπράξει το ανοσιούργημα της σφαγής των κατοίκων της Μήλου, οι οποίοι επιζητούσαν την ουδετερότητά τους ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις του ελληνικού χώρου, την Αθήνα και τη Σπάρτη. Οι “Τρωάδες”, γραμμένες λοιπόν λίγο μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της Μήλου από τους Αθηναίους, μας δίνουν μια θεατρική εικόνα αδρή της “πρώτης μέρας” μετά την άλωση μιας πολιορκημένης πόλης και συγχρόνως την τρομερή εικόνα των νικητών, που, στηριγμένοι στην υπεροπλία τους, παραβιάζουν ξεδιάντροπα και κυνικά κάθε έννοια δικαίου. Ο Ευριπίδης ήθελε να προειδοποιήσει τους Αθηναίους συμπολίτες του πως η ολοσχερής καταστροφή-ύβρις της Μήλου θα επισύρει ασφαλώς και την τιμωρία των νικητών. Ο συμβολισμός είναι προφανής: στις Τρωάδες, οι νικητές Έλληνες ρημάζουν την Τροία και η ολοκληρωτική τους ασέβεια προς ανθρώπους-αιχμαλώτους, προς ναούς, ιερά και τάφους πεθαμένων προκαλεί την μήνιν του Ποσειδώνα και της Αθηνάς (συμμάχου των Ελλήνων κατά την διάρκεια του Τρωικού πολέμου), οι οποίοι, σε αγαστή συνεργασία, απεργάζονται τον όλεθρο των ασεβών Ελλήνων. Ο Ευριπίδης, δια στόματος Ποσειδώνα, ευθέως προλέγει: "Ανόητος είναι όποιος κουρσεύει πόλεις ναούς ρημάζει, ιερά και τάφους πεθαμένων∙ με τη σειρά του θα χαθεί κι αυτός." Ο Ευριπίδης όμως δεν αρκείται σ' αυτόν τον προφανή συμβολισμό. Επιχειρεί κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο. Χωρίς ν' αναφέρεται στην αγριότητα του πολέμου αυτού καθ' εαυτού, προβάλλει τα δεινά που έπονται του πολέμου και φανερώνει το πώς αυτά τα δεινά επενεργούν στον ψυχισμό των ανθρώπων που τα υφίστανται. Η Εκάβη, η γηραιά βασίλισσα της Τροίας, αρχικά εμφανίζεται μέσα στον πόνο και την απόγνωση. Ο θρήνος για τις δυστυχίες που την χτυπούν ή μια πίσω από την άλλη, γίνεται πιο οδυνηρός, καθώς αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν, το δικό της και της οικογενείας της. Στη μονωδία, την πάροδο και το πρώτο επεισόδιο, η Εκάβη με παρελθοντικές και μελλοντικές αφηγήσεις παρουσιάζει δύο αντίθετες καταστάσεις, μία ευτυχισμένη κατά τη διάρκεια της βασιλικής ζωής της και μία δυστυχισμένη μετά την κήρυξη του πολέμου και κυρίως μετά τη λήξη του, το χθεσινό βράδυ. Αυτή θρηνεί στο παρόν για όσα της στέρησε η χθεσινή λεηλασία, πατρίδα, βασιλική ζωή και αγαπημένα πρόσωπα, καθώς και για την τραγική μοίρα της σκλαβιάς. Και ενώ είναι βυθισμένη στην απελπισία, με την εμφάνιση της Ελένης, της μισητής υπεύθυνης όλων των κακών, λησμονεί ή παραβλέπει τη δυστυχία της και μετατρέπεται σε μια γυναίκα με ασυγκράτητο μίσος. Κι όταν πια έχει βγάλει όλη τη χολή από μέσα της, όταν πια είναι άδεια από κάθε μίσος, επανέρχεται στην προηγούμενη τραγική της υπόσταση. Αυτές οι εναλλαγές στον ψυχισμό της Εκάβης -και των άλλων προσώπων- δίνονται από τον Ευριπίδη με απαράμιλλη τέχνη, ενώ παράλληλα μαρτυρούν και βαθιά γνώση της ανθρώπινης φύσης. Όσο το έργο πλησιάζει προς το τέλος του και μέχρι να ολοκληρωθεί, το παρόν και το μέλλον της βασίλισσας εξακολουθεί να περιγράφεται, όπως και προηγουμένως, ως μη ελπιδοφόρο και τραγικό. Με το πρόσταγμα για την ολοκληρωτική καταστροφή της Τροίας και την αναχώρησή της για την Ελλάδα, η Εκάβη μην έχοντας κάτι να ελπίζει, αποπειράται να αυτοκτονήσει, αλλά ανεπιτυχώς. Έτσι, στον καταληκτικό κομμό πράττει το μοναδικό πράγμα για το οποίο έχει τη δυνατότητα: θρηνεί για την παρούσα τραγική καταστροφή της πατρίδας της και για το πιο αβάσταχτο όλων των δεινών της, τη μοίρα της δουλείας.

Όλα τα πιο πάνω κάνουν τρομερά επίκαιρο το έργο του Ευριπίδη, κυριολεκτικά μια προφητεία για τους καιρούς μας, όπου βλέπουμε να συμβαίνουν τα ίδια σε παγκόσμιο επίπεδο και όπου τα μέσα πειθαναγκασμού και ολικής χειραγώγησης των κοινωνιών ώστε να συναινέσουν πρόθυμα στην αλλοτρίωσή τους, με τη βοήθεια της καλπάζουσας ανεξέλεγκτης τεχνολογίας, έχουν γίνει απείρως αποτελεσματικότερα.

Και τώρα μοιράζομαι μαζί σας ένα τραύμα της παιδικής μου ηλίκίας για την επούλωση του οποίου δεν γνωρίζω να υπάρχει καμία κατάλληλη ψυχοθεραπευτική μέθοδος, ψυχαναλυτικής ή άλλης σχολής. Μια φωτογραφία που με στοιχειώνει από την πρώτη φορά που την αντίκρυσα, πάνε κοντά 50 χρόνια τώρα.

Μάνα και γυιός. Η Κύπρια μάνα Μαρία Νικολάου αναζητάει τον αγνοούμενο δεκαεννιάχρονο γυιό της που χάθηκε μέσα στις λεμονιές της Λαπήθου στην Κερύνεια, στην εισβολή του Αυγούστου του 1974. Τότε τον έψαχνε στην Κύπρο, τώρα πια τον ψάχνει σε ολάκερη την οικουμένη, σε ολάκερο το σύμπαν...