«To ένατο κύμα» (1850) Λάδι σε καμβά - Κρατικό Ρωσικό Μουσείο, Αγία Πετρούπολη.

Ο Ιβάν Κωνσταντίνοβιτς Αϊβαζόφσκι ήταν ρομαντικός καλλιτέχνης που έζησε από το 1817 έως το 1900. Γεννήθηκε στη Θεοδοσία της Κριμαίας, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Ήταν από μια φτωχή Αρμενική οικογένεια. Είναι ένας από τους πιο διάσημους Ρώσους καλλιτέχνες στην Ιστορία. Ο Αϊβαζόφσκι είναι κυρίως γνωστός για τις μεγάλες και «ζωντανές» θαλασσογραφίες και τις παραθαλάσσιες σκηνές του. Συνήθως, ο Αϊβαζόφσκι έκανε μόνο σκίτσα με μολύβι επιτόπου, ανακαλώντας την οπτική του μνήμη και την αντίληψή του για τη διάθεση της κάθε σκηνής, με στόχο να «ζωντανέψει» τα σκίτσα του στο ατελιέ του. Ο Αϊβαζόφσκι δεν αλληλεπιδρούσε πολύ με τον έξω κόσμο της τέχνης και τα αναπτυσσόμενα ρεύματα του δεύτερου ημίσεως του 19^ου αιώνα, οπότε συνέχισε με τους ρομαντικούς θαλασσινούς πίνακές του έως το τέλος της ζωής του. Το ταλέντο του στην απεικόνιση του φωτός - είτε είναι το φως του φεγγαριού είτε το φως του ήλιου είτε το διάχυτο φως είτε το ανακλώμενο φως - καθιστά τα έργα του ακόμα πιο εντυπωσιακά.

Ο τίτλος του παραπάνω πίνακα, του πιο διάσημου του ζωγράφου, αναφέρεται σε μια κοινή ναυτική πεποίθηση πως το ένατο κύμα είναι το τελευταίο από μια σειρά από διαδοχικά, σταδιακά αυξανόμενου μεγέθους κύματα. Είναι το μεγαλύτερο και το πιο τρομακτικό κύμα που αντιμετωπίζουν οι ναυτικοί στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, το ύψιστο σημείο της καταιγίδας∙ μετά από αυτό, ο κύκλος των κυμάτων ξεκινά ξανά από την αρχή του.

Ζωγραφισμένο όταν ο Αϊβαζόφσκι ήταν 33 ετών, είναι χαρακτηριστικό έργο του ώριμου ρομαντισμού του σε τεχνική, θεματολογία και τάση εντυπωσιασμού του κοινού θεατή. Εμφανίζοντας την κλασική ακαδημαϊκή πειθαρχία της σύνθεσης και της παλέτας που είχε διδαχθεί και στη συνέχεια παρατηρήσει στις γκαλερί και τα σαλόνια των ευρωπαϊκών πρωτευουσών, το «Ένατο Κύμα» συνοψίζει όλο το μελόδραμα του Αϊβαζόφσκι στην πιο δυναμική, επική του διάσταση. Αυτή η εικόνα είναι γεμάτη με την απεραντοσύνη των κυμάτων μιας καταιγίδας, τόσο με την κυριολεκτική έννοια του καιρικού φαινομένου όσο και με την έννοια των κατακλυσμιαίων συναισθημάτων που αυτό μας προκαλεί. Ο τρόμος των στοιχείων της φύσης ενάντια στην ελπίδα των ναυαγών στο σπασμένο κατάρτι ενός πλοίου, σαν σχεδία - που εδώ απουσιάζει, καθώς προτιμώ μια κατ’ εμέ πιο λειτουργική εκδοχή του πίνακα χωρίς τη σχεδία - απεικονίζεται σε άκρως ρομαντικό, υπέροχο ύφος. Η σκηνή διαδραματίζεται τις πρώτες πρωινές ώρες όπου συνεχίζεται μια καταιγίδα που ξέσπασε τη νύχτα. Ο ήλιος που ανατέλλει είναι ένα  σημείο δεσπόζοντος φωτός κάτω από έναν κατά τα άλλα θολό, συννεφιασμένο και θυελλώδη ουρανό. Καθώς ο ήλιος αντανακλάται στα κύματα της έντονα ταραγμένης θάλασσας, φαίνεται πως υπάρχει κάποια ελπίδα για τους μέχρι εκείνη τη στιγμή επιζώντες. Κοιτάζοντας τον ουρανό που φωτίζεται από τον ήλιο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι σύντομα όλα θα υποχωρήσουν, η θάλασσα θα ηρεμήσει και οι ταξιδιώτες θα φτάσουν στα σπίτια τους. Κοιτώντας όμως κάτω δεξιά το μαύρο νερό, σκεφτόμαστε πως η σωτηρία μπορεί να μην έρθει και οι ταξιδιώτες θα χάσουν τη ζωή τους στα βάθη του νερού.

Η φουρτουνιασμένη θάλασσα που περιβάλλεται από τους λαμπρούς χρυσούς τόνους της ανατολής απέκτησε συμβολικό νόημα για πολλές γενιές, εμφυσώντας πίστη στη νίκη του ανθρώπου, τoυ ανθρωπισμού και της ζωής∙ άρα ο εν λόγω πίνακας θα μπορούσε να αποτελέσει «σήμα κατατεθέν» του μαθήματός μας. Τι λέτε επ’ αυτού;

Ας αντιπαραβάλλουμε τώρα στο «Ένατο Κύμα»  άλλα τρία φημισμένα κύματα.

Κ. Χοκουσάι: Το μεγάλο κύμα (1831-3).

Γκ. Κουρμπέ: Kύματα (1870).

Λ. Ουόλντεν: Το κύμα (1908).