Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Η αγάπη αποτελεί μία από τις πλέον θεμελιώδεις αξίες της ανθρώπινης ύπαρξης, ικανή να υπερβεί ακόμα και τα όρια που θέτουν ο χρόνος και ο θάνατος - ένα υπαρξιακό ζήτημα που μάς έχει απασχολήσει εκτενώς και στην πιο πρόσφατη άσκηση του χαρτοφυλακίου μας (βλ. ακόλουθο σύνδεσμο: https://eclass.uoa.gr/modules/exercise/exercise_submit.php?course=MED2135&exerciseId=26352).

Love is not love
which alters when it alteration finds
or bends with the remover to remove
Σαίξπηρ, Sonnet 116

Δεν είναι αγάπη αυτή

που αλλάζει με της τύχης όλες τις στροφές

και με κάθε σκούντημα παραστρατεί

(μτφρ. Β. Ρώτας)

Αν κάποτε πεθάνω,

    μην ακούσεις ποτέ πως τάχα «κείμαι ενθάδε»:
    εσύ θα με 'βρεις στην αναπνοή του αγέρα
    στο φευγαλέο, παιδικό χαμόγελο.

Αν κάποτε πεθάνω,

    μη διαβάσεις ποτέ το όνομά μου σε πέτρα:
    εσύ θα ξέρεις να μ' ακούσεις στον αχό της άνοιξης
    και στην επιμονή του ήχου της βροχής.

Αν κάποτε πεθάνω,

    μην πιστέψεις ποτέ πως η αγάπη μου τελείωσε:
    σκέψου πως θα σε περιμένει,
    σ' άλλες αισθήσεις περιγράφοντας την ομορφιά σου.

(Μαρία Λαϊνά,  Δ' Θριαμβικό)

Το ποίημα της Μαρίας Λαϊνά (1947-2023), πραγματεύεται αυτήν ακριβώς την ιδέα: την αθανασία της αγάπης, η οποία επιβιώνει πέρα από τη φθαρτότητα του ανθρώπινου σώματος. Ανήκει στη συλλογή Επέκεινα (1970), η οποία αποτελεί μια σύνθεση τεσσάρων μερών: Α΄ Βαφτιστικό, Β΄ Θρηνητικό (6 Κύκλοι), Γ΄ Έξοδος, Δ΄ Θριαμβικό. Η συλλογή αυτή, που δίνει την αίσθηση θεατρικού έργου, έχει ως θέμα της το θάνατο, βιωμένο όμως μέσω του έρωτα. Αυτόν τον «επέκεινα κόσμο» είναι που πασχίζει να εξερευνήσει η ποιήτρια.

Ένα από τα κύρια σημεία που προβάλλει το ποίημα είναι η συνεχής παρουσία της αγάπης, ακόμη και μετά τον θάνατο. Το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται σε ένα αγαπημένο πρόσωπο, καθησυχάζοντάς το ότι, όταν εκείνο φύγει από τη ζωή, δεν θα πάψει να υπάρχει. Αντιθέτως, θα ζει μέσα στη φύση, στον άνεμο, στη βροχή και σε κάθε χαμόγελο, συμβολίζοντας έτσι τη διαιώνιση των συναισθημάτων. Η αγάπη δεν είναι κάτι στατικό, αλλά μια ζωντανή δύναμη που συνεχίζει να εκδηλώνεται σε διάφορες μορφές.

Χρησιμοποιώντας τη σαιξπηρική τεχνική της άρνησης, η ποιήτρια απορρίπτει την ιδέα ότι η αγάπη τελειώνει, επιμένοντας ότι αυτή παραμένει αναλλοίωτη και περιμένει να ξανασυναντήσει το αγαπημένο πρόσωπο σε μια άλλη διάσταση ύπαρξης. Αυτό συνδέεται με την πλατωνική άποψη περί αιώνιων ιδεών, σύμφωνα με την οποία η αγάπη ανήκει σε έναν κόσμο πέρα από τη φθορά και τη λήθη. Ο Σαίξπηρ από την άλλη, μέσα από το 116ο Σονέτο του, μας προσφέρει έναν ορισμό της αληθινής αγάπης, τονίζοντας ότι  δεν αλλάζει με τις συνθήκες ούτε εξαφανίζεται όταν προκύπτουν δυσκολίες.

Ο ποιητής υποστηρίζει ότι η αγάπη που μεταβάλλεται όταν οι καταστάσεις αλλάζουν, δεν είναι γνήσια. Η αληθινή αγάπη δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες ούτε από την φυσική και μόνο, παρουσία του αγαπημένου προσώπου. Αντιθέτως, παραμένει σταθερή και αμετάβλητη, ακόμα κι όταν το αγαπημένο πρόσωπο αλλάξει ή απομακρυνθεί.

Αυτή η ιδέα έχει μεγάλη σημασία και δύσκολη ερμηνεία στη ζωή μας. Συχνά, οι άνθρωποι συγχέουν την αγάπη με μια προσωρινή έλξη ή με μια σχέση που βασίζεται μόνο σε εξωτερικά στοιχεία. Ωστόσο, όταν είναι αληθινή αντέχει στον χρόνο, στις αλλαγές και στις δοκιμασίες. Είναι μια δύναμη σταθερή που δεν λυγίζει ούτε εξαφανίζεται.

Η υπέρβαση του θανάτου – για να επιστρέψουμε στο Δ’ Θριαμβικό της Μ.Λαϊνά- μέσω της αγάπης αποδεικνύεται και από τη δομή του ποιήματος. Η επανάληψη της φράσης «Αν κάποτε πεθάνω» σε κάθε στροφή λειτουργεί ως ένας επαναλαμβανόμενος ρυθμικός παλμός, υπενθυμίζοντας πως ακόμα κι αν ο θάνατος είναι μια αναπόφευκτη πραγματικότητα, η αγάπη τον ξεπερνά.

Για το τέλος, ας απολαύσουμε το ποίημα του Ράινερ Μαρία Ρίλκε (1875-1926) , «Σβήσε τα μάτια μου» και ας συγκρίνουμε αυτές τις τρεις μοναδικές ποιητικές εκφράσεις που υμνούν την αγάπη ως μια ακατάλυτη δύναμη, ικανή να ξεπεράσει κάθε περιορισμό. 

Σβήσε τα μάτια μου· μπορώ να σε κοιτάζω,
τ' αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ' ακούω μπορώ.
 Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να 'ρθω σ' εσένα,
και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.
Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,
σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.
Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ
                                                          με το κεφάλι.
Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ
μέσα στο αίμα μου θα σ' έχω πάλι.

            (μτφρ. Κωστής Παλαμάς)

Είναι, άραγε, η αγάπη μια αέναη πραγματικότητα ή μια ιδέα που αναγεννάται με την ανάγκη του ανθρώπου να ξεπεράσει τα όρια του θνητού του κόσμου;