Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Ο «Γυάλινος κόσμος» θεωρείται το πιο αυτοβιογραφικό θεατρικό έργο του Αμερικανού συγγραφέα  Τενεσί Ουίλιαμς (1911-1983) και ένα απ’ τα καλύτερά του. Γραμμένο ως μια αναπόληση - ξόρκι οδυνηρών βιωμάτων κι ενοχών, ο «Γυάλινος Κόσμος» αναζητά παραστάσεις  να  ανασυστήνουν ευφάνταστα το δραματουργικό μοτίβο της προσωπικής βιωμένης ανάμνησης. Ο «Γυάλινος Κόσμος» έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Civic Theater στο Σικάγο τον χειμώνα του 1944, σημειώνοντας από την πρώτη στιγμή πρωτοφανή καλλιτεχνική αλλά και εμπορική επιτυχία και καθιερώνοντας τον Τενεσί Ουίλιαμς ως τον πλέον φέρελπι συγγραφέα της εποχής εκείνης.

Στην Ελλάδα η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε από το Θέατρο Τέχνης το 1946 σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν, ο οποίος κράτησε τον ρόλο του Τομ, ενώ έχει μείνει αξέχαστη σε όσους την είδαν, η Έλλη Λαμπέτη, η ενσάρκωση της ευαισθησίας στην υποκριτική τέχνη, στον ρόλο της Λόρας.

Στην ουσία, στο έργο του αυτό ο Ουίλιαμς περιγράφει την ίδια του την οικογένεια. Τον πατέρα του, μια αυστηρή πατριαρχική φιγούρα, τελικά αλκοολικό, τον θεωρούσε ουσιαστικά "απόντα" λόγω της δουλειάς του. Ο Τομ του έργου είναι ο ίδιος ο συγγραφέας, η Αμάντα του έργου παραπέμπει στη μητέρα του Ουίλιαμς, μια αριστοκρατική γυναίκα, ωστόσο υπερπροστατευτική και αποκομμένη από την πραγματικότητα, αλλά κυρίως ο Ουίλιαμς σε αυτό το έργο του έχει επηρεαστεί από την αδερφή του, Ρόουζ. Η Ρόουζ είναι η έμπνευση για τη Λόρα του «Γυάλινου Κόσμου», καθώς η Ρόουζ έπασχε από σχιζοφρένεια κι είχε υποβληθεί σε λοβοτομή, με αποτέλεσμα να μείνει σχεδόν ανάπηρη για το υπόλοιπο της ζωής της.

Στο έργο εξιστορείται, μέσα από τις αναμνήσεις του Τομ, η ζωή της οικογένειας Γουίνγκφιλντ, που την απαρτίζουν ο γιος Τομ, η μητέρα Αμάντα και η κόρη Λόρα. Ο πατέρας τούς έχει εγκαταλείψει για χρόνια κι εκείνοι ζουν σ' ένα δικό τους "γυάλινο κόσμο". Το αδιέξοδο των ηρώων δίνεται με ποίηση και αγάπη και οι χαρακτήρες κτίζονται με πραγματικά υλικά. Ο «Γυάλινος Κόσμος», ένα «έργο μνήμης» όπως το χαρακτήριζε ο Τενεσί Ουίλιαμς, προσφέρει άπειρες ελευθερίες όσον αφορά το ανέβασμά του. Δεν απαιτεί νατουραλιστικά στοιχεία, ενώ ο Τομ, στην αρχή του έργου, εισάγει το κοινό σε αυτό το εύθραυστο μικροσύμπαν με έναν μονόλογο-πρόλογο, μέσα από τον οποίο ο συγγραφέας σκιαγραφεί το ταραγμένο πολιτικά και κοινωνικά φόντο της εποχής που διαδραματίζεται. Η μητέρα του έργου, η Αμάντα,  έχει έμμονη ιδέα με τα νεανικά της χρόνια στον Νότο, ωστόσο τώρα δείχνει την εικόνα της «ματαιωμένης καλλονής του παρελθόντος», ένα μοτίβο που επανέρχεται σε πολλά έργα του συγγραφέα. Η Αμάντα ζει με τις αναμνήσεις της εποχής που ήταν νέα κι όμορφη και άρεσε στους άνδρες. Είναι ακόμη κοκέτα και καλοβαλμένη.  Ταυτόχρονα, ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά της, ωστόσο η πραγματικότητα είναι σκληρή... Η κόρη της, Λόρα είναι κλεισμένη στο γυάλινο κόσμο της, στη συλλογή της από γυάλινα ζωάκια–μινιατούρες. Η φύση δεν ήταν γενναιόδωρη μαζί της, αφού ένα ελάττωμα στο πόδι την κάνει να κουτσαίνει ελαφρά και να περιχαρακώνεται στον εαυτό της, αφού αισθάνεται ανεπιθύμητη. Η Λόρα μένει για ώρα στο ημίφως της σκηνής και της ζωής. Η Αμάντα καταπιέζει την κόρη της, προσπαθώντας να την κάνει πιο «γυναίκα», σύμφωνα με τις δικές της προδιαγραφές. Ο αδελφός της Λόρας, ο Τομ, είναι εγκλωβισμένος μέσα σε μια ζοφερή καθημερινότητα και ονειρεύεται να ανοίξει τα φτερά του και να φύγει από την πραγματικότητα που ζει με την οικογένειά του. Ο Τομ ανακαλεί τις τελευταίες του ημέρες, προτού το σκάσει από ένα σπίτι και μια ζωή που τον έπνιγαν, μακριά από την υπερπροστατευτική μητέρα του, αλλά με τη σκέψη της πολυαγαπημένης του αδερφής να τον καταδιώκει. Όταν η Αμάντα τού ζητάει να βοηθήσει τη Λόρα να γνωρίσει νέους άνδρες, εκείνος φέρνει στο σπίτι τον φίλο του τον Τζιμ. Η επίσκεψη αυτή θα φέρει όλους τους ήρωες του έργου αντιμέτωπους με την αλήθεια, όσο σκληρή κι αν είναι αυτή.

Θα παρακολουθήσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την χρονολογούμενη προ μισού αιώνα, τηλεοπτική μεταφορά του έργου σε σκηνοθεσία Σταμάτη Χονδρογιάννη  που θυμάμαι να είχα παρακολουθήσει στην ασπρόμαυρη τηλεόραση του σαλονιού του σπιτιού της παιδικής μου ηλικίας. Στον ρόλο της μητέρας, υπέροχη, η Μαίρη Λαλοπούλου που πιθανώς οι γονείς σας να την θυμούνται από τις ασπρόμαυρες κωμωδίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Παιδιά της στην παράσταση η Ματίνα Καρά (Λάουρα/Λόρα) και ο Μιχάλης Μόσιος (Τομ), ενώ ως Τζιμ εμφανίζεται ο Κώστας Αρζόγλου. Τα παρακάτω στιγμιότυπα αναπόφευκτα αναδύουν μια αύρα νοσταλγίας στον σύγχρονο θεατή· οι κώδικες υποκριτικής έχουν φυσικά εκσυγχρονιστεί σήμερα, όμως η αλήθεια της τέχνης της ηθοποιίας παραμένει διαχρονική και αναλλοίωτη.

Η καλλονή στα νιάτα της, όπως λέει, αλλά ανισόρροπη πια Αμάντα Γουίνγκφιλντ, ηρωική, αλλά συνάμα σκληρή μάνα, προσπαθεί να επιβιώσει σε μια φτωχική γειτονιά του Σαιν-Λούις του Μιζούρι, ζώντας μαζί με τον εικοσάχρονο γιο της Τομ (το πραγματικό όνομα του Ουίλιαμς), που εργάζεται σε αποθήκη παπουτσιών, γράφει ποιήματα, βλέπει σινεμά και ξεπορτίζει για ώρες μέσα στη νύχτα, και τη μεγαλύτερη κόρη της Λάουρα/Λόρα, που, χτυπημένη από πολιομυελίτιδα, κουτσαίνει ελαφρώς.

Αντίθετα από τον Τομ, η αδερφή του ζει κλεισμένη στο σπίτι υπομένοντας την ασφυκτική του ατμόσφαιρα, με μόνη διαφυγή τη μουσική που παίζει το γραμμόφωνο του πατέρα της −που τους έχει εγκαταλείψει πια−, αλλά κυρίως περνώντας τις ώρες της ασχολούμενη με τη συλλογή της από μικρά γυάλινα ομοιώματα ζώων.

01. ΓΥΑΛΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Πρώτο απόσπασμα από την αρχή του έργου.mp4

Η Αμάντα πιέζει τον Τομ να φέρει κάποιο αγόρι να γνωρίσει στην αδελφή του κι εκείνος καλεί σε δείπνο έναν γνωστό του από τη δουλειά, τον ευπροσήγορο Τζιμ Ο'Κόνορ.

02. ΓΥΑΛΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Δεύτερο απόσπασμα. Με το νέο φεγγάρι.mp4

Ο Τζιμ θα ανταποκριθεί στην πρόσκληση, θα κρατήσει συντροφιά στη Λάουρα/Λόρα, όταν τους αφήνουν επίτηδες μόνους (εκείνη αναγνωρίζει στο πρόσωπό του το αγόρι που της άρεσε στο γυμνάσιο), θα προσπαθήσει ακόμα και να της εμφυσήσει αυτοπεποίθηση για να ξεπεράσει την ντροπή που νιώθει για το πρόβλημά της.

03. ΓΥΑΛΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Τρίτο απόσπασμα. Η Λάουρα φανερώνει τον γυάλινο κόσμο της στον Τζιμ.mp4

Η Λόρα (Κέιτ Ο Φλιν) μοιράζεται τον γυάλινο κόσμο της με τον Τζιμ (Μπράιαν Τζ. Σμιθ).

Σε επίπεδο ψυχολογικής ανάλυσης του έργου, η σχέση μας με τον άλλο που έχει νόημα για μας (το αντικείμενο), αρχίζει με το δίδυμο, το διπλό μας (το άλλο υποκείμενο, τον άλλον εαυτό). Βρίσκουμε-δημιουργούμε τον αντικειμενικό κόσμο των αντικειμένων ξεκινώντας από έναν υποκειμενικό κόσμο. Ο άλλος είναι αρχικά δίδυμός μας, δημιουργείται στο πρότυπο του εαυτού. Ένα κρίσιμο βήμα σε αυτήν την διεργασία είναι η μετάβαση από τα πάθη στην επένδυση του συναισθήματος της τρυφερότητας που σηματοδοτεί την αναστολή του σκοπού των ενορμήσεων. Αυτή η μετάβαση διαρκώς επιχειρείται και διαρκώς αποτυγχάνει στον «Γυάλινο Κόσμο». Ο Τομ εκπροσωπεί τον συγγραφέα και το κοινό, το μέσα και το έξω. Όλοι στο έργο παλινδρομούν να βρουν τα συναισθήματα της τρυφερότητάς τους, αλλά πέφτουν στο κενό. Δημιουργούν τότε αφόρητες τρομακτικές καταστάσεις πάθους. Από αυτήν την φωτιά καταστροφής, την πραγματικότητα που δεν αντέχεται, δραπετεύουν διαρκώς από την έξοδο κινδύνου.

Από την τωρινή παράσταση του Θεάτρου Τέχνης την οποία προγραμματίζουμε να παρακολουθήσουμε στις 14.11.2024, στο πλαίσιο των εκτός Σχολής δράσεων του μαθήματός μας. Δείτε στιγμιότυπα της εν λόγω παράστασης στον «Τοίχο» των Ενεργών Εργαλείων του ηλεκτρονικού χαρτοφυλακίου του μαθήματός μας.

https://eclass.uoa.gr/modules/wall/index.php?course=MED2135