Μάρτιν Ρίντλεϊ: Το πέταγμα των κύκνων. Μετά από ένα ομιχλώδες πρωινό, η αχλή σηκώθηκε για να μας προσφέρει στο τέλος της ημέρας ένα απαλό ηλιοβασίλεμα στο γαλακτερό φως.

Οι κύκνοι μεταναστεύουν πετώντας σε διαγώνιο σχηματισμό ή σε σχηματισμό V, σε μεγάλο ύψος. Κανένα άλλο υδρόβιο πουλί δεν φτάνει την ταχύτητά τους. Ο κύκνος είναι ένα ευρύτατα διαδεδομένο σύμβολο στην παγκόσμια λογοτεχνία, που εκπροσωπεί κυρίως την εσωτερική ομορφιά, την πνευματικότητα, την ποιητικότητα, το φως και την αγνότητα. Δεν είναι παράξενο που τα πτηνά αυτά έλκυσαν την προσοχή του Γιώργου Σεφέρη (1900-1971) με την εξέχουσα ομορφιά τους λόγω συνήθως του κατάλευκου χρώματός τους, του κυρτού λαιμού τους, της αγέρωχης στάσης τους, του δυναμικού πετάγματός τους και του τελευταίου μελωδικού τραγουδιού τους, του «κύκνειου άσματος».

Στην ενότητα Ζ΄ του «Μυθιστορήματος»  (Νοτιάς) τα φτερά του κύκνου συνδέονται με τη «γαλήνη» που αισθάνεται το ποιητικό υποκείμενο, όταν το «άστρο της αυγής» (η Αφροδίτη) οδεύει προς τη δύση και οι μνήμες από το παρελθόν το κατακλύζουν. Οι ώρες τους ήταν τότε «πιο γλυκιές από το λάδι στην πληγή» και «πιο γαλήνιες από τα φτερά του κύκνου» (στ. 12). Η αναφορά στα γαλήνια φτερά τους αποπνέει το συναίσθημα μιας ήρεμης θλίψης και μιας ακίνητης, μαρμαρωμένης στον χρόνο, νοσταλγίας. Γενικά, στο «Μυθιστόρημα» η γαλήνη συνυφαίνεται με μια ανήσυχη σιωπή και μια αδράνεια που εγκυμονεί την καταιγίδα ή και τον θάνατο.

Κατάσταση απελπιστικής ακινησίας και εναγώνιας αναμονής, εκφράζεται στο «Ημερολόγιο Καταστρώματος, Α΄», στο οποίο περιλαμβάνονται ποιήματα που γράφτηκαν από το 1937 ως το 1940, λίγο πριν από τον μεγάλο πόλεμο ή αμέσως με την έναρξή του. Ανήσυχος ο ποιητής, σε ένα αυτοαναφορικό ποίημά του με τίτλο «Η απόφαση της λησμονιάς», που πιθανότατα γράφτηκε τον Νοέμβριο του 1939 με πρωταγωνιστές τους κύκνους, εκφράζει τον φόβο μήπως τελικά η «απόφαση της λησμονιάς» για όσα έζησε η πατρίδα του και τα κατέγραψε σε στίχους (σε «ψηφιά»), δεν αρκεί:

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΛΗΣΜΟΝΙΑΣ

Ποιος θα μας λογαριάσει την απόφαση της λησμονιάς;…
Γ. Σ.

Στάσου διαβάτη μπροστὰ στὴν ἥσυχη λίμνη^.
ἡ σγουρὴ θάλασσα καὶ τὰ βασανισμένα καράβια
οἱ δρόμοι ποὺ τυλίγαν βουνὰ καὶ γεννοῦσαν ἄστρα
ὅλα τελειώνουν ἐδῶ στὴν πλατιὰ ἐπιφάνεια.

Τώρα μπορεῖς νὰ κοιτάξεις μὲ γαλήνη τοὺς κύκνους
δές τους, εἶναι κατάσπροι σὰν τὸν ὕπνο τῆς νύχτας
χωρὶς νὰ ’γγίξουν πουθενὰ γλιστροῦν σ᾿ ἕνα λιγνὸ λεπίδι
ποὺ τοὺς ὑψώνει ἐλάχιστα πάνω ἀπὸ τὰ νερά.

Σοῦ μοιάζουν ξένε, τὰ ἥσυχα φτερὰ καὶ τὰ καταλαβαίνεις
ἐνῶ σὲ κοιτάζουν μαρμαρωμένα τὰ μάτια τῶν λιονταριῶν
καὶ τὸ φύλλο τοῦ δέντρου μένει ἄγραφο στὰ ἐπουράνια
καὶ τὸ κοντύλι τρύπησε τὸν τοῖχο τῆς φυλακῆς.

Κι ὅμως δὲν ἦταν ἄλλα τὰ πουλιὰ ποὺ σφάξαν τὶς χωριατοποῦλες
τὸ αἷμα κοκκίνιζε τὸ γάλα πάνω στὶς πλάκες τοῦ δρόμου
καὶ τ᾿ ἄλογά τους ἀθόρυβα σὰν τὸ λιωμένο μολύβι
ρίχναν ἀδιάβαστα σχήματα μέσα στὶς γοῦρνες.

Κι ἔσφιγγε ἡ νύχτα ὁλοένα τὸν κυρτὸ λαιμό τους
ποὺ δὲν τραγουδοῦσε γιατὶ δὲν ἦταν τρόπος νὰ πεθάνει
ἀλλὰ χτυποῦσε θερίζοντας τὰ κόκαλα τῶν ἀνθρώπων
τυφλά. Καὶ δρόσιζαν τὰ φτερά τους τὴ φρίκη.
 
Κι αὐτὰ ποὺ γίνονταν εἶχαν τὴν ἴδια γαλήνη μὲ τοῦτα ποὺ βλέπεις
εἶχαν τὴν ἴδια γαλήνη γιατὶ δὲν περίσσευε ψυχὴ νὰ συλλογιστοῦμε
ἐκτὸς ἀπ᾿ τὴ δύναμη νὰ χαράξουμε λίγα σημάδια στὶς πέτρες
ποὺ ἄγγιξαν τώρα πιὰ τὸ βυθὸ κάτω ἀπ᾿ τὴ μνήμη.
 
Μαζί τους κι ἐμεῖς μακριὰ πολὺ μακριά, στάσου διαβάτη
μπροστὰ στὴν ἥσυχη λίμνη μὲ τοὺς ἄσπιλους κύκνους
ποὺ ταξιδεύουν σὰν ἄσπρα κουρέλια μέσα στὸ νοῦ σου
καὶ σὲ ξυπνᾶνε σὲ πράγματα ποὺ ἔζησες καὶ ποὺ δὲ θυμᾶσαι.

Μήτε θυμᾶσαι διαβάζοντας τὰ ψηφιά μας πάνω στὶς πέτρες^.
ὡστόσο μένεις ἐκστατικὸς μαζὶ μὲ τ᾿ ἀρνιά σου
ποὺ μεγαλώνουν τὸ σῶμα σου μὲ τὸ μαλλί τους
τώρα ποὺ νιώθεις στὶς φλέβες σου μιὰ βοὴ θυσίας.

Οι κύκνοι με το λευκό, άσπιλο χρώμα τους, στην ποίηση του Σεφέρη έχουν αρνητικά συμφραζόμενα. Η συνειρμική διασύνδεσή τους με το «κύκνειο άσμα», ο κυρτός λαιμός τους που μοιάζει με το δρεπάνι του χάρου, η φυσική τους στάση, το λευκό τους χρώμα που σε κάποιες κουλτούρες είναι χρώμα πένθους, αποτυπώνουν τη βαρυθυμία, ίσως και την οργή, του ποιητή στις παρυφές της έκρηξης του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, αφού, ως διπλωμάτης, προέβλεπε πως ο πόλεμος δεν θα αργούσε να γενικευτεί. Και καθώς η ανθρωπότητα σιωπούσε βυθισμένη στη «γαλήνη» του ύπνου, οι κύκνοι με την παγερή κι αγέρωχη ομορφιά τους μεταμορφώθηκαν με την τέχνη του σε σύμβολα θανάτου.

Αν ένα έργο θα μπορούσαμε να πούμε ότι χαρακτηρίζει το ώριμο ύφος του Φιλανδού μουσικοσυνθέτη Ζαν Σιμπέλιους (1865-1957), αυτό είναι η Πέμπτη Συμφωνία του σε 3 μέρη, έργο 82. Το πρώτο μέρος της αναπτύσσεται οργανικά πάνω σε μία μόνο ιδέα· από τις νεφελώδεις αρχές του και τη μεγαλειώδη ανάδυση ενός θέματος επιτακτικής μεγαλοπρέπειας μέσα από μια μουσική ώθηση που μοιάζει με σκέρτσο που φουσκώνει με ζωή και μεγαλώνει όλο και περισσότερο, καταλήγοντας με μια κατακλυσμιαία ορμή, που βιώνουμε ακούγοντας τώρα την Ορχήστρα Χαλέ με μαέστρο τον Τζον Μπαρμπιρόλι σε ηχογράφηση του 1957.

ΣΙΜΠΕΛΙΟΥΣ 5η Συμφωνία - Κατάληξη πρώτου μέρους.mp3

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της συμφωνίας που κόβει την ανάσα, ο συνθέτης εισάγει μια από τις πιο αξέχαστες ιδέες του με τέσσερα κόρνα που λέγεται ότι τη συνέλαβε παρακολουθώντας ένα κοπάδι κύκνων να περνά από πάνω του. Αυτό το «θέμα των κύκνων», που αναδύεται πάνω από το τρέμολο των εγχόρδων σαν τους ιπτάμενους κύκνους, είναι η ψυχή του κομματιού και συνοδεύεται από ένα συγκλονιστικό, τραγουδιστικό θέμα που αποδίδεται σε οκτάβες από τα ξύλινα πνευστά και τα τσέλα. Δεν το χορταίνεις αυτό το κομμάτι. Στην αρχή του στροβιλώδες, συγχυτικό, με τα έγχορδα να κυματίζουν ανεβαίνοντας με αστάθεια, ώσπου ο ιδιοφυής συνθέτης αναθέτει στα κόρνα, όπως ο ήλιος που χωρίζει τα σύννεφα, να καταργήσουν τους κλυδωνισμούς, φέρνοντας στα μάτια μας τους κύκνους να πετούν, κυριαρχώντας με το μεγαλειώδες κάλεσμά τους ως το τέλος. Πετούν έτσι από πάνω μας οι κύκνοι, όταν ακούγονται τα χάλκινα πνευστά - τα κόρνα, συγκεκριμένα - μέχρι τον ορίζοντα στο βάθος...

Υπάρχει αχαλίνωτη ορχηστρική έκσταση μέχρι το φινάλε της συμφωνίας, το οποίο ο Σιμπέλιους φέρνει στο αποκορύφωμά του μέσω μιας μεγάλης επιβράδυνσης, δηλ. ακριβώς το αντίστροφο από τη μέθοδο που χρησιμοποίησε στο πρώτο μέρος που ακούσαμε. Οι τελευταίες σελίδες της συμφωνίας προσφέρουν μια ισχυρή αποθέωση του «θέματος των κύκνων», που καλύπτεται από έξι μεμονωμένες, δυνατές συγχορδίες. Ο αιθέριος κόσμος τελειώνει ως μια διαδοχή τεράστιων, μονολιθικών κραυγών. Οι τελευταίες έξι συγχορδίες του μέρους αυτού (και ολόκληρης της συμφωνίας) δίνουν την απόλυτη δυνατότητα στον μαέστρο Μπαρμπιρόλι να αναδείξει τη θεατρικότητα, την ένταση, τον τελικό θρίαμβο.

ΣΙΜΠΕΛΙΟΥΣ 5η Συμφωνία - Αρχή και κατάληξη τρίτου μέρους.mp3

Κόλιν Μπερνς: Ηλιοβασίλεμα στο Norfolk Broads. Mια όμορφη ατμοσφαιρική εικόνα του ηλιοβασιλέματος με φόντο το αβαείο του St Benet, κοντά στο Ludham στο Norfolk.

Και για το τέλος, τρεις πίνακες της Νταϊάν Σπλίντερ. Σύμφωνα με την ζωγράφο "Είμαστε μέρος της φύσης, μιας συλλογικής δομής, ενός συνόλου. Συνδυάζοντας την πρόθεσή μου και το συναίσθημά μου σε έντεχνες εικόνες της φύσης, η τέχνη μου είναι μια υπενθύμιση ότι είμαστε όλοι αλληλένδετοι στον τεράστιο ιστό της ζωής. Ζωγραφίζω από καρδιάς. Το ακρυλικό, η ακουαρέλα και η μικτή τεχνική εκφράζουν αυτό που νιώθω, αλλά δεν μπορώ να εκφράσω με λόγια. Κάτι με το οποίο δεν έχουμε συναισθηματικά εγκάρδια σύνδεση, δεν μπορούμε να το εκτιμήσουμε και να το σώσουμε".

Πετώντας ψηλά. Μια ειρηνική σκηνή μεταναστευτικών γερανών που πετούν πάνω από ένα γραφικό τοπίο όπου κάτω διακρίνονται μακριά χόρτα και μακρινοί λόφοι.