«Δε θέλω κι ούτε μπορώ να πιστέψω, πως το κακό είναι η φυσική κατάσταση των ανθρώπων.

Και όμως, μόνο γι’ αυτή μου την πεποίθηση με κοροϊδεύουν…!»

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ, «Ο Ονειροπόλος», 1835-1840

«Το Όνειρο ενός Γελοίου» (1877) επιγράφεται από τον Φιόντορ Ντοστογιέφσκι ως ένα «φανταστικό παραμύθι» και αποτελεί αδιαμφισβήτητα μια γενναία κατάδυση στα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης. Οδηγεί τον αναγνώστη , βήμα-βήμα , από ένα τοπίο κενό αξιών και ιδανικών , εχθρικό για τον άνθρωπο που βρίσκεται στο αποκορύφωμα της αυτοκαταστροφικής του μανίας , στη φωτεινή πλευρά.  Εκεί όπου η ζωή είναι έμπλεη ευτυχίας , η οποία  πηγάζει από την  άδολη αγάπη κι ο άνθρωπος μπορεί να επικοινωνεί , να αισθάνεται , να χαίρεται που υπάρχει και να ζει αληθινά.

Ο κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας , με έντονες αυτοβιογραφικές επιρροές , βρίσκει τη μεγαλύτερη ανακούφιση στον θάνατό του , στη λύτρωση και την αναγέννησή του. Μεταφέρεται σε έναν παραδεισένιο κόσμο , όπου η ευτυχία καλλιεργείται για να καρποφορήσει η αγάπη και η χαρά. Εκεί , η αξία ενός ανθρώπου δεν κρίνεται από την εμφάνιση και την ταυτότητά του , αλλά από την αληθινή του φύση και τις αγαθές προθέσεις της ψυχής του. Στον κόσμο αυτό του ονείρου , τα συναισθήματα είναι διαρκείς μελωδίες που ξεπερνούν τον χρόνο. Εξετάζοντας τον δικό του κόσμο , ο άνθρωπος αυτός συγκρίνει και κρίνει , αλλά δεν καλλιεργεί μίσος· έχει την αθωότητα , την ευφυία και την πραότητα να εξαλείφει κάθε μορφή εχθρότητας - όπως δίδαξε ο Χριστός : «ου γάρ οίδασι τί ποιούσι».  Ως ένας αιωρούμενος θεός , παρατηρεί την κατάσταση του περιορισμένου κόσμου του , στον οποίο πριν ήταν απλώς θεατής της παραφροσύνης , της έπαρσης και της πρόσκαιρης ανθρώπινης αδυναμίας.

Οι εικόνες και τα αποσπάσματα-βίντεο που ακολουθούν αντλούν την έμπνευσή τους από την ταινία μικρού μήκους του Αλεξάντερ Πετρόφ , «Το Όνειρο ενός Γελοίου» - μια εξαιρετική προσαρμογή του ομότιτλου διηγήματος του Ντοστογιέφσκι.

Η Απόφαση για Αυτοκτονία

Η αρχή του διηγήματος θέτει τον πρωταγωνιστή σε μια κατάσταση απόλυτης απογοήτευσης. Από την παιδική του ηλικία , αντιλαμβάνεται την «γελοιότητα» του εαυτού του και όσο προχωρά στη ζωή του , η συνειδητοποίηση αυτή εντείνεται. Τα επιστημονικά και φιλοσοφικά διδάγματα δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να επιβεβαιώνουν την εσωτερική του αίσθηση της γελοιότητας και, με τον καιρό, η επίγνωση αυτή τον οδηγεί στην απόλυτη αδιαφορία προς τη ζωή και τον κόσμο – μια εθελούσια αυτοεξορία. Ο (αντι-)ήρωας του Ντοστογιέφσκι , περιπλανώμενος στους υγρούς δρόμους της Πετρούπολης και τα πεζοδρόμια της απόγνωσης , αναλογίζεται τα βάσανα των ανθρώπων και στοχάζεται πάνω στα μεγάλα ερωτήματα της ευτυχίας , της ειρήνης , της αγάπης και της κατανόησης. Ο «γελοίος» ήρωας που αντιμετωπίζει τη ζωή με μια βαθιά αίσθηση ματαιότητας και αποξένωσης , αδυνατώντας να βρει το «νόημα» μέσα από τη στείρα λογική , αποφασίζει -νιχιλιστικά, όχι για να κατακτήσει την ελευθερία του- να δώσει τέλος στην άδεια και ερημωμένη ύπαρξή του , χωρίς να λυγίζει ούτε στο σπαρακτικό και απελπισμένο κλάμα ενός μικρού παιδιού.

https://rb.gy/ub1xgd

Το Όνειρο της Ιδανικής Κοινωνίας

Καθώς αναπαύεται ο πρωταγωνιστής στην πολυθρόνα του, βυθίζεται σε βαθύ ύπνο και ονειρεύεται ότι μεταφέρεται - μυστηριωδώς - σε έναν τόπο που προσομοίαζε ένα εκτυφλωτικά φωτεινό ελληνικό νησί , όπου οι ήχοι των κυμάτων συνοδεύουν έναν αρμονικό τρόπο ζωής , και τα ηλιοβασιλέματα φωτίζουν την ειρηνική συνύπαρξη και το ιδανικό της ελευθερίας και της χαράς. Η εικονογράφηση αυτού του κόσμου αποπνέει μια αίσθηση παραδείσου , αμόλυντου από συγκρούσεις , πόνους ή ηθικές αποτυχίες. Το όνειρο του ήρωα λειτουργεί ως μια ιδεώδης απεικόνιση των βαθύτερων επιθυμιών του για έναν κόσμο απαλλαγμένο από την κακία και την απογοήτευση. Αυτό το σκηνικό αποτελεί μια ισχυρή αντίθεση με την καταθλιπτική πραγματικότητα που βιώνει ο πρωταγωνιστής , προσφέροντας μια μοναδική οπτική του επιθυμητού ιδανικού κόσμου.

https://rb.gy/uygj8o

Η Συνειδητοποίηση των Ατελειών

Εντούτοις , η ειδυλλιακή αυτή εικονογράφηση της κοινωνίας δεν παραμένει αλώβητη· πλήττεται από τα αβυσσαλέα βάθη της ελευθερίας (;) του ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια του ονείρου , ο πρωταγωνιστής παρατηρεί την αργή αλλά ολοκληρωτική κατάρρευση του ιδανικού κόσμου. Η κοινωνία που έμοιαζε αρχικά αψεγάδιαστη , ξεκινά να βυθίζεται στη διαφθορά και το χάος. Τότε , άρχισε να αναρωτιέται αν ο ίδιος ήταν τελικά ο κίνδυνος , το μίασμα , το μικρόβιο της γνώσης που εξαπλώνει το μίσος , την υποκρισία και τη  διχόνοια. Μέσα από τη διαρκή κατρακύλα από την αθωότητα στην πτώση , η κοινωνία άρχισε να διχάζεται σε «συμμαχίες» συμφερόντων , να αναπτύσσει αισθήματα ντροπής και τιμής , και να δημιουργεί συστήματα καταναγκασμού και άκριτης επιβολής. Οι άνθρωποι , αν και συνειδητοποιούσαν την απουσία της παλιάς ευτυχίας , εξακολουθούσαν να λατρεύουν τη νοσταλγία της (!). Καθώς εξελίχθηκαν σε εγωιστές και ανταγωνιστικούς , η κοινωνία τους έγινε βάναυση και χωρίστηκε ακόμα περισσότερο. Η επιθυμία τους για αθωότητα και ευτυχία έγινε ιδεαλιστική λατρεία , ενώ η οδύνη έγινε μέρος της καθημερινότητας τους.

Πίστευαν ότι : «Η γνώση είναι ανώτερη απ’ το συναίσθημα κι η συνείδηση της ζωής ανώτερη απ’ τη ζωή. Η επιστήμη θα μας δώσει τη σοφία , η σοφία θα μας αποκαλύψει τους νόμους και η γνώση των νόμων της ευτυχίας είναι πάνω από την ευτυχία…»

https://rb.gy/jom6j1

Ο ήρωας , αν έφταιξε επειδή δεν φρόντισε να λάμψει η αλήθεια , τότε το να ξυπνήσει από το όνειρο θα του έδινε τη δυνατότητα να δώσει στον κόσμο του , μια δεύτερη ευκαιρία  να επανέλθει στον σωστό δρόμο.

Η Στιγμή της Εξαγνισμένης Συνειδητοποίησης

Η αφύπνιση του πρωταγωνιστή ανατρέπει πλήρως την κατάστασή του. Αντί να παραμείνει βυθισμένος στον βούρκο της απόγνωσης , το όνειρο τού προσφέρει μια ανανεωμένη αίσθηση σκοπού και ελπίδας. Ο ήρωας κατανοεί ότι , παρά τις αδυναμίες και τις αποτυχίες του κόσμου , υπάρχει η δυνατότητα για ηθική και πνευματική αναγέννηση. Αυτή η συνειδητοποίηση σηματοδοτεί τη μετάβασή του από μια παθητική κατάσταση πλήρους αποδοχής της ματαιότητας , στην  ε ν ε ρ γ η τ ι κ ή      π ρ ο σ π ά θ ε ι α   για προσωπική  βελτίωση και ηθική αποκατάσταση.

https://rb.gy/jg77si

«Ω! να ζήσω, τώρα θέλω να ζήσω! Σήκωσα ψηλά τα χέρια μου , και προσευχήθηκα στην αιώνια Αλήθεια· δεν προσευχόμουν , έκλαιγα , και μια ζέση , μία απροσμέτρητη ζέση μου αναστάτωνε όλο μου το είναι. Ναι , να ζήσω και να κηρύξω! Αμέσως έκανα το τάμα να κηρύξω και — εννοείται — για τη ζωή! Θα πήγαινα να κηρύξω , ήθελα να κηρύξω — τι; Την Αλήθεια , αφού την έβλεπα , την έβλεπα με τα μάτια μου , την έβλεπα σ’ όλη της τη δόξα! Κι από τότε , όλο κηρύττω! Κι από τότε , αγαπώ όλους όσους γελούν μαζί μου , και μάλιστα περισσότερο από τους άλλους …!»

Το διήγημα μάς παρακινεί να διερωτηθούμε : Τί σημαίνει πραγματικά να διάγουμε έναν βίο με ουσία και νόημα; Είναι άραγε εφικτό ένα ιδεώδες κοινωνικό σύστημα ή μήπως η ανθρώπινη φύση το καθιστά αναπόφευκτα εύθραυστο; Ποιες είναι οι συνέπειες της συνειδητοποίησης των ατελειών ενός ιδανικού κόσμου για την ανθρώπινη ψυχή, και κατά πόσο μπορεί η αποδοχή αυτών των ατελειών να ενισχύσει την αντοχή και την ελπίδα;

Για τον Ντοστογιέφσκι, το πρόβλημα της αρμονίας του κόσμου και η μεταβολή του σε παράδεισο με οριστικό τον θρίαμβο του καλού, δεν μπορεί να λυθεί δίχως ελεύθερη εκλογή, δίχως κοσμική τραγωδία, χωρίς πόνο και δημιουργική εργασία. Ούτε βέβαια, η μελλοντική ευτυχία της ανθρωπότητας μπορεί να εξαγοραστεί με τον άπειρο πόνο, τα δάκρυα και τον θάνατο πολλών. Ο δρόμος προς την ευημερία στρώνεται με την αλήθεια της αγάπης προς τον συνάνθρωπο. Έτσι, ο «γελοίος» ήρωας ξεκίνησε για να βρει εκείνο το κοριτσάκι…Και θα εξακολουθήσει να πηγαίνει, όλο να πηγαίνει!