Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Η 19η Αυγούστου επελέγη ως Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπισμού από τον ΟΗΕ , επειδή την ημερομηνία αυτή του 2003 ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ στο Ιράκ , Βραζιλιάνος διπλωμάτης Σέρζιο Βιέιρα ντε Μέλο και 21 συνάδελφοί του έχασαν τη ζωή τους , κατά τη διάρκεια βομβιστικής επίθεσης στο αρχηγείο του ΟΗΕ στη Βαγδάτη. 

Η ταινία "Ο Άνθρωπος Ελέφαντας" (Τhe Elephant Man,1980), υπό τη σκηνοθεσία του David Lynch, είναι κάτι περισσότερο από ένα βιογραφικό δράμα. Αποτελεί μία βαθιά αναζήτηση του ορισμού της ανθρωπιάς. Εμπνευσμένη από την αληθινή ιστορία του Joseph Merrick , ενός ανθρώπου που υπέφερε από σοβαρές παραμορφώσεις , η ταινία εμβαθύνει σε μία συγκινητική θεματολογία περί αξιοπρέπειας , ενσυναίσθησης και της θεμελιώδους ανάγκης για αποδοχή. Κυκλοφόρησε σε μία εποχή , στην οποία η κοινωνική ευαισθησία σχετικά με τις ανθρωπιστικές αξίες μόλις ξεκινούσε να ανατέλλει. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπισμού ,  " Ο Άνθρωπος Ελέφαντας" ξεχωρίζει σαν ένα κινηματογραφικό μεγαλόπνοο δημιούργημα , που προσκαλεί και προκαλεί τον θεατή να δει με τα μάτια της ψυχής. 

Η υπόθεση της ταινίας εξελίσσεται γύρω από τον John Merrick (τον υποδύεται ο John Hurt) , ο οποίος διασώζεται από μία παρακμάζουσα ζωή σε ένα αποτρόπαιο θέαμα της Βικτωριανής εποχής (από το οποίο βιοποριζόταν εκείνος που τον εκμεταλλευόταν) από τον γιατρό Frederich Treves (τον υποδύεται ο Anthony Hopkins). O Δρ.Treves , παρουσιάζεται ως ένας φιλεύσπλαχνος χειρουργός , που περισώζει και φέρνει στο νοσοκομείο του Λονδίνου τον Merrick , όπου αντιμετωπίζεται με αξιοπρέπεια για πρώτη φορά στη ζωή του. Καθώς ο Merrick σταδιακά ξεκινά να αποκαλύπτει την ευγενική και ευφυή του φύση , ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με τις δικές του προκαταλήψεις και αντιλήψεις για την εξωτερική εμφάνιση ενός παραμορφωμένου και διαφορετικού ανθρώπου.

Από τις πρώτες κιόλας σκηνές , το δραματικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα έκδηλο· όπως συμβαίνει όταν ο Δρ.Treves παρουσιάζει τον Merrick σαν ένα "περιστατικό" σε ένα αμφιθέατρο γεμάτο από συναδέλφους του ιατρούς. Ο Treves με μεθοδικότητα περιγράφει την κατάσταση του Merrick , μετατρέποντάς τον σε ένα αντικείμενο επιστημονικού ενδιαφέροντος. Καθώς όμως η κάμερα εστιάζει στο παραμορφωμένο πρόσωπό του , καθίσταται εμφανές ότι είναι κάθε άλλο παρά μία νόσος. Πρόκειται για έναν άνθρωπο με συναισθήματα και ανάγκες. Αυτή η σκηνή είναι που θέτει το τέμπο στο οποίο εξελίσσεται όλη η ταινία , επισημαίνοντας την σύγκρουση μεταξύ της ψυχής του Merrick και του τρόπου με τον οποίο τον αντιμετωπίζει η κοινωνία. 

Μία ακόμα συγκλονιστική στιγμή στην πλοκή του έργου , αποτελεί η απαγγελία του 23ου Ψαλμού της Βίβλου , από τον John Merrick. Ο Ψαλμός αυτός είναι ένας από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς ψαλμούς της Βίβλου ξεκινώντας με τη φράση: "Ο Κύριος είναι ο ποιμένας μου, δεν θα μου λείψει τίποτα". Είναι η πρώτη φορά που τον ακούμε με δική του πρωτοβουλία να μιλά. Είναι τότε που η τρεμάμενη αλλά συνάμα δυνατή φωνή του Merrick , καθιστά τον θεατή μάρτυρα του σπουδαίου αντίκτυπου της καλοσύνης και της φροντίδας που έλαβε από τον Treves αλλά και από το νοσηλευτικό προσωπικό. Η σκηνή αυτή σηματοδοτεί την έναρξη της "μεταμόρφωσής" του από έναν άνθρωπο που αντιμετωπιζόταν σαν "τέρας" σε έναν άνθρωπο με βάθος ψυχής και διανόησης. Η απαγγελία του Ψαλμού δείχνει την εμπιστοσύνη του Merrick στον Θεό ως τον καλό ποιμένα που οδηγεί , προστατεύει και φροντίζει τον πιστό:

https://rb.gy/8mxtzx

"Δεν είμαι ζώο!...Δεν είμαι ζώο!...Είμαι ένα ανθρώπινο ον!". Τα σπαραχτικά λόγια του Merrick σε έναν σταθμό τρένου , όταν έρχεται αντιμέτωπος με κακοποιητές που τον χλευάζουν , υπογράφουν μία από τις πιο συνταρακτικές σκηνές ανθολογίας στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αυτή η απέλπιδα έκκληση για έλεος , ενθυλακώνει το κεντρικό μήνυμα της ταινίας: ότι κάθε άνθρωπος , ανεξάρτητα από την εξωτερική του εμφάνιση , διαθέτει αξιοπρέπεια την οποία οφείλει η κοινωνία να σεβαστεί. Ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι , όχι όμως ίδιοι. Ας παρακολουθήσουμε το απόσπασμα:

https://rb.gy/5e9pkn

Κατά την γνώμη μου , μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές όλης της ταινίας , αποτελεί η συνάντηση του Merrick με τη σύζυγο του Δρ.Treves , την Ann Treves (την υποδύεται η Hannah Gordon). Είναι η πρώτη φορά που ο Merrick αντιμετωπίζεται με καλοσύνη εκτός του νοσηλευτικού ιδρύματος. Η Ann αρχικά εκπλήσσεται από την εμφάνιση του Merrick , καθιστώντας το εμφανές όχι για περισσότερο από μερικά δευτερόλεπτα. Γρήγορα λαμβάνει μια ψύχραιμη αλλά εγκάρδια στάση απέναντι στον Merrick , καθώς ξεκινούν να συζητούν , δίνοντάς του το χέρι της και λέγοντάς του πόσο χαίρεται που τον γνωρίζει. O Merrick ξεσπάει σε λυγμούς λέγοντας: "Δεν είμαι συνηθισμένος να μου συμπεριφέρονται τόσο καλά...ιδίως μια όμορφη γυναίκα!".  Αργότερα , καθώς ο Merrick μιλάει για τη μητέρα του , θεωρεί πως αν τον έβλεπε σήμερα θα ένιωθε απογοήτευση , εκτός εάν έβλεπε πόσο καλούς φίλους έχει και ότι έχει προσπαθήσει πολύ για να είναι καλός άνθρωπος. Τότε , η σύζυγος του Δρ.Treves λυγίζει και ξεσπά με τρόπο που υπερβαίνει τα όρια της υποκριτικής:

https://rb.gy/79yv57

Η προτελευταία σκηνή που θα συζητήσουμε , αφορά στον αναστοχασμό του ανθρωπιστή για την γνησιότητα των πράξεών του. Στην αρχή , ο Treves κινητοποιείται από ένα μείγμα περιέργειας επιστημονικού χαρακτήρα αλλά και ευσπλαχνίας απέναντι στην κακή μεταχείριση που δεχόταν ο Merrick. Καθώς όμως η σχέση τους εξελισσόταν , οι δεσμοί που τους ένωσαν έγιναν πιο ισχυροί και ουσιαστικοί. Παρόλα αυτά , ακόμη και τότε (!) , ο Treves προβληματίζεται και στοχάζεται αν οι πράξεις του ήταν πράγματι αλτρουιστικού χαρακτήρα ή αν έκανε τον Merrick "θέαμα" αλλά με έναν πιο εκλεπτισμένο τρόπο , ρωτώντας τη συζυγό του Ann: "Είμαι ένας καλός άνθρωπος; Ή είμαι ένας κακός άνθρωπος;", δείχνοντας ότι ακόμα και εκείνοι  με τις καλύτερες προθέσεις οφείλουν διαρκώς να εξετάζουν τα κίνητρα και τις πράξεις τους. 

Λίγο πριν "πέσει η αυλαία" , ο Merrick έχοντας βιώσει μια σύντομη αλλά ουσιαστική περίοδο αξιοπρεπούς μεταχείρισης και αποδοχής , αποφασίζει να ξαπλώσει στο κρεβάτι, σαν ένας "κανονικός" άνθρωπος - όπως o άνθρωπος στο κάδρο που μάς δείχνει ο σκηνοθέτης - παρότι γνωρίζει ότι αυτό θα τον οδηγήσει στο θάνατο. Αυτή η πράξη είναι τόσο τραγική όσο και αγνή , συμβολίζοντας την επιθυμία του Merrick να φανεί "κανονικός" και όχι ένα αντικείμενο ανθρώπινης περιέργειας. Η ταινία τελειώνει με μία ιδιαίτερα ποιητική νότα για την αθανασία της ψυχής , με ένα στίχο των λόγων της μητέρας του Merrick: "Ποτέ· ποτέ τίποτα δεν πεθαίνει. Το ρεύμα κυλάει , ο άνεμος φυσάει , το σύννεφο φεύγει , η καρδιά χτυπάει. Τίποτα δεν πεθαίνει...". Το τέλος , αφήνει στο θεατή μία βαθιά αίσθηση μελαγχολίας , αλλά και μια ανακούφιση ότι ο Merrick τις τελευταίες μέρες της ζωής του έλαβε την αγάπη που είχε τόσο στερηθεί , αλλά ποτέ ο ίδιος δεν είχε στερήσει... Ας δούμε το αντίστοιχο απόσπασμα στον πρώτο σύνδεσμο και ας απολαύσουμε το "Adagio for Strings, Op.11" του Samuel Barber, που επενδύει μουσικά τον επίλογο, στον δεύτερο σύνδεσμο:

https://rb.gy/f98wb5

https://rb.gy/cwvhpj

Το κινηματογραφικό αυτό αριστούργημα , δημιουργεί μία πληθώρα ερωτημάτων στον θεατή. Πόσο έχει αλλάξει η ανθρώπινη συμπεριφορά από την εποχή των σπηλαίων , όπου ακολουθούνταν οι επιταγές των ενστίκτων ; Είναι άραγε η φιλήδονη διαπόμπευση των κατατρεγμένων το τέλειο άλλοθι , ώστε η υποκρισία του ατόμου να εξορκιστεί μέσα από συλλογικές διαστάσεις ; Και από την άλλη , είναι όντως αγνά τα κίνητρα από τα οποία διέπεται ο ανθρωπιστής , στο ενδιαφέρον που επιδεικνύει;

Τελικά , είναι θέμα επιλογής η ενσυναίσθηση , η παιδεία , η κοινωνική συνείδηση , ο ανθρωπισμός. Όπως και η άνευ όρων παράδοση στα ένστικτα. Και η επιλογή είναι δική μας.