Ρέμπραντ:  Ο Αριστοτέλης στοχάζεται μπροστά από μια προτομή του Ομήρου (1653).

Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε τη θεωρία των Κατηγοριών, διακρίνοντας δέκα διαφορετικές κατηγορίες: ουσία, ποσόν, ποιόν, προς τι, πού, πότε, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν. Από αυτές, η ουσία έχει την πρωτεύουσα θέση για τους εξής λόγους:

1. Ταύτιση με το ον: Η ουσία αντιπροσωπεύει την ίδια την ύπαρξη ενός όντος.
2. Συμβολή στον ορισμό: Η ουσία είναι καθοριστική για τον ορισμό ενός αντικειμένου. Ο Αριστοτέλης την αποκαλούσε «κυριώτατα και πρώτως λεγομένη», τονίζοντας ότι ο ορισμός αποτελεί την «υπογραφή» της ουσίας, απαραίτητο για τη γνώση ενός όντος, όπως τόνιζε και ο Φιλόπονος και ο Πορφύριος.

Η ουσία, κατά τον Αριστοτέλη, αποδίδεται σε όλα τα απλά σώματα που δεν είναι κατηγορούμενα από άλλα, αλλά αποτελούν τα ίδια υποκείμενα των κατηγοριών. Δηλαδή, η ουσία δεν προσδιορίζει άλλες ιδιότητες, αλλά αποτελεί το υποκείμενο που φέρει τις ιδιότητες. Ο Φιλόπονος συμφώνησε με αυτή τη θέση, λέγοντας ότι η ουσία «ουκ εν υποκειμένω», δεν είναι δηλαδή ένα προσδιοριστικό στοιχείο αλλά ένα υποκείμενο των προσδιορισμών.

Η διδασκαλία των Κατηγοριών στοχεύει στη γνώση της πραγματικότητας, με την ουσία να είναι κεντρική για όλα τα υλικά όντα, εκτός από τη θεϊκή ουσία που δεν μπορεί να προσεγγιστεί. Ο Πλωτίνος υποστήριξε ότι οι Κατηγορίες αναφέρονται στα αισθητά και όχι στα νοητά όντα. Ο Αλέξανδρος Αφροδισιεύς ανέφερε ότι οι Κατηγορίες προσδιορίζουν τα όντα με δέκα τρόπους, ενώ ο Σιμπλίκιος δεν τις θεωρούσε ως οντότητες αλλά ως κατηγορούμενα.

Ο Φιλόπονος πρόσθεσε ότι η ουσία κάθε φυσικού σώματος και του κόσμου, που ονομάζεται «συναμφότερον», αποτελείται από τη σύνθεση ύλης και είδους. Το είδος, λόγω της νοητής του φύσης, δεν είναι αυθύπαρκτο και χρειάζεται την ύλη για να αποκτήσει υλική υπόσταση. Το είδος γίνεται ουσιώδες μόνο μέσω της ύλης και αποκτά ιδιότητες όπως ο χρόνος και η γένεση λόγω αυτής της σύνθεσης.