Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Αναθηματικό ανάγλυφο σε σχήμα ναΐσκου. Βρέθηκε στο Ασκληπιείο των Αθηνών. Από τον Ασκληπιό, στα αριστερά, σώζονται μόνο τα άκρα. Η Υγεία ακουμπά σε δέντρο. Μπροστά στους θεούς απεικονίζεται βωμός στον οποίο πλησιάζουν μικρός δούλος με κάνιστρο, οδηγώντας κριάρι για θυσία, οικογένεια λατρευτών και η θεραπαινίδα τους που μεταφέρει κυτίο (κιβώτιο) καλυμμένη με ύφασμα. 350-300 π.Χ. Έκθεμα 1333. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Τάματα στον Ασκληπιό. Οι πιστοί του αφιέρωναν ομοιώματα μελών και οργάνων του σώματος, αγαλματίδια, λίθινα ανάγλυφα αλλά και παραστάσεις ζωγραφισμένες σε ξύλο ή σε πηλό. Συχνά στα αναθήματά τους απεικονίζονταν και οι ίδιοι, σε μικρότερη κλίμακα, να φέρουν προσφορές στο θεό και την οικογένειά του.

Ο Ασκληπιός ήταν ένας ευσπλαχνικός θεός που δεν ήταν τιμωρός αλλά βοηθός και σωτήρας των ανθρώπων, εκφράζοντας την αρχετυπική ανάγκη του ανθρώπου για υγεία και καλή ζωή: Αλεξίκακος (διώχνει το κακό) και ηπιόδορος (φέρνει στους ανθρώπους τα ευχάριστα δώρα της ίασης).

Οι προσφορές προς τον Ασκληπιό δεν ήταν ανάγκη να είναι μεγάλης αξίας: ακόμα και λίγο ψωμί αρκούσε, γεγονός που επέτρεπε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, από τους απλούς ανθρώπους μέχρι τους πιο εύπορους και τις μεγάλες προσωπικότητες της αρχαιότητας να προστρέχουν σε αυτόν. Ο Ασκληπιός τους δέχεται όλους ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, κοινωνικής θέσης. Αυτή η ανομοιογένεια του πλήθους που προσφεύγει σε αυτόν φαίνεται και από την παραπάνω εικόνα.

Ενώ αρχικά η νόσος θεωρούνταν μια ποινή από τους θεούς, μετά τα κλασικά χρόνια ο άνθρωπος μπαίνει στο επίκεντρο. Έτσι, η έννοια της θεραπείας και η φροντίδα του σώματος αλλά και της ψυχής τίθενται στην υπηρεσία του ανθρώπου.

Για πρώτη φορά αναπτύσσεται η έννοια της ποιότητας ζωής και η θεραπεία δεν περιορίζεται πια στο να αποκαταστήσει τα τραύματα ώστε ο οπλίτης να είναι ετοιμοπόλεμος. Με τον Ασκληπιό η υγεία γίνεται κτήμα και δικαίωμα όλων των κοινωνικών τάξεων και φυλών. Τα Ασκληπιεία, ως θρησκευτικά ιδρύματα, χρηματοδοτούνται από τις πόλεις-κράτη και συνεπώς αποτελούν τόπους κοινωνικής πρόνοιας. Εκεί μπορούν να βρουν καταφύγιο άνθρωποι κοινωνικά περιθωριοποιημένοι ή στιγματισμένοι, όπως τυφλοί και ανάπηροι.

Κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτικοί και φιλοσοφικοί λόγοι συμβάλλουν στη διάδοση της λατρείας του Ασκληπιού. Οι γυναίκες είναι μια κοινωνική ομάδα που με θέρμη υποστηρίζει την εξάπλωσή της όχι μόνο  γιατί προσέτρεχαν σε αυτόν για ζητήματα γονιμότητας και την υγεία των παιδιών, αλλά και επειδή βρίσκουν έτσι έναν τρόπο να προβληθούν, για παράδειγμα μέσω των αναθηματικών αναγλύφων, και να γίνουν κοινωνικά ορατές σε μια κοινωνία στην οποία στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων.

Μέσω της πίστης και της αυθυποβολής, οι απλοί άνθρωποι έβρισκαν στα ιερά των θεραπευτών θεών ελπίδα και ανακούφιση που έμοιαζε με θαύμα. Η διάδοση της λατρείας του Ασκληπιού θα ενταθεί κατά τη διάρκεια και μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο καθώς η λατρεία αυτή δίνει μια απάντηση στις ανάγκες των ανθρώπων μετά την απόγνωση του λοιμού και του πολέμου, ανακούφιση συλλογική και ατομική. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι ο πόλεμος σταματούσε μόνο για δύο λόγους: για τους Ολυμπιακούς αγώνες και για να περάσουν όσοι πήγαιναν στα Ασκληπιεία. Επιπλέον, στο όνομα του Ασκληπιού γίνονται πολλές απελευθερώσεις δούλων, γεγονός που αποτελούσε μεγάλη ελπίδα για τον πληθυσμό που βρισκόταν σε δουλοκτητικό καθεστώς.

Εκτός από αναθήματα με παραστάσεις ίασης, οι πιστοί πρόσφεραν επιγραφές (ιάματα), λίστες με αναφορές για τη νόσο και τον τρόπο που θεραπεύτηκαν, ως ευχαριστίες για την θεραπεία τους. Από ανάλυση των ασθενειών που παρατηρούμε σε αυτές τις επιγραφές, υπάρχουν πολλές αναφορές σε καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν κοινωνικό αποκλεισμό: αναφέρονται άνθρωποι που έπασχαν από δερματικές νόσους, τυφλοί, παράλυτοι, και παραμορφωμένοι απόμαχοι.

Αρχικά, οι χώροι λατρείας ήταν πρόχειροι και υπαίθριοι, σε ιερά σπήλαια ή βραχώδη ορύγματα. Το σπήλαιο είναι ένας φυσικά διαμορφωμένος χώρος που εξασφαλίζει την ησυχία, την υποβλητικότητα, τον κατάλληλο ήχο και το σκοτάδι. Η τοποθεσία των Ασκληπιείων ήταν συνυφασμένη με το ειδυλλιακό, αναζωογονητικό φυσικό περιβάλλον που παρείχε πρόσβαση σε βότανα, ενώ κυρίαρχο στοιχείο του αρχετυπικού τοπίου ήταν το ρέον νερό, απαραίτητο για τον εξαγνισμό-καθαρμό, όπως ποτάμια και θερμές πηγές, στοιχεία που προσέδιδαν στα Ασκληπιεία χαρακτηριστικά τόπων αναψυχής.

Χάρη στις προσφορές των πιο εύπορων πολιτών, τα Ασκληπιεία ήταν πολύ πλούσια κέντρα και κατά συνέπεια μπορούσαν να προσφέρουν όχι μόνο ίαση αλλά και υπηρεσίες αναψυχής όπως θα τις χαρακτηρίζαμε σήμερα: υπήρχαν διάφορες εγκαταστάσεις όπως γυμναστήριο, θέατρο, βωμοί για τις θυσίες, λουτρά. Η ασθένεια στα Ασκληπιεία αντιμετωπιζόταν ολιστικά. Έρχονταν άνθρωποι από πολύ μακριά και στήνονταν σκηνές σαν μια μεγάλη γιορτή με διαρκή μουσική. Πιο συγκεκριμένα, στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, το αρχαιότερο οργανωμένο ιαματικό κέντρο, υπήρχε το Γυμνάσιον (ταυτίζεται πιθανώς με τελετουργικό εστιατόριο), το Καταγώγειον (κτίριο φιλοξενίας των ασθενών και των συγγενών τους), η Κρήνη και πλήθος μικρότερων ναών.

Στα Ασκληπιεία φαίνεται ότι είχαν αναγνωρίσει πως η τέχνη συνδέεται τόσο άρρηκτα με την ανθρώπινη φύση μας αποτελώντας ένα από τα ανθρώπινα καθολικά χαρακτηριστικά. Η τέχνη μπορεί να φέρει χαμόγελο στο πρόσωπό μας. Τα καλαισθητικά ερεθίσματα, είτε είναι ακουστικά, οπτικά είτε οποιασδήποτε άλλης μορφής αισθητηριακή εμπειρία, βελτιώνουν τη λειτουργία του εγκεφάλου μας. Η ακρόαση της αγαπημένης μας μουσικής, για παράδειγμα, αποδεδειγμένα μας χαρίζει καλύτερη διάθεση μέσω έκλυσης από το σώμα μας των δικών του οπιοειδών και αυτή η διέγερση που προκαλείται μπορεί να αυξήσει την γνωστική ευελιξία μας. Τα οφέλη που απορρέουν για το άτομο και την κοινωνία απ’ τα θετικά συναισθήματα που δημιουργεί η τέχνη και μόνο δείχνουν ότι ο κόσμος αν έχει ομορφιά μπορεί να γίνει ένα πιο χαρωπό μέρος. Όπως αναφέρει και ο Ευριπίδης: «μη ζώην μετ’αμουσίας», δηλαδή να μην ζει κανείς χωρίς τις Μούσες.

Ενώ με τον Ασκληπιό η θεραπεία γίνεται μαγικά, ο Ιπποκράτης είναι ο πρώτος που εισήγαγε την ορθολογική σκέψη στην Ιατρική. Στο έργο του «Παραγγελίαι», αναφέρει μεταξύ άλλων: «Συμβουλεύω, λοιπόν, να μη δείχνετε έλλειψη ανθρωπιάς, αλλά για τον καθορισμό της αμοιβής σας να υπολογίζετε την περιουσία και την οικονομική κατάσταση του ασθενούς. Κι αν παραστεί ευκαιρία να βοηθήσετε κάποιον που είναι ξένος και άπορος, να προσφέρετε τις υπηρεσίες σας με τη μεγαλύτερη προθυμία στους ανθρώπους αυτούς. Γιατί εκεί που υπάρχει αγάπη για τον άνθρωπο, εκεί υπάρχει και αγάπη για την επιστήμη».

Ο Ασκληπιός είναι ο τελευταίος αρχαίος θεός που παύει να λατρεύεται. Η λατρεία του συνεχίζεται μέχρι και μετά το τέλος του αρχαίου κόσμου, τον 5ο αιώνα και με την επικράτηση του Χριστιανισμού. Αργότερα παρατηρούμε στη θέση των Ασκληπιείων να ιδρύονται ναοί των Αγίων Αναργύρων. Οι αξίες της προσφοράς και της φιλανθρωπίας όμως είναι διαχρονικές. Σημαντικό παράδειγμα είναι η ίδρυση από τον Μεγάλο Βασίλειο ενός κέντρου που περιλάμβανε πτωχοκομείο, νοσοκομείο και ξενώνα, της «Βασιλειάδας». Αποτελούσε ένα πρότυπο κέντρο περίθαλψης και φροντίδας των ασθενέστερων κοινωνικά ανθρώπων, υπενθυμίζοντας στους πιο προνομιούχους να διαθέτουν τον πλούτο τους με έναν αληθινά χριστιανικό τρόπο.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα Ασκληπιεία μπορείτε να παρακολουθήσετε την  ακόλουθη διαδικτυακή ραδιοφωνική μετάδοση (podcast) της αρχαιολόγου Δρ Αριάδνης Κλωνιζάκη.

https://www.lifo.gr/podcasts/istoria-mias-polis/ta-asklipieia-tis-attikis-enas-theos-parigorei-toys-athinaioys?amp