Μάθημα : ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Χανς Άντερσεν Μπρεντεκίλντε: Δασώδες μονοπάτι το φθινόπωρο, περ. 1902.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, η τέχνη της φωτογραφίας άρχισε να κερδίζει δημοτικότητα, έτσι οι ζωγράφοι επέλεξαν να απεικονίζουν πιο ρεαλιστικές εικόνες που προσέγγιζαν τις φωτογραφίες. Αυτός ο πίνακας, αν και «ρομαντικά» όμορφος, προσεγγίζει πολύ περισσότερο την αληθινή ζωή συγκριτικά με εκείνους της προγενέστερης, ρομαντικής περιόδου. Οι αναλογίες είναι κανονικές και τα χρώματα όχι πολύ ζωντανά, κοντά στην πραγματικότητα. Μπορείτε να φανταστείτε τον εαυτό σας ως τον ζωγράφο, που στέκεται σε αυτό το σημείο, κοιτάζοντας αυτήν τη σκηνή πραγματικής ζωής.

Θα μεταφερθούμε λίγα χρόνια νωρίτερα για να αφεθούμε στη φθινοπωρινή ατμόσφαιρα της μουσικής της ωριμότητας του Γιοχάνες Μπραμς (1833 – 1897). Η μουσική του εν γένει συνδυάζει τη δραματική δύναμη και τη λυρική ένταση μαζί με μία ανακουφιστική ζεστασιά. Ο Μπραμς ήταν ριζοσπαστικός ως προς την αρμονική του τόλμη και την εκφραστική του δεινότητα, αλλά συντηρητικός στη χρήση των παραδοσιακών ή και αρχαϊκών ακόμη μουσικών δομών.

Η φθορά της φθινοπωρινής φύσης ήταν για τους ρομαντικούς ένα μέσο διαίσθησης του πνευματικού στοιχείου μέσα από το φυσικό. Η αποσύνθεση συνιστούσε ένα κεντρικό συστατικό της ρομαντικής κοσμοθεωρίας. Αντιπροσωπεύοντας ταυτόχρονα το φυσικό τέλος και το πνευματικό γίγνεσθαι, η διαδικασία της διάλυσης ήταν για τους ρομαντικούς μέσο της εμπειρίας του πνευματικού μέσα από το φυσικό - ένας τρόπος υπέρβασης. Σε φιλοσοφικό πλαίσιο, αυτή η έννοια της φθοράς στήριζε το αιωνόβιο ενδιαφέρον των ρομαντικών για τα ερείπια, το λυκόφως και το απόμακρο, και παρείχε τη βάση για τη ρομαντική αντίληψη της εσωτερικότητας και της παραίτησης, ως μορφές αυτοδιάλυσης. Οι μελετητές έχουν από καιρό επιστήσει την προσοχή στη μελαγχολική ποιότητα των ώριμων έργων του Μπραμς, γενικά θεωρώντας τα ως τα αποκυήματα της ύστερης ιστορικής θέσης του συνθέτη στο τέλος του ρομαντισμού, σε μια περίοδο όπου οι προϋποθέσεις της κατανόησης της ζωής και της τέχνης άλλαζαν ριζικά, με αποτέλεσμα την παγίωση ενός συναισθήματος μελαγχολίας, απώλειας και μόνιμης καθυστέρησης της αποδοχής της νέας πραγματικότητας. Η θέα του Μπραμς ως φθινοπωρινή φιγούρα είναι αναμφισβήτητα η πιο διαδεδομένη τάση στην υποδοχή της μουσικής του από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα μέχρι σήμερα. Η θόλωση των αρμονιών σε πολλά από τα έργα του Μπραμς προσομοιάζει με τον τρόπο με τον οποίο τα αντικείμενα ξεθωριάζουν ομαλά το ένα μετά το άλλο στο μακρινό φόντο του ρομαντικού τοπίου, στους πίνακες ζωγραφικής του ρεύματος του ρομαντισμού. Η μουσική του Μπραμς εκφράζει την ατελείωτη ζωτικότητα της φθίνουσας τονικής παράδοσης ως αντικείμενο αντανάκλασης. Ο φθινοπωρινός ήχος του Μπραμς δεν είναι μια ηχητική εικόνα από το πέρασμα μιας εποχής, αλλά ένα συγκινητικό εγκώμιο.

Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ: To φεγγάρι βγαίνει στη θάλασσα (1821). Μουσείο Ερμιτάζ,  Αγία Πετρούπολη.

Ας ξεκινήσουμε τον φθινοπωρινό μας μουσικό περίπατο με τον πιανίστα Ράντου Λούπου να ερμηνεύει το «Ιντερμέτζο: Mέτρια αργά, τρυφερά», αριθμ. 2 από τα «Έξι κομμάτια για πιάνο, έργο 118» του Γ. Μπραμς.

Μετά, ένα απόσπασμα από το πρώτο μέρος «Με ζωηρό τέμπο» του Κουιντέτου με κλαρινέτο, έργου 115. Ο Αντρέας Ότενζαμερ παίζει κλαρινέτο, ο Λεωνίδας Καβάκος, πρώτο βιολί, ο Κρίστοφ Κοντς, δεύτερο βιολί, ο Αντουάν Ταμεστίτ στη βιόλα και ο Στέφαν Κοντς στο βιολοντσέλλο. Η μελωδία που ακούγεται στην αρχή του έργου μετασχηματίζεται  σαν «μια παρούσα ομορφιά σε ένα χαμένο ιδανικό» και επανέρχεται, αλλά ποτέ με τον ίδιο τρόπο. Η αίσθηση της απώλειας που διέπει  το κουιντέτο μπορεί να ακουστεί, σύμφωνα με τον Kramer, ως "αντανάκλαση της βαθιάς νοσταλγίας που ήρθε να διαποτίσει τη σύγχρονη ζωή".

Σειρά του τρίτου μέρους «Όχι πολύ ζωηρά» της Τρίτης Συμφωνίας, έργου 90, με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Κολούμπια υπό τη διεύθυνση του Μπρούνο Βάλτερ. Παρά το γεγονός ότι από δομικής πλευράς το τρίτο μέρος του έργου είναι ένα scherzo με ενδιάμεσο τρίο, από υφολογικής επόψεως αυτό συνιστά περισσότερο ένα μελαγχολικό κομμάτι χαρακτήρος, το οποίο δύσκολα μπορεί κανείς να μην παραλληλίσει με την ιδέα του “φθινοπώρου” ή του “λυκόφωτος” στον (πεπερασμένο) κύκλο του χρόνου και της ανθρώπινης ζωής. Αυτοβιογραφικής εμπνεύσεως ή όχι, η βαθιά συγκινητική μελωδία σε ντο ελάσσονα που εισάγεται από τα τσέλλα, προκειμένου να αποτελέσει τον θεμέλιο λίθο μιας τυπικής τριμερούς δομής, παραμένει διαρκώς στο επίκεντρο ενός πολύχρωμου “μωσαϊκού” ρευστών συνοδευτικών φιγούρων και εύπλαστων μοτίβων, μοναδικού ηχητικού πλούτου και λεπταισθησίας. Στο “τρίο” σε Λα ύφεση Μείζονα, εξ άλλου, η ομάδα των ξύλινων πνευστών και το σώμα των εγχόρδων παραθέτουν διαδοχικά τις στοχαστικές και λυρικές τους ιδέες, προτού τελικά ολόκληρο το “scherzo” επαναληφθεί επανενορχηστρωμένο και περατωθεί με μιαν ευφυή πρόσμειξη των εναρκτήριων μοτίβων του ιδίου και του “τρίο”.

Και για το τέλος του περιπάτου μας, το ήσυχο σβήσιμο, η ήρεμη απόληξη της Τρίτης Συμφωνίας του Γ. Μπραμς με τους ίδιους συντελεστές. Γνώρισα την Τρίτη Συμφωνία του Μπραμς πριν περίπου 40 χρόνια. Από τότε, κάθε φορά που ακούω να τελειώνει το τέταρτο και τελευταίο μέρος της, νιώθω το φθινοπωρινό αεράκι να φυσάει δροσερό και να κουνάει τα πεσμένα φύλλα των δέντρων στο πάρκο της γειτονιάς μου και της ζωής μου…

https://drive.google.com/drive/folders/17NyN0Mt6h4d2VZ9DQckNkuz6AIVHaBM_?usp=sharing