Μάθημα : Παπαδική ΙΙ

Ο Χορός Ψαλτών «Οἱ Μαΐστορες τῆς Ψαλτικῆς τέχνης» υπό την διεύθυνση του Καθηγητού και Πρωτοψάλτου, Αχιλλέα Χαλδαιάκη, ερμηνεύουν τον καλοφωνικό στίχο εκ του δευτέρου ψαλμού, «Ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη», σε μέλος του μαΐστορος Ιωάννου Κουκουζέλη (α´ μισό του ιδ´ αἰ., ήχος πλ. δ´ νεαγιε). Πρόκειται για συναυλία ενταγμένη στις ψαλτικές εκδηλώσεις του Ζ΄Μουσικολογικού και Ψαλτικού Συνεδρίου του Ιδρύµατος Βυζαντινής Μουσικολογίας, που πραγµατοποιήθηκε το τριήµερο 18-20 Οκτωβρίου 2018, στην Αθήνα.

Ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη;

ΨΑΛΛΕΙ:
Ο ΧΟΡΟΣ ΨΑΛΤΩΝ «ΟΙ ΜΑΪΣΤΟΡΕΣ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ»
ΧΟΡΑΡΧΗΣ:
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΧΙΛΛΕΥΣ Γ. ΧΑΛΔΑΙΑΚΗΣ

Ζωντανή ηχογράφηση συναυλίας στον ιερό καθεδρικό Αθηνών (18 Οκτωβρίου 2018),
στο πλαίσιο του 7ου Μουσικολογικού και Ψαλτικού Συνεδρίου
του ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

«ΟΙ ΜΑΪΣΤΟΡΕΣ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ»
ΨΑΛΤΕΣ: Γεροντίδης Κώστας | Κατσικλής Δημήτρης | Κετσετζής Ιάκωβος | Κουτράκος Παναγιώτης | Μαρουλάκης Θοδωρής | Μπέτσιος Στέλιος | Μπούρης Νίκος | Παπαδόπουλος Γεράσιμος | Παπανικολάου Θεολόγος | Πολυκαρπίδης Πολύκαρπος | Πούλιος Κωνσταντίνος | Σμάνης Γιώργος | Τύμπας Πολύκαρπος | Φλάκας Νίκος
ΙΣΟΚΡΑΤΕΣ: Διαμαντόπουλος Παναγιώτης | Ιωάννου Στέλιος | Μητρατζάς Κώστας | Μπουρνέλης Θοδωρής | Ορφανάκος Νεκτάριος | Σαλτερής Βασίλης | Τρασάνης Χάρης | Τύμπας Χρήστος
ΚΑΛΟΦΩΝΑΡΗΔΕΣ: Τύμπας Πολύκαρπος | Χαλδαιάκης Αχιλλέας

ΗΧΟΛΗΠΤΗΣ: Ιωάννης Μούσης

ΣΧΟΛΙΑ
Δημοσιεύεται εδώ πλήρες τo μουσικό κείμενο καλοφωνικοῦ στίχου, ἐκ τοῦ δευτέρου ψαλμοῦ, μελισθέντος παρὰ Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλη· η σύνθεση μεταγράφεται, πιστά, κατά την εξήγηση Χουρμουζίου του Χαρτοφύλακα, τη θησαυρισμένη στον κατά το έτος 1818 ιδιόγραφό του κώδικα ΜΠΤ 703 (φφ. 227v-235v [= χφ.]), με την απαραίτητη, βέβαια, προσθήκη ρυθμικών επισημάνσεων και ισοκρατημάτων.
Μέσα από τη συνεχή (και καλοφωνική) μελωδική ροή της παρούσας σύνθεσης προβάλλεται (ευκρινώς λανθάνουσα) μια λιγυρή, έως και δραματική, ‘μουσική ρητορική’, ευφυώς αξιοποιούσα την ανάλογη διαλογική προοπτική του ποιητικού κειμένου (προοπτική υπαινικτικά μεν ενυπάρχουσα στον αρχήθεν δεδομένο ψαλμικό στίχο [Ψαλμ. 2,1], δυναμικά δε ενισχυμένη στην αναγραμματισμένη, καλοφωνική, διαχείριση του εν προκειμένω νεοδιαμορφωμένου ποιήματος)· μια ‘μουσική ρητορική’ εδραζόμενη, αλλά και ελισσόμενη, γύρω από το, οντολογικό, ερώτημα: ἵνα τί;
Ως εκ τούτου, τo δημοσιευόμενο εδώ μουσικό κείμενο διαρθώθηκε (συμβατά με την προεκτεθείσα μορφολογική φιλοσοφία) σε τμήματα ερμηνευθησόμενα από καλοφωνάρη και χορό ψαλτών, αντίστοιχα (στα προορισμένα για τον καλοφωνάρη τμήματα της σύνθεσης χρησιμοποιήθηκε, κατά την παράδοση, κόκκινο χρώμα στην καταγραφή του υπογραφόμενου ποιητικού κειμένου), με στόχο την ανάδειξη της (επίσης προεπισημανθείσας) διαλογικής μελωδικής προοπτικής του. Στην αναδυόμενη (και καταγραφόμενη εδώ) ερμηνευτική του παρόντος μουσικού κειμένου πρόταση αξιοποιείται, φρονούμε, η παραπάνω (σχεδόν μυστική) μορφολογία του μελοποιήματος και αναζητείται στην πράξη η όντως αισθητική του, η εγκιβωτισμένη στις σχοινοτενείς μελωδικές γραμμές της σύνθεσης.
Επί του δημοσιευόμενου στη συνέχεια μουσικού κειμένου επιχειρήθηκαν ευάριθμες, μόνον, ‘παρεμβάσεις’, αφενός μεν επουσιώδεις και αναπόφευκτες, αφορώσες τη διόρθωση μετροφωνικά εσφαλμένων και ρυθμικά ή χειρονομικά πλημμελών σημειογραφικών ενδείξεων (επισημαίνονται εδώ με κόκκινο, επίσης, χρώμα), αφετέρου δε οιονεί τολμηρότερες· οι τελευταίες αναφέρονται τόσο στην, σε δυο κυρίως σημεία της σύνθεσης, αναπροσαρμογή του υπογραφόμενου ποιητικού κειμένου (το, εν προκειμένω μεταβληθέν, πρωτότυπο ποιητικό κείμενο του χφ. υποσημειώνεται, καταγεγραμμένο με κόκκινο χρώμα, στους οικείους τόπους της παρούσας δημοσίευσης), όσο και στον διπλασιασμό ή και στον τριπλασιασμό της χρονικής διάρκειας της ληκτικής μελωδικής συλλαβής των επιμέρους αναδεικνυόμενων αποδοτικών καταληκτικών γραμμών της σύνθεσης (τα κατά την τελευταία ‘παρέμβαση’ αναπαρασημασμένα τμήματα επισημαίνονται ιδιαίτερα, πάλι με χρήση κόκκινου χρώματος, ενώ και η παραδιδόμενη αντίστοιχα στο χφ. πρωτότυπη, σημειογραφικορυθμική, καταγραφή προστίθεται αρμοδίως, επιγεγραμμένη και επίσης ερυθρογραφημένη, στους εκάστοτε οικείους τόπους της παρούσας δημοσίευσης).
Εσκεμμένα, για την οικονομία του λόγου, αλλά και προς χάριν της ψαλτικής χρηστικότητας της παρούσας δημοσίευσης, αποφεύχθηκε εδώ περαιτέρω σχολιασμός των όποιων (άμεσα ή έμμεσα) αναγνωρίσιμων δομικών της κατασκευής του μέλους τεχνικών και μορφολογικών της αρχιτεκτονικής της σύνθεσης τακτικών, πρωτογενώς ήδη περιγραφεισών από Χρύσανθο τον εκ Μαδύτων [Θεωρητικὸν Μέγα τῆς Μουσικῆς (1832), σσ. 174-192] ως απεικασμάτων μιας πρωτόλειας τυπολογίας της ῾μουσικής ρητορικής᾽ της σχετικής βυζαντινής και μεταβυζαντινής συνθετικής παραγωγής.
ΑΧΙΛΛΕΥΣ Γ. ΧΑΛΔΑΙΑΚΗΣ

Στοιχειοθεσία και επεξεργασία του μουσικού κειμένου, στο πρόγραμμα Μελωδός: Παναγιώτης Κουτράκος & Νίκος Μπούρης
Επιμέλεια video: Γεράσιμος Παπαδόπουλος