Μάθημα : Δημοκρατία, Παγκοσμιοποίηση, Εθνικισμός και Δημόσια Σφαίρα

Δημοκρατία και εκδημοκρατισμός. Η Δημοκρατία ως η διαδικασία σταδιακής αναγνώρισης του "άλλου" ως φορέα αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων και ελευθεριών, ριζικής διάκρισης και οριοθέτησης δημοσίου - ιδιωτικού και ανάδειξης/προστασίας της ατομικής ιδιοκτησίας. Η προϊστορία της Δημοκρατίας και της διαδικασίας εκδημοκρατισμού : από τη Magna Charta στις αγγλικές επαναστάσεις του 17ου αιώνα. Η αμερικανική και η γαλλική επανάσταση, η τομή του 1789 και ο Ναπολεόντειος Κώδικας. Ατομική ιδιοκτησία και βιομηχανική επανάσταση : η δύσκολη σχέση καπιταλισμού και Δημοκρατίας. Το πρώτο κύμα εκδημοκρατισμού : 1789 - 1945. Η έννοια της πραγματικής αφαίρεσης και ο αγώνας για την επιβολή της καθολικής ψηφοφορίας. Η τυπική Δημοκρατία και κρίση του Μεσοπολέμου 1919 - 1939. Η εμφάνιση των ολοκληρωτικών καθεστώτων ως μορφών θεμελιώδους άρνησης της Δημοκρατίας. Οι αδυναμίες και η κατάρρευση της τυπικής Δημοκρατίας στην ηπειρωτική Ευρώπη. Το δεύτερο κύμα εκδημοκρατισμού : 1945 - 1979/1991. Από την τυπική στην ουσιαστική Δημοκρατία της ισχύος της φιλελεύθερης, της δημοκρατικής και της κοινωνικής αρχής. Η εμπειρία της Μεγάλης Ύφεσης, του φασιστικού και του εθνικοσοσιαλιστικού ολοκληρωτισμού, του Ολοκαυτώματος και των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, σε συνδυασμό με την επέκταση της Σοβιετικής Ένωσης ως η καθοριστική ιστορική στιγμή της αλλαγής του κοινωνικοοικονομικού παραδείγματος. Bretton Woods, κεϋνσιανή συναίνεση και κοινωνικό κράτος (και Συνθήκη της Ρώμης στην Δυτική Ευρώπη).

Στη συνέχεια θα εξεταστεί η κριση του κεϋνσιανού παραδείγματος κατά τη δεκαετία του 1970 εισάγει την υποχώρηση του κοινωνικού κράτους και την επαναφορά της έντασης των αντιφάσεων μεταξύ καπιταλισμού και Δημοκρατίας. Η αλλαγή του παραδείγματος της κεϋνσιανής συναίνεσης  με τη νεοφιλελεύθερη (απόλυτη εκδοχή της αγοράς και "αυθόρμητη τάξη" της αγοράς και της κοινωνίας) στροφή στην ανισότητα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και κυρίως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την εφαρμογή της νέας οικονομικής πολιτικής της Κίνας μετά το 1978, που  κατέστησαν την οικονομία της αγοράς το μοναδικό οικονομικό σύστημα του πλανήτη (χωρίς να συνειδητοποιηθεί η πολιτική διάσταση), καθορίστηκε από διαδικασίες απορρύθμισης, παγκοσμιοποίησης, κυριαρχίας του χρηματιστηριακού κεφαλαίου, συνεχούς ανοίγματος της ψαλίδας της ανισότητας, υπερσυγκέντρωσης του πλούτου και απαξίωσης/έκτωσης του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου ως διαδικασίας λήψης αποφάσεων, μορφής αναδιανεμητικής δικαιοσύνης και διατήρησης της πραγματικής οικονομικής ανάπτυξης και διευρυμένης κατανάλωσης. Συγχρόνως το τέλος της παραδοσιακής βαριάς βιομηχανίας, η μετεγκατάσταση της βιομηχανικής παραγωγής κυρίως στην Κίνα και στη συνέχεια η ψηφιακή επανάσταση στην επικοινωνία και στη βιομηχανία (βιομηχανική παραγωγή 4.0) περιθωριοποίησαν την κλασσική μορφή ανταγωνιστικής διαπραγμάτευσης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και αποψίλωσαν τα εργατικά στρώματα, τις "επικίνδυνες τάξεις" της βιομηχανικής εποχής, από κάθε διαπραγματευτική δύναμη στο κέντρο των διαδικασιών της υλικής αναπαραγωγής της κοινωνίας. Συνέπεια αυτής της νέας έντασης της ασυμμετρίας των κοινωνικών δυνάμεων είναι η διάβρωση της Δημοκρατίας και η περιθωριοποίηση της κοινωνικής αρχής (μετα-Δημοκρατία), η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007/2008, οι μεταλλάξεις της σε δημοσιονομική κρίση μετά το 2009/2010 και η ανάδειξη του ανορθολογισμού (επανεμφάνιση εθνοκεντρικών και ρατσιστικών ιδεολογιών, όπως και συνομωσιολογικών κατασκευών που αποτελούν  μορφές συλλογικής παράνοιας κλπ.) σε προνομιακό πεδίο εκλογίκευσης και αποδοχής της ανισότητας και της θεσμικής διαφθοράς, σε ένα κόσμο όπου η υποχώρηση της Δύσης συμβαδίζει με την ανάδειξη του αυταρχικού καπιταλισμού της Κίνας σε ανταγωνιστικό πόλο οικονομικής και γεωπολιτικής ηγεμονίας.

Ουσιαστικά τίθεται το ζήτημα, αν η εποχή του κοινωνικού κράτους και της σχετικής υποχώρησης της ανισότητας κατά την περίοδο ης πρώτης τριακονταετίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν παρά ένα διάλειμμα στην ιστορική συνέχεια της ανισότητας, λόγω των ιδιαίτερων ιστορικών συγκυριών που καθόρισαν και οριοθέτησαν αυτή την περίοδο. Η έξαρση της ανισότητας και η ασυμμετρία των κοινωνικών δυνάμεων επανέρχονται ως το ειδοποιό στοιχείο του καπιταλισμού, ενώ η προέλευση και η μορφή των κοινωνικών δυνάμεων που θα μπορούσαν να διαμορφώσουν νέους όρους κοινωνικής αντίστασης στη επιβολή αυτής της ολιγαρχικής κυριαρχίας είναι άδηλη. Η επίκληση του ορθού λόγου των προϋποθέσεων διατήρησης/αναπαραγωγής της κοινωνικής συνοχής σε εθνικό, περιφερειακό και πλανητικό επίπεδο, όπως και της αντιμετώπισης της αποσταθεροποίησης του κλίματος, προφανώς δεν αρκεί.

Στο πλαίσιο του μαθήματος θα εξετασθούν οι νέες συνθήκες για τη σχέση κράτους - αγοράς/ κράτους-χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και επικοινωνικο-τεχνολογικών μονοπωλείων και η πιθανότητα υπέρβασης της απόλυτης εκδοχής της αγοράς λόγω των αναγκών  που διαμορφώνει η πανδημία (και οι πανδημίες που έπονται) και η αποσταθεροποίηση του κλίματος.

Επίσης, υπό την προοπτική των δυνατοτήτων μετάλλαξης του κοινωνικοοικονομικού παραδείγματος, θα εξεταστούν ειδικότερα οι νέες γεωστρατηγικές συνθήκες που διαγράφονται καθοριστικά με τη δημιουργία του νέου ψυχροπολεμικού μετώπου μεταξύ των δυτικών Δημοκρατιών και του νέου αντιδημοκρατικού/αυταρχικού άξονα Κίνας/Ρωσίας που υλοποιείται με καταιγιστικό ρυθμό με πρώτο δείγμα γραφής τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία  και την άρνηση της εθνικής υπόστασης της Ουκρανίας και της ισχύος του Διεθνούς Δικαίου από το καθεστώς Πούτιν. Συγχρόνως θα εξεταστεί και η σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές εξελίξεις εσωτερική διάβρωση της Δημοκρατίας στον Δυτικό κόσμο από τις διάφορες μορφές του πλουτοκρατικού λαϊκισμού που με προεξέχον φαινόμενο τον ιδιόμορφο εκφασισμό του ρεπουμλικανικού κόμματος στις Η.Π.Α., κυρίως  από την εποχή του Τράμπ και μετά, απειλεί τους δημοκρατικούς θεσμούς ως αποτέλεσμα της σταδιακής έξαρσης της ανισότητας κατά την τελευταία τεσσαρακονταετία, η οποία επαναφέρει το ζήτημα της κοινωνικής αναγνώρισης και της υστερικής αναζήτησης ταυτότητας στο προσκήνιο.