Ανάλυση λογοτεχνικού κειμένου

Περιγραφή μαθήματος

Ο στόχος του μαθήματος είναι διπλός: αφενός να μελετήσουν οι φοιτήτριες και οι φοιτητές σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα, αφετέρου να εφοδιαστούν με τα απαραίτητα εργαλεία για το ξεκλείδωμα της ‘δύσκολης’ μοντέρνας λογοτεχνίας. Η λογοτεχνική γραφή συνιστά θεμελιώδη πράξη επικοινωνίας· προκειμένου όμως να πραγματωθεί, απαιτείται ο συνδυασμός της με την εξίσου θεμελιώδη πράξη της ανάγνωσης. Η ενεργοποίηση της αναγνώστριας/του αναγνώστη είναι ένα βασικό ζητούμενο του σύγχρονου πολιτισμού. Η ενεργοποίηση αυτή, για να είναι ουσιαστική, δεν μπορεί να σημαίνει την άκριτη υποκειμενική πρόσληψη του έργου. Η προσωπική μας ματιά και η ευαισθησία μας λειτουργούν αληθινά μόνο όταν έχει κατακτηθεί η γνώση του κοινωνικοϊστορικού και ιδεολογικού γίγνεσθαι μέσα στο οποίο έχει παραχθεί το έργο, αλλά και των μεθόδων με τις οποίες μπορεί το έργο να προσεγγιστεί.

Στο φετινό ακαδημαϊκό έτος θα μελετήσουμε την πολύμορφη σχέση της ποίησης με την κοινωνικοϊστορική και την υπαρξιακή περιπέτεια του ανθρώπου του 20^ουαιώνα, εστιάζοντας στο έργο πέντε σημαντικών ποιητών. Ο Κ. Γ. Καρυωτάκης, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Γιάννης Ρίτσος και ο Τάσος Λειβαδίτης αντιμετωπίζουν, ο καθένας από τη σκοπιά του, και με τον τρόπο του, την περιθωριοποίηση του ατόμου, τη διάρρηξη της συλλογικότητας, το βίωμα του εγκλεισμού, την αίσθηση της ματαιότητας: την έρημη χώρα της εποχής τους και της εποχής μας. Και αναζητούν διεξόδους: την ενεργοποίηση της φαντασίας, τη διερεύνηση του παραλόγου, τη δημιουργία ενός αναπαλλοτρίωτου χωροχρόνου. Διερευνούν τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του ποιητικού λόγου, τις νίκες και τις ήττες του· προσπαθούν να διανοίξουν δρόμους επικοινωνίας μέσω της ποίησης, καλώντας μας σε δύσβατες, αχαρτογράφητες διαδρομές, προκειμένου να υποστασιοποιηθούμε.

 Μελετώντας τα παραπάνω θέματα, θα επικεντρωθούμε, επίσης, στην εξοικείωση με εκφραστικούς τρόπους της σύγχρονης ποίησης, στην ανίχνευση αφηγηματικών και συμβολικών δομών, καθώς και στον αναστοχασμό γύρω από τη σημασία της ποιητικής πράξης. Θα ακολουθήσουμε τη μέθοδο της εκ του σύνεγγυς ανάγνωσης ποιημάτων, αξιοποιώντας παράλληλα διαφορετικές θεωρίες προσέγγισης λογοτεχνικών κειμένων, και θα επιδιώξουμε να σχηματίσουμε τη συνολική εικόνα μέσω των επιμέρους αναλύσεων – και όχι αντίστροφα. Το σεμινάριο θα ολοκληρωθεί με την εκπόνηση και την παρουσίαση εργασιών που θα εξετάζουν σε βάθος ένα έργο ή ένα θέμα.  

Η αξιολόγησή σας θα βασιστεί στην ενεργή σας παρουσία, καθώς και σε μία εργασία, η οποία θα πρέπει να παρουσιαστεί στα τελευταία μαθήματα. Η παράδοση της εργασίας θα γίνει την ημέρα της παρουσίασής της και θα έχετε τη δυνατότητα να επεξεργαστείτε τη δουλειά σας, αφού σας στείλω τυχόν διορθώσεις και υποδείξεις. Οι παρουσιάσεις θα γίνουν σε δύο συναντήσεις, οι οποίες προγραμματίζονται, εκτός απροόπτου για: (α) την ημέρα του τελευταίου μαθήματος και (β) μία εβδομάδα μετά. Υπάρχει, βεβαίως, η δυνατότητα να παραδώσετε την τελική μορφή της εργασίας σας τον Σεπτέμβριο· ωστόσο η πρώτη μορφή θα πρέπει να παρουσιαστεί στο πλαίσιο των μαθημάτων.

Στα μαθήματα θα επιχειρήσουμε να κινηθούμε κατά πλάτος: να επισκοπήσουμε (με σημείο αναφοράς ένα Ανθολόγιο που θα σας δοθεί) ένα εκτενές τοπίο της ποίησης. Οι εργασίες θα πρέπει να κινηθούν προς την κατεύθυνση του βάθους. Να επιλέξετε ορισμένες συλλογές/συνθέσεις ενός ποιητή ή ένα θέμα στο σύνολο του έργου του, και να τα/το διερευνήσετε. Θα προϋποθέτουν βιβλιογραφική έρευνα, στοχευμένη ανάλογα με την περίπτωση. Η έκτασή τους υπολογίζεται στις 4000-5000 λέξεις. Θα υπάρχει επίσης η δυνατότητα για όσες/όσους ενδιαφέρονται να επιχειρήσουν έναν συνδυασμό γραπτής εργασίας με δημιουργία μιας μικρής ταινίας, είτε στο πλαίσιο του video essay είτε προς την κατεύθυνση της οπτικής ποίησης. Περισσότερα για τις εργασίες θα συζητήσουμε μετά τα πρώτα μαθήματα. Στο πρώτο μάθημα θα παρουσιαστούν συνοπτικά ορισμένα θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα της μελέτης της λογοτεχνίας.  

Το σεμινάριο θα διενεργείται κάθε Δευτέρα, 18.00-21.00, στο Εργαστήριο Τεχνών (αίθουσα 205).

Έναρξη: Δευτέρα 6 Μαρτίου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία αναφορικά με τη θεωρία της λογοτεχνίας:

• Eagleton Terry, Literary Theory. An Introduction, Oxford, Blackwell, 1983 (μεταφρασμένο και στα ελληνικά από τον Μιχάλη Μαυρωνά, Αθήνα, Οδυσσέας, 1989)

• Blanchot Maurice, Ο χώρος της λογοτεχνίας (1955), εισαγ.-μτφρ. Δημήτρης Δημητριάδης, Εξάντας, 1970.

• Culler Jonathan, Structuralist Poetics, London, Routledge and Kegan Paul, 1975.

• Sturrock John, ed., Structuralism and Since. From Lévi Strauss to Derrida, Oxford U.P., 1982.

• Jefferson Ann and Robey David, eds., Modern Literary Theory. A Comparative Introduction, London, Batsford Ltd., 1986

• Hawthorn Jeremy, Ξεκλειδώνοντας το κείμενο, μτφρ. Μαρία Αθανασοπούλου, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρίτης, 2012.

• Μπάρρυ Πήτερ, Γνωριμία με τη θεωρία. Μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία, μετφρ. Αναστασία Νάτσινα, Βιβλιόραμα, 2013.

• Selden Raman, επιμ., Από τον φορμαλισμό στον μεταδομισμό [Ιστορία της θεωρίας της λογοτεχνίας, τ. 8], θεώρηση της μετάφρασης: Μίλτος Πεχλιβάνος, Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2004.