Παρουσίαση/Προβολή

Περιεχόμενο μαθήματος

Το μάθημα φιλοδοξεί να εισαγάγει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες σε ορισμένα από τα σημαντικότερα Νέα Θρησκευτικά Κινήματα (ΝΘΚ), τα οποία δραστηριοποιούνται σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο. Πιο συγκεκριμένα, το μάθημα επιχειρεί α) να εξετάσει τους ιστορικούς, πολιτισμικούς και κοινωνικοπολιτικούς όρους ίδρυσης των εν λόγω κινημάτων, β) να εγκύψει σε θεμελιώδεις πεποιθήσεις και πρακτικές τους, γ) να εξοικειώσει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες με την προσωπικότητα και το έργο των ιδρυτών τους, και δ) να προσφέρει ερεθίσματα για κριτική και αναστοχασμό, όσον αφορά στην ταυτότητα και την κοινωνική λειτουργικότητα των ΝΘΚ –ιδιαίτερα μάλιστα στο πλαίσιο της σύγχρονης «μετανεωτερικής» πολιτισμικής συνθήκης.

Ως ακαδημαϊκό εγχείρημα με συγκεκριμένες μεθοδολογικές προκείμενες και θεωρητικές αφετηρίες, το μάθημα στοιχειοθετείται καταστατικά στον αντίποδα κάθε «απολογητικής» ή «αντιαιρετικής» προσπέλασης των ΝΘΚ· η οπτική γωνία μελέτης και κατανόησής τους επιθυμεί να είναι αυστηρά φαινομενολογική και θρησκειολογική. Για το λόγο αυτό, το μάθημα θα επικεντρωθεί κατά περίπτωση σε συγκεκριμένες αντιλήψεις που προάγονται από τα ΝΘΚ σχετικά με τη φύση του ανθρώπου και του υπαρκτού, τον τρόπο με τον οποίο κατανείται η λύτρωση και η μεταθανάτια ζωή, καθώς και σε ειδικότερες απόψεις που αφορούν στο πώς μπορεί κανείς να ζήσει μία πλήρως νοηματωμένη και «ευτυχισμένη» ζωή.

              Το μάθημα θα ασχοληθεί αρχικά με την εποχή της «πνευματικότητας» (spirituality), έτσι όπως αυτή εγκαινιάζεται με την έλευση ανατολικών θρησκειών στη Δύση και εν συνεχεία καθιερώνεται με την ανάδυση της Θεοσοφίας, τη διάδοση του Ζεν, και τη δράση Ινδών «γκουρού» στην Ευρώπη και την Αμερική. Θα επιχειρήσει, επίσης, να εξοικειώσει τους φοιτητές/φοιτήτριες με το ιστορικό πλαίσιο της ανάδυσης των ΝΘΚ στο δυτικό κόσμο, όπως είναι η αντικουλτούρα της δεκαετίας του  50   και 60  (μπήτνικς, χίππυς). Παράλληλα θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση στις φιλοσοφικές δοξασίες, την κοινωνιολογία και την ανθρωπολογία της Νέας Εποχής (New Age) και θα ασχοληθεί επισταμένως με το κίνημα του Υπερβατικό Διαλογισμού.

Οσον αφορά στο Θερινό Εξάμηνο Σπουδών, θα επικεντρωθούμε σε κινήματα των οποίων η ίδρυση και η ενεργή δραστηριοποίηση ανάγεται στη δεκαετία του 1980 ή και αργότερα. Μεταξύ των θεματικών που θα μας απασχολήσουν περιλαμβάνονται κινήματα τα οποία σχετίζονται με σύγχρονες αναβιώσεις του Παγανισμού και της Μαγείας (Wicca), νεο-αποκαλυπτικά κινήματα όπως το κίνημα του «Ναού του Λαού» (People's Temple) και του «Κλάδου του Δαβίδ» (Branch Davidians) καθώς και διάφορα κινήματα Ουφολογίας (UFO Cults), όπως το κίνημα της «Πύλης του Παραδείσου» (Heaven's Gate) και το «Διεθνές Κίνημα των Ραελιανών».

              Παράλληλα με τη μελέτη των βασικότερων δοξασιών, των πρακτικών και των οργανωτικών τους δομών, το μάθημα θα δώσει έμφαση σε ερωτήματα που αφορούν στην κοινωνική «επικινδυνότητα» των ΝΘΚ, καθώς και στις ψυχο-γνωστικές διαδικασίες και τεχνικές τις οποίες αυτά επιστρατεύουν, προκειμένου να εμπεδώσουν τις πεποιθήσεις τους στα μέλη τους. Στη φαινομενολογική και θρησκειολογική οπτική γωνία προσπέλασης και μελέτης των ΝΘΚ προστίθεται επομένως τώρα και μία οπτική γωνία κοινωνιολογική και ψυχολογική, οι οποίες κρίνονται απαραίτητες για την πληρέστερη κατανόηση των βίαιων και αυτοκτονικών στοιχείων που ανιχνεύονται συχνά σε ορισμένα από τα κινήματα αυτά.  

Μαθησιακοί στόχοι

 Να κατανοούν τη συνύπαρξη «παραδοσιακών» και νέων θρησκευτικών τάσεων στις σύγχρονες «μεταμοντέρνες» και «ρευστές» γεωγραφίες του Ιερού

Μέθοδοι διδασκαλίας

Οι συναντήσεις θα αξιοποιήσουν ποικίλες μεθόδους διδασκαλίας, με στόχο την κινητοποίηση του ενδιαφέροντος των φοιτητών/τριών και την ενεργή συμμετοχή τους στο μάθημα. Οι συγκεκριμένες μέθοδοι –εισήγηση, διάλογος, εργασία σε μικρές ομάδες, μέθοδος project– θα σχεδιαστούν ανάλογα με την ιδιαιτερότητα της εκάστοτε εξεταζόμενης θεματικής, τα ενδιαφέροντα και τα ερωτήματα της εκπαιδευτικής ομάδας, τους μαθησιακούς στόχους που κάθε συνάντηση φιλοδοξεί να υπηρετήσει και τη διασφάλιση της εσωτερικής συνοχής του μαθήματος.

Οι συναντήσεις θα αξιοποιήσουν επίσης εποπτικά μέσα (Powerpoint, διερεύνηση στο Διαδίκτυο), ενώ σε αρκετές περιπτώσεις, θα υπάρξει προβολή ντοκυμαντέρ ή αποσπασμάτων από κινηματογραφικές ταίνες. Κύριος στόχος των προβολών αυτών είναι να αναδείξουν, αφενός, τη διαρκή πολιτισμική σημασία και κοινωνική επικαιρότητα των εξεταζόμενων θεματικών, και αφετέρου, να βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να εντάξουν τις θεματικές αυτές μέσα σε πιο παραστατικά και ενημερωμένα πλαίσια θεωρητικοποίησης και μελέτης.

Μέθοδοι αξιολόγησης

Οι συμμετέχοντες στο μάθημα θα αξιολογηθούν επί τη βάσει τριών θεμελιωδών κριτηρίων: α) τη συνέπειά τους στη μελέτη συγκεκριμένων κειμένων αναφοράς τα οποία θα δοθούν από τον διδάσκοντα β) την ενεργή, αδιάλειπτη και δημιουργική συμμετοχή τους κατά τη διάρκεια των συναντήσεων, γ) την τελική προφορική αξιολόγησή τους.

Βιβλιογραφία

- Ξενόγλωσση:

• Brown, Michael (1994). “Who Owns What Spirits Share? Reflections on Commodification and Intellectual Property in New Age America”, Polar, Vol. 17 (2): 7 – 17.

• Campbell, Colin (2007). The Easternisation of the West: A Thematic Account of Cultural Change in the Modern Era, London: Paradigm Publishers.

• Carrette, Jeremy & King, Richard (2005). Selling Spirituality: The Silent Takeover of Religion, London: Routledge.

• Chryssides, George D. (²2001). Exploring New Religions, London/NY: Continuum

• Chryssides, Georges D. (1991). The Advent of Sun Myung Moon: The Origins, Beliefs and Practies of the Unification Church, NY: St’ Martin’s Press.

• Cowan, Douglas & Bromley, David (2015). Cults and New Religions: A Brief History, Malden/Oxford/West Sussex, Wiley Blackwell.

• Dawson Lorne (ed.) (2017) Cults in Context: Readings in the Study of New Religious Movements, Oxford/NY: Routledge.

• Dawson, Lorne (ed.), Cults and New Religious Movements: a Reader, Oxford: Blackwell.

• Hanegraaff, Wouter 1998. New Age Religion and Western Culture: Esotericism in the Mirror of Secular Thought, USA: State University of New York

• Heelas, Paul ²1997. The New Age Movement: The Celebration of the Self and the Sacralization of Modernity, Oxford: Blackwell Publications.

• Hexham, Irving & Poewe, Karla 1997. New Religions as Global Cultures: Making the Human Sacred, USA: Westview Press.

• Hunt, Stephen 2003 Alternative Religions: A Sociological Introduction, Hampshire: Ashgate Publications.

• Lacroix, Michel 1997. To ‘New Age’, ελλ. μετάφραση Φωτεινή Ταμβίσκου, Αθήνα: Dominos.

• Lewis, James & Pizza, Murphy (eds), (2009). Handbook of Contemporary Paganism, Leiden/Boston: Brill Publications.

• Moon, Sun Myung (1973). Divine Principle, Washington, DC: Holy Spirit Association for the Unification of World Christianity.

• Roberts, Jane (1970). The Seth Material, New Jersey: Prentice Hall Inc.

• Roof, Wade Clark (1993). A Generation of Seekers: The Spiritual Journeys of the Baby Boom Generation, San Francisco: Harper Collins.

• Roof, Wade Clark (1999). Spiritual Marketplace: Baby Boomers and the Remaking of American Religion, Princeton, NJ: Princeton University

• Saliba, John A. (²2003). Understanding New Religious Movements, Oxford: Altamira

• Trevelyan, George (1994). A Vision of the Aquarian Age: The Emerging Spiritual Worldview, Bath: Gateway Books.

• Urban, Hugh B. (2011). The Church of Scientology: A History of a New Religion, Princeton: Princeton University

• Wilson, Bryan & Cresswell, Jamie (eds.), 1999 New Religious Movements: Challenge and Response, London: Routledge.

Ελληνόγλωσση

• Αυγουστάτος, Γιάννης (Μάρτιος 1999): «Το Φαινόμενο New Age», Θεός και Θρησκεία (1): 55-59.

• Μπεκριδάκης, Δημήτρης 1999. «Η Μεθοδολογία της Γνώσης», στο Δ. Μπεκριδάκης, Η Κατηγορία της Γνώσης στο Θρησκευτικό Κίνημα του Υπερβατικού Διαλογισμού, Διπλωματική Εργασία Ειδίκευσης, τομέας Θρησκειολογίας, τμήμα Θεολογίας Θεολογικής Σχολής Αθηνών.

• Μπεκριδάκης, Δημήτρης 2002. «Πέρα από τον “Εξαγριωμένο” Θάνατο: Αντιλήψεις για τον Θάνατο στο New Age», Θρησκειολογία – Ιερά/Βέβηλα (3): 153- 170.

• Μπεκριδάκης, Δημήτρης 2007. «Εναλλακτικές Θρησκευτικές Ταυτότητες στη Μεθόριο Μοντέρνου-Μεταμοντέρνου: Η Περίπτωση της Νέας Πνευματικότητας», στο Δ. Μαγριπλής (επιμ.) Κριτικές Προσεγγίσεις στον Ορθόδοξο Πολιτισμό: ΄Οψεις του Ελληνικού Παραδείγματος, Αθήνα: Σταμούλης: 241-253.

• Ουλής Δημήτριος (2014) «Αρμονική Κρίση»: Πνευματικές Τεχνικές και Πολιτικές Στάσεις του Πνευματικού Κέντρου «Αρμονική Ζωή» απέναντι στην Ελληνική Οικονομική Κρίση. Συμβολή στην Ανθρωπολογική Μελέτη της «Εναλλακτικής» Θρησκευτικότητας, Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.

• Παπαλεξανδρόπουλος, Στυλιανός 1991. «Νέα Εποχή: Η Θρησκειολογική Ταυτότητα ενός Κινήματος» (μέρος Β΄), Έξοδος 7: 41-61.

• Παπαλεξανδρόπουλος, Στυλιανός 1991a. «Νέα Εποχή: Η Θρησκειολογική Ταυτότητα ενός Κινήματος», Έξοδος 6: 18-22.

• Παπαλεξανδρόπουλος, Στυλιανός 1994. Δοκίμια Ιστορίας των Θρησκειών, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

• Partridge, Christopher (επιμ.), Οι Θρησκείες του Κόσμου, ελλ. μετάφραση Βασίλης Αδραχτάς, Αθήνα: Ουρανός.

• Smith, Adam (ed.), 1993. Διαλογισμός, Συνειδητότητα και Χριστιανισμός (ελληνική μετάφραση Γιώργος Μπαρουξής), Αθήνα: NewAge/Aquarius.

• Ferguson, Marilyn Η Συνωμοσία του Υδροχόου: Ελευθερία και Μεταμόρφωση στην Εποχή μας, ελλ.μετάφραση Σπύρος Μάνδρος, Αθήνα: Κάλβος.

Συναφή επιστημονικά περιοδικά:

• International Journal for the Study of New Religions
• New Religious Movements in Global Perspective
• International Society for the Study of New Religions
• Nova Religion
• Journal of Contemporary Religion