Παρουσίαση/Προβολή

Περίγραμμα σεμιναρίου (ανά εβδομάδες)

Σεμινάριο: Κριτική Θεωρία

Ακαδημαϊκό έτος 2023-2024 (εαρινό εξάμηνο)

Διδάσκοντες: Β. Ιακώβου, Γ. Φλυτζάνης

(Το περίγραμμα είναι αναρτημένο και σε μορφή pdf, στα "Έγγραφα")

Εβδ. 1-2-3 (Βίκυ Ιακώβου)

Στις συναντήσεις αυτές, θα εξετάσουμε (α) τις βασικές γραμμές του εγχειρήματος της κριτικής θεωρίας έτσι όπως διατυπώνονται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, από τον Μ. Χορκχάιμερ κατά τη δεκαετία του 1930, και (β) τις αναλύσεις τις σχετικές με τον μετασχηματισμό των αυθεντιοκεντρικών σχέσεων στην αστική εποχή, και το πώς αυτές οι αναλύσεις συνυφαίνονται με τη σταδιακή εστίαση των εργασιών των μελών του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας στο ζήτημα της ανόδου του ναζισμού.

Βασική βιβλιογραφία

1. Max Horkheimer, «Παραδοσιακή και κριτική θεωρία», στου ιδίου Φιλοσοφία και κοινωνική κριτική, μτφρ. Ζ. Σαρίκας, Αθήνα, Επίκουρος, 1984, σ. 9-70 [αγγλ. μτφρ. στο eclass: Max Horkheimer «Traditional and Critical Theory», στου ιδίου, Selected Essays, Νέα Υόρκη, Continuum, 2002, σ. 188-252].
2. Μax Horkheimer, Erich Fromm, Herbert Marcuse, Αυθεντία και οικογένεια. Θεωρητικά σχεδιάσματα, μτφρ. Λ. Αναγνώστου, Νήσος, Αθήνα 1996.*
3. Herbert Marcuse, «Η πάλη ενάντια στον φιλελευθερισμό στην ολοκληρωτική αντίληψη για το κράτος», στου ιδίου Αρνήσεις, μτφρ. Ζ. Σαρίκας, Ύψιλον, Αθήνα 1983.*
4. Max Horkeimer, Το αυταρχικό κράτος, μτφρ. Ν. Πρατσίνης, Ελεύθερος τύπος, Αθήνα 2000* [αγγλ. μτφρ. αναρτημένη στο eclass: «The Authoritarian State», Telos, 15, 1973, σ, 3-20].
5. Max Horkheimer, «Preface», Studies in Philosophy and Social Science, 9(2), 1941, σ. 195-199.
6. Herbert Marcuse, «State and individual under National-Socialist Germany» [circa 1942], στο του ιδίου Collected papers I. Technology, war and fascism, επιμ. Kellner, Λονδίνο-Νέα Υόρκη, Routledge, 1998, σ. 69-92.
7. Friedrich Pollock, «Is National-Socialism a New Order?», Studies in Philosophy and Social Science, 9(3), 1941, σ. 440-455.
8. Friedrich Pollock, «Κρατικός καπιταλισμός, οι δυνατότητες και τα όριά του» [1941], μτφρ. Γ. Μερτίκας, Λεβιάθαν, 5, 1989, σ. 61-86.

Τα περισσότερα από τα παραπάνω κείμενα είναι αναρτημένα στο eclass. Με (*) σημειώνονται εκείνα των οποίων αποσπάσματα περιλαμβάνονται στο αρχείο Κριτική Θεωρία – Αποσπάσματα (1-3).

Εβδ. 4-5-6 (Γιάννης Φλυτζάνης)

Στις συναντήσεις αυτές, θα εξετάσουμε τις αναλύσεις των Φ. Νόιμαν και Ο. Κιρκχάιμερ για (α) τη σταδιακή διάβρωση του πολιτεύματος της Βαϊμάρης με έμφαση στις μεταβολές της λειτουργίας του νόμου, (β) το χαρακτήρα του ναζιστικού καθεστώτος ως μη κράτους με πολλαπλά και ανταγωνιστικά κέντρα εξουσίας (Βεεμώθ), όπου επικρατεί ο αντισημιτισμός και ο φυλετικός ιμπεριαλισμός, (γ) τη σχέση μεταξύ πολιτικής και οικονομίας εντός του ναζισμού, αν δηλ. ο τελευταίος συνιστά έναν ολοκληρωτικό μονοπωλιακό καπιταλισμό, όπως οι Νόιμαν και Κιρκχάιμερ υποστηρίζουν ή αν έχει τον χαρακτήρα κρατικού καπιταλισμού, όπως ισχυρίζεται ο Πόλλοκ.

Βασική βιβλιογραφία

1. Otto Kirchheimer, «Legality and legitimacy» [1932] στο Otto Kirchheimer-Franz Neumann, Social Democracy and the Rule of Law, επιμ. K. Tribe, Routledge, Λονδίνο, 1987, σ.154-164.
2. Otto Kirchheimer, «The growth and the decay of the Weimar Constitution» [1933] στου ιδίου Gesammelte Schriften Band 1: Recht und Politik in der Weimarer Republik, Nomos, Μπάντεν Μπάντεν, 2017, σ. 527-534.
3. Franz L. Neumann, «The Change in the Function of Law in Modern Society» [1937] στου ιδίου The Democratic and the Authoritarian State: Essays in Political and Legal Theory, επιμ. Η. Marcuse, Free Press, Λονδίνο, 1964, σ. 28-42, 59-66 [στο e-class του μαθήματος είναι όλο το άρθρο].
4. Otto Kirchheimer, «The legal order of National-Socialism» [1941], στο S. Burin, K. L. Shell (επιμ.), Politics, law and social change. Selected essays of Otto Kirchheimer, εισ. J. H. Herz, E. Hula, Columbia UP, Νέα Υόρκη, 1969, σ. 89-109.
5. Otto Kirchheimer, «Changes in the Structure of Political Compromise», Studies in philosophy and social science, 9(1), 1941, σ. 264-289.
6. Franz L. Neumann, Βεεμώθ. Η δομή και η πρακτική του εθνικοσοσιαλισμού [1944], μτφρ. Β. Τομανάς, Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2018, Μέρος 1: κεφ. ΙΙ, IV, VI· Μέρος 2: κεφ. 1· Μέρος 3: κεφ. Ι (εισαγωγικές σελίδες), κεφ. ΙΙ.
7. Friedrich Pollock, «Is National-Socialism a New Order?», Studies in Philosophy and Social Science, 9(3), 1941, σ. 440-455.
8. Friedrich Pollock, «Κρατικός καπιταλισμός, οι δυνατότητες και τα όριά του» [1941], μτφρ. Γ. Μερτίκας, Λεβιάθαν, 5, 1989, σ. 61-86.

Εβδ. 7-8-9 (Βίκυ Ιακώβου)

Στις συναντήσεις αυτές, θα εξετάσουμε (α) την ανάλυση του αντισημιτισμού έτσι όπως αναπτύσσεται στο έργο των Τ. Β. Αντόρνο και Μ. Χορκχάιμερ Διαλεκτική του διαφωτισμού, και σε άλλα κείμενα της δεκαετίας του 1940, (β) τις σχετικές με το Ολοκαύτωμα και με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης πραγματεύσεις των κριτικών θεωρητικών (κυρίως του Λ. Λέβενταλ και του Τ. Β. Αντόρνο), και (γ) μέρος των αναλύσεων του Τ. Β. Αντόρνο σχετικά με την «αυταρχική προσωπικότητα».

Βασική βιβλιογραφία

1. «Research project on anti-Semitism», Studies in Philosophy and Social Science, 9(1), 1941, σ. 124-143.
2. Theodor W. Adorno, Max Horkheimer, Διαλεκτική του διαφωτισμού. Φιλοσοφικά αποσπάσματα [1944/7], μτφρ. Λ. Αναγνώστου, επίμετρο Κ. Ψυχοπαίδης, Νήσος, Αθήνα, 1996 [στο eclass έχει αναρτηθεί το κεφ. «Στοιχεία του αντισημιτισμού»].
3. Theodor W. Adorno, Minima Moralia. Σκέψεις μέσα από τη φθαρμένη ζωή [1951], μτφρ. Λ. Αναγνώστου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2000. (*)
4. Theodor W. Adorno, Η εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς [1966/7], μτφρ. Γ. Σαγκριώτης, Νήσος, Αθήνα, 2017.
5. Theodor W. Adorno, Concept and Problems, επιμ. R. Tiedemann, μτφρ. E. Jephcott, Stanford UP, Στάνφορντ, 2001 [στο eclass έχουν αναρτηθεί οι σ. 103-128]
6. Theodor W. Adorno, Μελέτες για την αυταρχική προσωπικότητα, μτφρ. Γ. Καράμπελας, Εκδόσεις ΕΑΠ, Αθήνα, 2021.
7. Max Horkheimer, Οι Εβραίοι και η Ευρώπη [1942], μτφρ. Φ. Τερζάκης, επίμετρο Στ. Ροζάνης, Έρασμος, Αθήνα, 2006.
8. Leo Löwenthal, «Terror’s Atomization of Man» [1946], στου ιδίου False prophets. Communication in society 3, εισ.-επίμ. H. Dubiel, Transaction Books, Νιου Μπρούνσβικ-Λονδίνο, 1987, σ. 181-192.

Τα περισσότερα από τα παραπάνω κείμενα είναι αναρτημένα στο eclass. Με (*) σημειώνεται εκείνο του οποίου αποσπάσματα περιλαμβάνονται στο αρχείο T. W. Adorno, Minima Moralia (Αποσπάσματα)  

Εβδ. 10-11-12 (Γιάννης Φλυτζάνης)

Στις συναντήσεις αυτές, μετά από μια σύντομη έκθεση της κριτικής τού Γ. Χάμπερμας στην πρώτη γενιά της Κριτικής Θεωρίας, θα εξετάσουμε (α) τη χαμπερμασιανή θεωρία της επικοινωνιακής δράσης  εστιάζοντας στη σύνδεση των αυτοοργανωμένων δημοσιοτήτων της κοινωνίας των πολιτών με τον βιόκοσμο, στην αυτονόμηση των συστημάτων της οικονομίας και της πολιτικής, καθώς και στις συναφείς διαδικασίες γραφειοκρατικοποίησης και εκνομίκευσης, (β) τη θεμελίωση του διαδικαστικού μοντέλου δημοκρατίας στην ηθική του διαλόγου στον ύστερο Γ. Χάμπερμας της δεκαετίας του 1990, καθώς και (γ) τη θεωρία του Α. Χόνετ για μια δημοκρατική μορφή ζωής η οποία έχει ως επίκεντρο την έννοια της αναγνώρισης.

Βασική βιβλιογραφία

1. Habermas, «Does Philosophy Still Have a Purpose? (1971)» στο J. Habermas, Philosophical-Political Profiles, μτφρ. Frederick C. Lawrence, Κέιμπριτζ, MIT Press, 1985, σ. 1-20.
2. Habermas, «The thesis of internal colonization» [1981] στου ιδίου The Theory of Communicative Action v. 2. Lifeworld and system: a critique of functionalist reason, μτφρ. Thomas McCarthy, Beacon Press, Βοστόνη, 1987, σ. 356-373.
3. Habermas, «Το κανονιστικό περιεχόμενο της νεωτερικότητας» [1985] στου ιδίου Ο φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας. Δώδεκα Παραδόσεις, μτφρ. Λ. Αναγνώστου-Α. Καραστάθη, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1993, σ. 413-450.
4. Habermas, «Three normative models of democracy» [1995] στου ιδίου The Inclusion of the Other, επιμ. C. Cronin και P. de Greiff, The MIT Press, Μασαχουσέτη, 1998, σ. 239-252. (*)
5. Habermas, «On the Internal Relation between the Rule of Law and Democracy» [1995] στου ιδίου The Inclusion of the Other, όπ.π., σ. 253-264. (*)
6. Honneth, «Η κοινωνική δυναμική της περιφρόνησης. Για τον εντοπισμό του χώρου της κριτικής κοινωνικής θεωρίας» [1999] στου ιδίου Από την επικοινωνία στην αναγνώριση. Για την ανανέωση της κριτικής θεωρίας, εισ.-μτφρ. Κ. Καβουλάκος, Πόλις, Αθήνα, 2000, σ. 177-210.
7. Honneth, «Η ιδέα μιας δημοκρατικής μορφής ζωής» [2015] στου ιδίου Η ιδέα του σοσιαλισμού. Μια προσπάθεια επικαιροποίησης, μτφρ. Μ. Τόπαλη, Πόλις, Αθήνα, 2018, σ. 137-188.

Με (*) σημειώνονται τα δύο κείμενο που περιλαμβάνονται στο αρχείο J. Habermas, The Inclusion of the Other.

Η συνάντηση της 13ης εβδομάδας θα αφιερωθεί σε συζήτηση και/ή σε παρουσίαση των προσχεδίων των εργασιών των φοιτητών/τριών.