Παρουσίαση/Προβολή

(86Υ02) -  Στέφανος Ρέγκας

Περιγραφή Μαθήματος

Σε αυτό το μάθημα θα παρακολουθήσουμε ένα σύνολο κομβικών φιλοσοφικών τοποθετήσεων από την αυγή των νεότερων χρόνων μέχρι τις απαρχές του 20^ού αιώνα. Θα ξεκινήσουμε με μια γενική εισαγωγή στην ανάδυση της νεωτερικότητας, μέσα από τη σκιαγράφηση των ιστορικών, πολιτικών, κοινωνικών, επιστημονικών και πνευματικών εξελίξεων του 16^ου και του πρώιμου 17^ου αιώνα. Κατόπιν, το μάθημα διαιρείται σε δύο βασικά τμήματα. Στο πρώτο τμήμα θα παρουσιαστούν τα βασικά ρεύματα του ρασιοναλισμού και του εμπειρισμού, τα οποία εν πολλοίς καθορίζουν τις φιλοσοφικές εξελίξεις κατά τον 17^ο και το πρώτο μισό του 18^ου αιώνα. Μολονότι ο ρασιοναλισμός και ο σύστοιχός του εμπειρισμός συνιστούν κατά βάση αναλυτικές κατηγορίες της ιστοριογραφίας της φιλοσοφίας, υπάρχουν καλοί λόγοι για τη συνομάδωση των αντίστοιχων στοχαστών, λόγοι που θα αναδειχθούν στην πορεία των συναντήσεών μας μέσα από μια ανασυγκρότηση του ρητού μεταξύ τους διαλόγου. Με βάση μια περίληψη του από πολλές απόψεις σημαντικότερου κειμένου της περιόδου, των καρτεσιανών Στοχασμών, θα αναγνώσουμε τους Spinoza, Leibniz, Locke και Hume ως αντιδράσεις στο πνεύμα και στην ατζέντα που τίθεται από τον Descartes. Το δεύτερο τμήμα του μαθήματος εκκινείται με την εξέταση της θεμελιώδους συνεισφοράς του Immanuel Kant και του κριτικού του προγράμματος. Η αδρή παρουσίαση της συμβολής του Kant, με έμφαση στην Κριτική του καθαρού λόγου, θα ακολουθηθεί από την εξέταση των δύο βασικών απαντήσεων σε αυτή: του γερμανικού ιδεαλισμού (προεξάρχοντος του Hegel) και της φιλοσοφίας του Schopenhauer. Στη συνέχεια, οι καταληκτικές συναντήσεις μας θα επικεντρωθούν στον Nietzsche, και στην ανάδυση αφενός της φαινομενολογίας και αφετέρου της αναλυτικής φιλοσοφίας, με το σύνολο αυτών των εξελίξεων να παρουσιάζεται επίσης σε συνάρτηση με τον Kant και τις προεκτάσεις του. Με στόχο την καλύτερη αφομοίωση των περιεχομένων από τους/τις φοιτητές/τριες, το αφηγηματικό νήμα του μαθήματος θα υφανθεί μερικώς γύρω από δύο θεματικές, στις οποίες θα επανερχόμαστε στην περίπτωση καθενός από τους φιλοσόφους που θα εξετάσουμε: α) ποιες είναι οι μείζονες συνεισφορές τού εκάστοτε φιλοσοφικού συστήματος ως προς τη συγκρότηση της έννοιας του αντικειμένου, και ποιες συνεπαγωγές αυτών των μεταστροφών (π.χ. η καρτεσιανή res cogitans, η σπινοζική υπόσταση, το καντιανό πράγμα καθαυτό, κ.ο.κ.)· και β) πώς συλλαμβάνεται η έννοια του Θεού από τον κάθε φιλόσοφο, και πώς συνδέονται αυτές οι συλλήψεις με το σύνολο της φιλοσοφίας τους και με το ευρύτερο συγκείμενο στο επίπεδο της ιστορίας των ιδεών;

 

Πέραν της εξοικείωσης με τα υπό πραγμάτευση φιλοσοφικά ρεύματα και στοχαστές, η εκτενής αυτή παρακολούθηση των διαδοχικών φιλοσοφιών των νεότερων χρόνων, στη συνάρτησή τους με τα μνημειώδη διαβήματα των Descartes και Kant, θα λειτουργήσει ταυτόχρονα και ως έναυσμα για την πραγμάτευση μιας σειράς ερωτημάτων, μεταξύ των οποίων και τα εξής:

 

• Για ποιους λόγους έχει νόημα το να καταπιανόμαστε με την ιστορία της φιλοσοφίας; Ποιοι άξονες μπορούν να μας επιτρέψουν μια κατά το δυνατόν συνολική κατανόηση της εξεταζόμενης περιόδου;
• Ποια είναι η επικαιρότητα των φιλοσοφιών που εξετάζονται στο μάθημα; Τι παραμένει σε χρήση στον τρέχοντα φιλοσοφικό διάλογο; Έχουν άραγε μονάχα ιστορική σημασία, ως πρόδρομοι σύγχρονων θεωρήσεων, ή διατηρούν την αυτονομία και τη φιλοσοφική του χρησιμότητα;
• Ποιοι είναι οι πιθανοί άξονες συνομάδωσης των φιλοσόφων που θα πραγματευτούμε; Ποια είναι τα όρια αναλυτικών κατηγοριών όπως ο μονισμός, ο δυισμός και ο πλουραλισμός, ο υλισμός και ο ιδεαλισμός, ο ρασιοναλισμός και ο εμπειρισμός, η εμμένεια και η υπερβατικότητα, ο ρεαλισμός και ο νομιναλισμός, κ.ο.κ.;
• Πώς διαπλέκονται οι μεταφυσικές, οι γνωσιολογικές και οι πραξεολογικές παραδοχές των εξεταζόμενων φιλοσόφων; Υπάρχουν μονοσήμαντες διασυνδέσεις μεταξύ των επιμέρους περιοχών του κάθε συστήματος, και αν ναι, πώς να κατανοήσουμε τις ερμηνευτικές αποκλίσεις των μελετητών/τριών τους;
• Πού έγκειται η βαρύτητα της κατανόησης που επιφυλάσσει ο κάθε φιλόσοφος στον Θεό; Σε τι συνίσταται η λεγόμενη κριτική της μεταφυσικής; Πώς σχετίζονται αυτές οι δύο θεματικές μεταξύ τους;
• Ποιες είναι οι κυριότερες μεθοδολογικές κατευθύνσεις στην ιστορία της φιλοσοφίας; Πώς αναγνωρίζουμε την επίδραση μιας φιλοσοφίας πάνω σε μια άλλη; Με ποια εργαλεία μπορούμε να εξετάσουμε μια τέτοια σχέση; Πώς ταυτοποιείται ένα φιλοσοφικό ρεύμα, και πόση βαρύτητα πρέπει να αποδίδεται σε τέτοιες ταυτοποιήσεις;

Ημερομηνία δημιουργίας

Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου 2025