Παρουσίαση/Προβολή

Ιστορία της Ιατρικής

(86ΥΕΙ05) - Πέτρος Μπούρας-Βαλλιανάτος, Κατερίνα Βλαντώνη

Περιγραφή Μαθήματος

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2024-2025 (ΚΑΘΕ ΤΡΙΤΗ, ΩΡΑ: 09:15, ΑΙΘΟΥΣΑ Δ´)

Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η εισαγωγή στην ιστορία της ιατρικής από τους αρχαίους χρόνους έως σήμερα. Έχει σκοπό να εξετάσει τη διαμόρφωση της ιατρικής θεωρίας και πράξης και τις διασυνδέσεις μεταξύ ιατρικής και κοινωνίας.

Το πρώτο μέρος του μαθήματος επικεντρώνεται στους αρχαίους και μέσους χρόνους. Ξεκινώντας από την ιατρική στην προκλασική αρχαιότητα και συνεχίζοντας με την θεμελίωση της ορθολογικής ιατρικής από τον Ιπποκράτη στην κλασσική Ελλάδα και την περαιτέρω επιστημονική εξέλιξη της ιατρικής κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, το μάθημα εισάγει βασικές πηγές που είναι διαθέσιμες στον ιστορικό της ιατρικής σε συνδυασμό με τις προκλήσεις στη χρήση και την ερμηνεία τους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην πρόσληψη της αρχαίας ιατρικής γνώσης κατά τους μέσους χρόνους και το ρόλο που έπαιξε στη διαμόρφωση της ιατρικής στο Βυζάντιο, τον μεσαιωνικό Ισλαμικό κόσμο και τη Δυτική Ευρώπη. Θα εξεταστεί ο ρόλος της μεταφοράς και ανταλλαγής της ιατρικής γνώσης μεταξύ διάφορων μεσαιωνικών πολιτισμών, ο εξελισσόμενος ρόλος των κρατών και τοπικών κυβερνήσεων στον τομέα της δημόσιας υγείας, καθώς επίσης και η σχέση της ιατρικής με την θρησκεία. Ιδιαίτερη μνεία θα γίνει στην ίδρυση των πρώτων ιατρικών σχολών στην Δυτική Ευρώπη και το ρόλο που διαδραμάτισαν στο πέρασμα από τον μεσαίωνα στην Αναγέννηση. Τέλος, μία θεματική ενότητα θα εξετάσει τους διάφορους τόπους ίασης των ασθενών από την αρχαιότητα έως την Αναγέννηση, από τα Ασκληπιεία έως τα μεσαιωνικά νοσοκομεία στο Βυζάντιο, στον Ισλαμικό κόσμο και στη Δυτική Ευρώπη. Σε αυτό το πλαίσιο θα μελετηθούν διάφοροι τρόποι διάγνωσης, πρόγνωσης και θεραπείας όπως αυτές διαμορφώθηκαν μέσα στα αντίστοιχα κοινωνικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα.

Στο δεύτερο μέρος του μαθήματος η εστίαση θα είναι στους νεότερους χρόνους, από τον 17ο αιώνα έως και σήμερα. Θα μελετηθεί η ανάδυση νέων πεδίων μελέτης στην ιατρική και νέων θεωρήσεων για το σώμα και την ασθένεια, σε συνάρτηση με τις ευρύτερες κοινωνικές, πολιτισμικές και επιστημονικές μεταβολές. Θα μελετηθούν οι θεραπευτικές πρακτικές, οι εκπαιδευτικοί θεσμοί, η οργάνωση των σχολών ιατρικής, η ανάδειξη της «επιστημονικής» ιατρικής, η εμφάνιση της μικροβιολογίας, της κλινικής ιατρικής και της εργαστηριακής ιατρικής. Στην περίοδο του 20ου αιώνα θα δοθεί έμφαση στην εδραίωση των εργαστηριακών πρακτικών, στις μεταβολές στην παροχή ιατροφαρμακευτικής φροντίδας και υπηρεσιών πρόνοιας σε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, στη μεγέθυνση της φαρμακευτικής βιομηχανίας, στην ανάπτυξη και αξιοποίηση ιατρικών τεχνολογιών. Παράλληλα, θα μελετηθεί η διαμόρφωση πρακτικών και πολιτικών δημόσιας υγείας. Τέλος, θα εξεταστεί η ανάδυση της βιοϊατρικής κατά τη μεταπολεμική περίοδο και συναφείς εξελίξεις στη βιοϊατρική έρευνα, όπως η μελέτη των γονιδίων.

Παράλληλα, θα γίνει εισαγωγή στην ιστοριογραφία της ιστορίας της ιατρικής, δηλαδή στις μεθόδους και τις προσεγγίσεις για την ιστορική μελέτη της ιατρικής. Θα επιχειρηθεί επίσης παρουσίαση των πηγών (κειμενικών και αρχαιολογικών) για την μελέτη της ιστορίας της ιατρικής καθώς και εγχειρημάτων προώθησης της ιστορικής έρευνας μέσω της αξιοποίησης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών.

[Εικόνα: De humani corporis fabrica libri septem / [Andreas Vesalius]. Credit: Wellcome Collection. Public Domain Mark]

Ημερομηνία δημιουργίας

Τρίτη 20 Σεπτεμβρίου 2022

Σελίδα Μαθήματος

Περίγραμμα
Περιεχόμενο μαθήματος
1. Εισαγωγή. Η ιατρική στην αρχαία Βαβυλωνία, την Αίγυπτο και την προκλασική Ελλάδα.
2. Ο Ιπποκράτης και η γένεση της ορθολογικής ιατρικής στην κλασική Ελλάδα.
3. Από τον Ιπποκράτη στον Γαληνό: Η εξέλιξη της ιατρικής κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο.
4. Η πρόσληψη της αρχαίας ιατρικής στους μέσους χρόνους. Βυζαντινή ιατρική μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας.
5. Οι μεταφράσεις ιατρικών έργων από τα ελληνικά στα αραβικά και από τα αραβικά στα λατινικά. Η γένεση της μεσαιωνικής ισλαμικής ιατρικής παράδοσης. Οι πρώτες ιατρικές σχολές στην Δυτική Ευρώπη και το πέρασμα από τον μεσαίωνα στην Αναγέννηση.
6. Τόποι ίασης: Από τα αρχαία Ασκληπιεία στα μεσαιωνικά νοσοκομεία.
7. Η ιατρική στους Νεότερους Χρόνους: 17^ος και 18^ος αιώνας.
8. Η ιατρική στους Νεότερους Χρόνους: 19^ος αιώνας.
9. Η ιατρική στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα.
10. Η μεταπολεμική περίοδος.
11. Η ανάδυση της βιοϊατρικής έρευνας.
12. Η ιστορία της ιατρικής στη νεότερη Ελλάδα.
13. Τελική συζήτηση για τις εργασίες των φοιτητριών και των φοιτητών και, ευρύτερα, για το περιεχόμενο του μαθήματος.
Μαθησιακοί στόχοι

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές θα είναι σε θέση να:
- Κατανοήσουν κύρια θέματα στην ιστορία της ιατρικής και διακρίνουν υποπεριόδους αυτής της ιστορίας.
- Τοποθετούν ζητήματα που σχετίζονται με την αρχαία, μεσαιωνική και σύγχρονη ιατρική στο κατάλληλο ιστορικό πλαίσιο.
- Ασχολούνται κριτικά με την ιστοριογραφία της ιστορίας της ιατρικής, δείχνοντας επίγνωση της αμφισβητούμενης φύσης των ερμηνειών που προτείνουν οι μελετητές.
- Συνδέουν την ιστορία της ιατρικής με την ιστορία της επιστήμης και την ιστορία της τεχνολογίας.
- Αναπτύσσουν ένα εξειδικευμένο ενδιαφέρον για την ιστορία της ιατρικής και τις διασυνδέσεις μεταξύ της ιατρικής και της κοινωνίας.
- Γνωρίζουν να αξιοποιούν τις τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών για την υποστήριξη της έρευνας και της διδασκαλίας στην ιστορία της ιατρικής.
Προτεινόμενα συγγράμματα
1. Nutton, V. (2018). Αρχαία Ιατρική. Μτφρ. Α. Μαυρουδής και Ε. Καπράρα. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
2. Acherknecht, E. H. (1998). Ιστορία της Ιατρικής. Μτφρ. Β. Πασχάλης, Γ. Ηλιάδης και Β. Καρατζούλης. Αθήνα: Εκδόσεις Μαραθιά. [πρώτη έκδοση: κεφ.1-19 1982 / κεφ.20-22 1992].
3. Landecker. Η. (2017). Η καλλιέργεια της ζωής στο εργαστήριο: Πώς τα κύτταρα έγιναν τεχνολογία, Μτφρ. Ε. Τόμπορη, Εκδόσεις Angelus Novus.
Επιπλέον Βιβλιογραφία

Bouras-Vallianatos, P. (2020). Innovation in Byzantine medicine: the writings of John Zacharias Aktouarios (c.1275-c.1330). Oxford: Oxford University Press.

Bynum, W. F., Hardy, A., Jacyna, S., Lawrence, S., και Tansey E. M. (2006). The Western Medical Tradition, 1800–2000. Cambridge/New York: Cambridge University Press.

Conrad, L. et al. (1995). The Western medical tradition: 800 BC to AD 1800. Cambridge: Cambridge University Press.

Hannaway, C. (ed). (2008). Biomedicine in the Twentieth Century: Practices, Policies, and Politics. Amsterdam: IOS Press.

Pormann, P. και Savage-Smith, E. (2007). Medieval Islamic Medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Porter, R. (1999). The Greatest Benefit to Mankind, A Medical History of Humanity from Antiquity to the present. London: Fontana Press.

Sturdy, S. (2013). Medicine, Health and the Public Sphere in Britain, 1600-2000. London: Routledge.

Μέθοδος αξιολόγησης

Εργασία (30%)

Ενεργή συμμετοχή στο μάθημα και τις συζητήσεις (20%)

Γραπτή τελική εξέταση (50%)

Διδάσκοντες

Πέτρος Μπούρας-Βαλλιανάτος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα ΙΦΕ (pbourasval@phs.uoa.gr)

Κατερίνα Βλαντώνη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα ΙΦΕ (kvlantoni@phs.uoa.gr)