Παρουσίαση/Προβολή

(ΚΦΑ11 - ΓΦΑ11) -  Μ. Θωμά, Α.-Ν. Καρβούνη, Γ. Κάρλα (Α. Αργυρίου), Α. Κορολή, Σ. Ματθαίος, Λ. Παπαδημητρόπουλος, Α. Παπαθωμάς (Α. Αργυρίου), Η. Σούρλας, Ε. Τσιτσιανοπούλου

Περιγραφή Μαθήματος

1. Α. Αργυρίου (Α. Παπαθωμάς): Λογοτεχνικά κείμενα και έγγραφα σε παπύρους και επιγραφές

Η Παπυρολογία και η Επιγραφική αποτελούν σημαντικούς επιστημονικούς κλάδους της Αρχαιογνωσίας. Στο σεμινάριο θα γνωρίσουμε τις βασικές αρχές μελέτης κειμένων (λογοτεχνικών και μη), που έχουν διασωθεί είτε γραμμένα σε παπύρους είτε χαραγμένα σε λίθο, τα κυριότερα είδη παπύρων και επιγραφών, καθώς και χαρακτηριστικά παραδείγματα και από τους δυο φορείς γραφής.

Στόχοι του σεμιναρίου είναι οι φοιτητές/φοιτήτριες:

Α) Να εξοικειωθούν με τις βασικές εκδόσεις και τα κυριότερα ψηφιακά εργαλεία αναζήτησης και μελέτης παπύρων και επιγραφών.

Β) Να διακρίνουν τα κύρια είδη παπυρικών και επιγραφικών πηγών.

Γ) Να αντλούν και να ερμηνεύουν πληροφορίες από τις παπυρικές και επιγραφικές μαρτυρίες σχετικά με διάφορες πτυχές του αρχαίου κόσμου, π.χ. γλώσσα, λογοτεχνία και μύθος, θρησκεία, πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή κ.ά.

Το σεμινάριο περιλαμβάνει διαλέξεις από τους διδάσκοντες αλλά και εργαστηριακού τύπου ασκήσεις. Η τελική αξιολόγηση γίνεται με βάση την εκπόνηση γραπτής εργασίας και την προφορική παρουσίασή της. Τα θέματα των ατομικών εργασιών των φοιτητών/-τριών ορίζονται με την καθοδήγηση των διδασκόντων και σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των φοιτητών/-τριών. Στους συμμετέχοντες/στις συμμετέχουσες θα δοθεί αναλυτική βιβλιογραφία και καθοδήγηση στη χρήση ψηφιακών βάσεων δεδομένων.

Βασική βιβλιογραφία

Οικονομάκη, Ν. & Τζιφόπουλος, Γ.Ζ., Εισαγωγή στην Ελληνική Επιγραφική. Από τον 8^ο αι. π.Χ. ως την Ύστερη Αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 2015.

Παπαθωμάς, Α., Ανθολόγιο αρχαίων ελληνικών και λατινικών παπύρων, Αθήνα 2013.

2. Μ. Θωμά: Επιστολογραφία της μετακλασικής περιόδου

Στόχος του σεμιναρίου είναι η μελέτη των λογοτεχνικών και ιδιωτικών επιστολών της μετακλασικής περιόδου, δηλαδή της περιόδου που ξεκινάει με την ελληνιστική εποχή και φτάνει έως και την ύστερη αρχαιότητα. Μετά από μία σύντομη εισαγωγή στη θεωρία της αρχαίας ελληνικής επιστολογραφίας θα διαβαστούν και θα αναλυθούν λεπτομερώς τόσο λογοτεχνικές επιστολές του ελληνορωμαϊκού κόσμου, όσο και καθαρά ιδιωτικές επιστολές γραμμένες σε παπύρους και συναφείς φορείς γραφής (όστρακα, αρχαίες μεμβράνες, ξύλινες πινακίδες κτλ.) από την ελληνιστική, ρωμαϊκή και πρώιμη βυζαντινή ανατολική Μεσόγειο, οι οποίες φανερώνουν ποικίλες πτυχές της καθημερινής ζωής και των σχέσεων των κατοίκων του μετακλασικού κόσμου. Βασικός σκοπός του σεμιναρίου είναι να παράσχει στους φοιτητές εξειδικευμένες γνώσεις σχετικά με τις γενικές αρχές και τη θεωρία της αρχαίας ελληνικής επιστολογραφίας της μετακλασικής αρχαιότητας, καθώς επίσης και με τα βασικά θέματα, τα δομικά μοτίβα, τη γλώσσα και το ύφος των επιστολών αυτών.

3. Μ. Θωμά: Οικογενειακός βίος στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία

Στο σεμινάριο θα μελετηθούν ποικίλες πτυχές του αρχαιοελληνικού οικογενειακού βίου, όπως εμφανίζονται σε λογοτεχνικά και μη κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Θα αξιοποιηθούν κάθε είδους λογοτεχνικά κείμενα, πεζά και ποιητικά, από τον Όμηρο έως την ύστερη αρχαιότητα, καθώς επίσης και μαρτυρίες που σώζονται σε άλλα γραμματειακά είδη (επιγραφές, πάπυροι, όστρακα κτλ.) και φωτίζουν άγνωστες εν πολλοίς πλευρές του οικογενειακού βίου, τις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, τον τρόπο σκέψης και τις επικρατούσες νοοτροπίες κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Στόχος του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές τις βασικές πτυχές του οικογενειακού βίου των αρχαίων Ελλήνων, και να διδαχθούν πώς πρέπει να συλλέγουν, να μελετούν, να αξιολογούν και να αξιοποιούν τα διάφορα είδη γραμματειακών πηγών.

4. Α.-Ν. Καρβούνη: Το επύλλιο στην ελληνιστική περίοδο και στην Ύστερη Αρχαιότητα

Με τον όρο ‘επύλλιο’ περιγράφουμε σύντομα αφηγηματικά μυθολογικά ποιήματα σε δακτυλικό εξάμετρο, και το θέμα του σεμιναρίου είναι η μελέτη του επυλλίου στην ελληνιστική περίοδο και στην Ύστερη Αρχαιότητα. Θα εστιάσουμε κυρίως σε αυτοτελή επύλλια (Καλλίμαχου Ἑκάλη, Θεοκρίτου Εἰδ. 24, Μόσχου Εὐρώπη, Τριφιοδώρου Ἰλίου Πέρσις, Κολλούθου Ἑλένης Ἁρπαγή, Μουσαίου Τὰ καθ᾽ Ἡρὼ καὶ Λέανδρον), εξετάζοντας παράλληλα και το επύλλιο μέσα σε εκτενέστερα έπη, όπως τα Διονυσιακά του Νόννου. Στόχος του σεμιναρίου είναι να εξοικειωθούν οι συμμετέχοντες με την αλεξανδρινή ποίηση και με την ποίηση της Ύστερης Αρχαιότητας μέσα από το είδος του επυλλίου, καθώς και με τη συγγραφή επιστημονικής εργασίας στην αρχαία ελληνική ποίηση. Στο τέλος του εξαμήνου οι συμμετέχοντες θα παρουσιάσουν προφορικά, και στη συνέχεια θα υποβάλουν σε γραπτή μορφή, την εργασία τους σε θέμα που εμπίπτει στο αντικείμενο του σεμιναρίου.

5. Γ. Κάρλα (Α. Αργυρίου): Πόλεμος και ειρήνη σε μετακλασικά κείμενα

‘Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες, περισσότερο από άλλους αρχαίους πολιτισμούς, ανέπτυξαν μία τόσο έντονη συζήτηση σχετικά με ερωτήματα που αφορούν τον πόλεμο και την ειρήνη;’ (Kurt A. Raaflaub 2007: 24). Στο σεμινάριο αυτό θα μελετήσουμε αντιπροσωπευτικά κείμενα της γραμματείας των μετακλασικών χρόνων (Ελληνιστικοί χρόνοι, Ρωμαϊκή περίοδος, Ύστερη αρχαιότητα), τα οποία ανήκουν σε διαφορετικά είδη (λογοτεχνικά και μη, π.χ. ιστοριογραφία, ρητορική, ποίηση, μυθιστόρημα, επιγραφές κ.ά.), όπου τίθενται ερωτήματα σχετικά με τον πόλεμο και την ειρήνη.

Ειδικότερα, θα μας απασχολήσουν ζητήματα, όπως:

Α) Δημόσιος λόγος (discourse) περί πολέμου και ειρήνης στα αρχαιοελληνικά κείμενα.

Β) Πόλεμος και ειρήνη και ξανά πόλεμος: το ιστορικό πλαίσιο.

Γ) Πόλεμος και ειρήνη στο αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα και σε ρητορικά κείμενα της ρωμαϊκής εποχής και της ύστερης αρχαιότητας.

Δ) Άνθρωποι των γραμμάτων στον πόλεμο (Πολύβιος Μεγαλοπολίτης, Ιερώνυμος Καρδιανός, Δέξιππος Αθηναίος).

Ε) Επιγραφικές μαρτυρίες για τον πόλεμο και την ειρήνη (η διπλωματία της ειρήνης και του πολέμου, επιτύμβια επιγράμματα στρατιωτών, στρατιωτικές νίκες βασιλέων και αυτοκρατόρων, θρησκεία και πόλεμος, τα θύματα του πολέμου, μισθοφόροι, ευεργεσίες σε καιρό πολέμου και καιρό ειρήνης, εμφύλιοι πόλεμοι, μνήμη νίκης και ήττας).

ΣΤ) Αποχαιρετισμός στα όπλα: επιγράμματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου για τον πόλεμο. Τα ιδεώδη του πολέμου και της ειρήνης.

Το σεμινάριο περιλαμβάνει διαλέξεις από τις διδάσκουσες και παρουσίαση σεμιναριακών εργασιών από τους φοιτητές/τις φοιτήτριες. Η τελική αξιολόγηση γίνεται με βάση τη συμμετοχή στο σεμινάριο, την εκπόνηση γραπτής εργασίας και την προφορική παρουσίασή της. Τα θέματα των ατομικών εργασιών των φοιτητών/-τριών ορίζονται με καθοδήγηση από τις διδάσκουσες και σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των φοιτητών/-τριών. Στους συμμετέχοντες/στις συμμετέχουσες θα δοθεί αναλυτική βιβλιογραφία και καθοδήγηση στη συγγραφή και παρουσίαση των εργασιών τους καθώς και στη χρήση ψηφιακών εργαλείων.

Βασική βιβλιογραφία

Chaniotis, A., War in the Hellenistic world: a social and cultural history, Οξφόρδη 2005.

De Souza, P. & France, J., War and peace in ancient and medieval history, Κέημπριτζ 2008.

Gherke, H.-J., Ιστορία του ελληνιστικού κόσμου, μτφρ. Α. Χανιώτης, Αθήνα 2017² (1^η έκδοση: 2000).

Hamilton, C.D. & Krentz, P. (eds.), Polis and polemos: essays on politics, war, and history in ancient Greece in honor of Donald Kagan, Claremont 1997.

Raaflaub, K.A. (ed.), War and peace in the ancient world, Λονδίνο/Οξφόρδη 2007.

Στάινχαουερ, Γ., Ο πόλεμος στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα 2000.

Χανιώτης, Ά., Η Εποχή των Κατακτήσεων. Ο ελληνικός κόσμος από τον Αλέξανδρο στον Αδριανό 336 π.Χ. – 138 μ.Χ., μτφρ. Μ. Ευθυμίου, Ά. Χανιώτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2021 (1^η έκδοση, στα αγγλικά: 2018).

6. Α. Κορολή: Η ρητορική των κειμένων της καθημερινότητας: Στρατηγικές πειθούς σε επιστολές που σώζονται σε παπύρους και όστρακα

Αντικείμενο ανάλυσης στο πλαίσιο του σεμιναρίου θα είναι η δημώδης μετακλασική Ελληνική, όπως αυτή σώζεται σε μη λογοτεχνικά κείμενα της της μετακλασικής και της ύστερης αρχαιότητας τα οποία γράφτηκαν σε παπύρους και όστρακα για να καλύψουν ανάγκες της καθημερινής ζωής. Τα κείμενα που θα μελετηθούν εμπίπτουν κυρίως στο είδος των ιδιωτικών επιστολών από την ελληνόφωνη Αίγυπτο της προαναφερθείσας χρονικής περιόδου. Πρόκειται για κείμενα χρηστικά, που αφορούν σε ποικίλα θέματα και προβλήματα του ιδιωτικού βίου (οικογενειακή ζωή, επαγγελματικές και οικονομικές δραστηριότητες, διαπροσωπικές σχέσεις εν γένει). Οι αποστολείς των επιστολικών αυτών κειμένων επικοινωνούν με τους συγγενείς, τους φίλους, τους συνεργάτες τους συνήθως για να ζητήσουν κάτι. Και για να επιτύχουν τον στόχο τους, πρέπει να γίνουν πειστικοί/-ές!

Οι συμμετέχουσες/συμμετέχοντες στο σεμινάριο θα εστιάσουν, λοιπόν, στη ρητορική των εν λόγω κειμένων και θα ασχοληθούν με τα εξής συναφή θέματα:

• Τα γλωσσικά μέσα διατύπωσης των αιτημάτων που απαντούν στις ιδιωτικές παπυρικές επιστολές και τη ρητορική οργάνωση των κειμένων αυτών.
• Τις στρατηγικές πειθούς και τα μέσα άσκησης ψυχολογικής πίεσης στον παραλήπτη του κειμένου (στρατηγικές ευγένειας και γλωσσικά μέσα που προσδίδουν επιτακτικό τόνο στο κείμενο).
• Την έκφραση των συναισθημάτων.
• Τον τρόπο με τον οποίο η σταδιακή επικράτηση της χριστιανικής κοσμοθεωρίας επηρέασε τις καθημερινές συγγραφικές πρακτικές.

7. Α. Κορολή: Λογοτεχνικοί και ημιλογοτεχνικοί/παραλογοτεχνικοί πάπυροι

Αντικείμενο ανάλυσης στο πλαίσιο του σεμιναρίου θα είναι αρχαία ελληνικά κείμενα που σώζονται σε παπύρους και συναφείς φορείς γραφής από την ελληνόφωνη Αίγυπτο της μετακλασικής και ύστερης αρχαιότητας τα οποία εμπίπτουν στις εξής κατηγορίες:

α. Κείμενα λογοτεχνικά. Θα συζητηθούν κείμενα αρχαίων Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων, όπως ο Καλλίμαχος, η Σαπφώ, ο Αλκαίος, ο Βακχυλίδης, ο Ηρώνδας, ο Μένανδρος, κ.ά., το έργο των οποίων έφθασε ώς εμάς χάρη στην εύρεση των παπύρων. Αντικείμενο συζήτησης θα αποτελέσουν επίσης και κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, το έργο των οποίων μας ήταν γνωστό από τα μεσαιωνικά χειρόγραφα, αλλά σημαντικό τμήμα του σώθηκε αποκλειστικά σε πάπυρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η «Ἀθηναίων Πολιτεία» του Αριστοτέλη.

β. Κείμενα ημιλογοτεχνικά/παραλογοτεχνικά. Οι ιατρικές και οι μυθογραφικές πραγματείες, τα αστρολογικά κείμενα, τα ωροσκόπια και τα φυλακτά, πληθώρα γλωσσικών ασκήσεων, από απλές ασκήσεις εκμάθησης του αλφαβήτου μέχρι ρητορικά προγυμνάσματα, μαγικοί πάπυροι είναι μερικά μόνο από τα κειμενικά είδη που εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή. Τα κείμενα αυτά φωτίζουν τη νοοτροπία και τις καθημερινές συνήθειες των κατοίκων της ελληνόφωνης Αιγύπτου, καθώς και τα μέσα που χρησιμοποιούσαν για να επιλύσουν τα προβλήματά τους.

8. Σ. Ματθαίος: Απολλώνιος Ρόδιος, Ἀργοναυτικά

Το σεμινάριο στοχεύει στην ανάλυση και ερμηνεία του τρίτου βιβλίου των Ἀργοναυτικῶν του Απολλώνιου Ρόδιου υπό το πρίσμα των εννοιών “παράδοση” και “νεωτερικότητα”, οι οποίες χαρακτηρίζουν την ελληνιστική ποιητική δημιουργία. Παράλληλα θα μελετηθούν, μεταξύ άλλων, η σχέση του Απολλώνιου με τον Καλλίμαχο και το καλλιμάχειο πρόγραμμα, το ηρωϊκό στοιχείο των Ἀργοναυτικῶν και ο ρόλος των θεών, θα διερευνηθούν οι αφηγηματικές τεχνικές του έπους και θα επιχειρηθεί, τέλος, αποτίμησή του στο πλαίσιο της ελληνιστικής ποιητικής. Οι συμμετέχοντες θα μελετήσουν και θα παρουσιάσουν προφορικά ενότητες από το τρίτο βιβλίο των Ἀργοναυτικῶν (30% της τελικής βαθμολογίας) και, βάσει των παρουσιάσεών τους, θα εκπονήσουν γραπτή σεμιναριακή εργασία που θα καταθέσουν με τη λήξη του εξαμήνου (40% της τελικής βαθμολογίας). Επιπλέον, θα ανατεθεί σε κάθε συμμετέχοντα η εκπόνηση περίληψης ενός επιστημονικού άρθρου ή/και η επεξεργασία λημμάτων από το λεξικό LSJ (30%) της τελικής βαθμολογίας).

9. Λ. Παπαδημητρόπουλος: Ο Οίκος στον Ευριπίδη: Άλκηστη-Μήδεια-Ιππόλυτος

Τα τρία δράματα του Ευριπίδη που θα αναλύσουμε παρουσιάστηκαν στο θέατρο του Διονύσου σε χρονικό διάστημα περίπου μιας δεκαετίας και συγκαταλέγονται στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Και τα τρία χαρακτηρίζονται από την επενέργεια ενός ή περισσότερων ερωτικών τριγώνων. Με την κατάλληλη αξιοποίηση των δεδομένων που του προσέφερε η μυθολογική παράδοση, αλλά και με τις ριζικές τροποποιήσεις που επέφερε πάνω σ’ αυτήν, ο Ευριπίδης έδωσε στον έρωτα μια πρωταρχική θέση στην ποίησή του. Άλλες πτυχές που θα μας απασχολήσουν στο παρόν σεμινάριο είναι: η θέση των παιδιών και των υπηρετών στον οίκο, η σημασία των εισόδων και των εξόδων από τον οίκο, ο ρόλος των όρκων, η σχέση του οίκου με την πόλη και η επενέργεια των θεών πάνω στη διαμόρφωση των σχέσεων του οίκου.

10. Λ. Παπαδημητρόπουλος: Ο Ευριπίδης και ο Μύθος των Ατρειδών: Ηλέκτρα-Ορέστης-Ελένη 

Στο σεμινάριο αυτό θα αναλυθούν διεξοδικά οι ανωτέρω τραγωδίες του Ευριπίδη, οι οποίες συγκαταλέγονται σε μία ωριμότερη φάση της δημιουργίας του, όταν είχε αποκρυσταλλωθεί πια το προσωπικό του ύφος. Έμφαση θα δοθεί στην πρωτοποριακή πραγμάτευση του μύθου από τον τραγικότερο των ποιητών, στα διάφορα συστατικά στοιχεία της δραματουργίας του, όπως τον αφηγηματικό πρόλογο, τον αγώνα λόγων, την αγγελική ρήση, τον από μηχανής θεό, καθώς επίσης στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων των έργων και στον επικαθορισμό της δράσης από τον θεϊκό παράγοντα. Οι φοιτητές θα έρθουν επίσης σε επαφή με ξενόγλωσση βιβλιογραφία, γι' αυτό ένα από τα προαπαιτούμενα του σεμιναρίου είναι ο καλός χειρισμός τουλάχιστον της αγγλικής γλώσσας.

11. Η. Σούρλας: Ελληνικοί μη λογοτεχνικοί πάπυροι: η ποικιλομορφία, το εύρος και η σπουδαιότητά τους για την Αρχαία Ελληνική Φιλολογία

Στόχος του σεμιναρίου είναι η εξοικείωση των φοιτητών και φοιτητριών με τα ποικίλα είδη κειμένων που απαντούν στους ελληνικούς μη λογοτεχνικούς παπύρους της πτολεμαϊκής, ρωμαϊκής, βυζαντινής και πρώιμης αραβικής εποχής της Αιγύπτου. Τα κείμενα που θα μελετηθούν (πάπυροι, όστρακα, ξύλινες πινακίδες) αποτελούν μεταξύ άλλων απογραφές ζώων και ακίνητης περιουσίας, δηλώσεις γέννησης και θανάτου, ετικέτες μούμιας, αιτήσεις και καταγγελίες προς τις αρχές, συμβόλαια γάμου, μισθωτήρια και πωλητήρια συμβόλαια, διαθήκες, αποδείξεις, καταλόγους (π.χ. ζώων, προσώπων, τροφίμων, προϊόντων και διαφόρων αντικειμένων καθημερινής χρήσης), προσκλήσεις σε κοινωνικές εκδηλώσεις, ιδιωτικές, επαγγελματικές, υπηρεσιακές-διοικητικές επιστολές κ.ά.

12. Ε. Τσιτσιανοπούλου: Αρχαία ελληνική παπυρολογία

Στόχος του μαθήματος είναι η εμβάθυνση στο γνωστικό αντικείμενο, τις επιστημονικές αρχές και τη μεθοδολογία της Αρχαίας Ελληνικής Παπυρολογίας. Στα πλαίσια του μαθήματος γίνεται εκτεταμένη μελέτη ελληνικών φιλολογικών και μη φιλολογικών παπύρων. Οι φοιτητές/τριες θα εξοικειωθούν με την ανάγνωση ελληνικών παπυρικών γραφών και την ερμηνεία επιλεγμένων φιλολογικών παπύρων, παπυρικών εγγράφων και οστράκων από τον 4ο αιώνα π.Χ. ως τον 8ο αιώνα μ.Χ. Παράλληλα, θα ασκηθούν στη μεταγραφή, τη χρονολόγηση, το λεξιλόγιο, τη συντακτική δομή των παπυρικών κειμένων. Θα δοθεί έμφαση, επίσης, στην εκμάθηση και αξιοποίηση της χρήσης των συγχρόνων ηλεκτρονικών βοηθημάτων και μέσων (βάσεων δεδομένων, προγραμμάτων κτλ.) τα οποία είναι απαραίτητα στη σύγχρονη παπυρολογική έρευνα.

 

 

 

Ημερομηνία δημιουργίας

Τρίτη 19 Φεβρουαρίου 2019