Παρουσίαση/Προβολή

(MUSIC540) -  Αχιλλέας Χαλδαιάκης

Περιγραφή Μαθήματος

Κατὰ τὸν ιζ΄ αἰῶνα, μιὰ ἔνδοξη «τετρανδρία», ποὺ ὅπως εὔστοχα ἐπισημάνθηκε ἀποτελεῖ «τὸ ἀντίβαρον τῆς παλαιᾶς τετρανδρίας τοῦ α΄ ἡμίσεος τοῦ ιδ΄ αἰῶνος», ἐργάζεται μὲ ἁρμονικὴ σύμπνοια γιὰ τὴν ἀνανέωση καὶ τὸν «καλλωπισμὸ» τῆς προϋφισταμένης μουσικῆς παραδόσεως. Πρόκειται γιὰ τοὺς μελουργοὺς Παναγιώτη τὸν νέο Χρυσάφη καὶ Πρωτοψάλτη, Γερμανὸ τὸν ἐπίσκοπο Νέων Πατρῶν, Μπαλάση τὸν ἱερέα καὶ νομοφύλακα τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας καὶ Πέτρο μελῳδὸ τὸν λεγόμενο Μπερεκέτη. Συνθέτουν οἱ τέσσερίς τους μιὰν ἁλυσίδα κληρικῶν καὶ λαϊκῶν μελῶν τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ποὺ (ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Πέτρο Μπερεκέτη, ὁ ὁποῖος κατὰ τὶς ὑπάρχουσες μαρτυρίες διακονοῦσε ψαλτικὰ στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Κωνσταντίνου στὰ Ψωμαθιά) συνυπῆρχαν στὴν πατριαρχικὴ αὐλὴ μὲ τρόπο, ἂν μὴ τί ἄλλο, ἀξιοπαρατήρητο· ὁ Πρωτοψάλτης Παναγιώτης ὁ νέος Χρυσάφης (μαθητὴς τοῦ προκατόχου τοῦ Πρωτοψάλτου Γεωργίου τοῦ Ραιδεστηνοῦ) ἐδίδαξε τὴν ψαλτικὴ σὲ ἕνα ἀρχιερέα, τὸν Νέων Πατρῶν Γερμανό, ὁ ὁποῖος μὲ τὴ σειρά του –στερημένος ἐντελῶς ἄλλης παιδείας καὶ γραμματικῆς μορφώσεως, καθὼς εὔγλωττα μαρτυροῦν τὰ ἀνορθόγραφα ἰδιόχειρα σημειώματά του– κατέστη διδάσκαλος τοῦ λογιωτέρου μελουργοῦ στὴν ἱστορία τῆς ψαλτικῆς τέχνης, τοῦ ἱερέως Μπαλάση, πολυοφφικιάλλου τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Εἶναι δὲ ἀξιοσημείωτο ὅτι ὅλοι σεμνύνονται γιὰ τὶς προσωπικότητες τῶν διδασκάλων τους, τοὺς ὁποίους ἀνελλιπῶς μνημονεύουν στὰ αὐτόγραφά τους («κατὰ τὴν ἣν παρέλαβον εἰσήγησιν, παρὰ τοῦ ἐμοῦ διδασκάλου κὺρ Γεωργίου τοῦ Ραιδεστινοῦ καὶ πρωτοψάλτου τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας», σημειώνει ὁ Παναγιώτης Χρυσάφης· «οἷά που πρὸς τῶν ἐμοῦ καθηγητῶν, προκρίτως δὲ πρὸς τοῦ λογιωτάτου καὶ μουσικωτάτου κυρίου Χρυσάφου πρωτοψάλτου τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἐδιδάχθην», ἀναφέρει ὁ Γερμανὸς Νέων Πατρῶν· «τοῦ ἡμετέρου διδασκάλου κυρίου κυρίου Γερμανοῦ», μνημονεύει ὁ Μπαλάσης), διδάσκοντάς μας ἔτσι, μὲ τὸν καλύτερο τρόπο, ὅτι ὅπως στὴ θεολογικὴ ἔτσι καὶ στὴν ψαλτικὴ παράδοση τῆς ἀνατολικῆς ἐκκλησίας αἴρονται τὰ κατὰ κόσμον συνήθη κριτήρια ἀξιολογήσεως. Ἀπὸ τὸ ἔργο τῆς ἐν λόγῳ τετρανδρίας μνημονεύουμε ἐπιγραμματικὰ τὴν «ἐν καινῷ τινι καλλωπισμῷ καὶ μελιῤῥυτοφθόγγοις νεοφανέσι θέσεσι, καθάπερ τὰ νῦν ᾀσματολογεῖται τοῖς μελῳδοῦσιν ἐν Κωνσταντινουπόλει» ἐπεξεργασία τοῦ Στιχηραρίου ἀπὸ τὸν Παναγιώτη Χρυσάφη καὶ τὸ ἀπαράμιλλο «ᾀσματομελιῤῥυτόφθογγον Στιχημαρομούσιον» τοῦ Γερμανοῦ Νέων Πατρῶν, δύο νέες, δηλαδή, καὶ ἀριστοτεχνικὲς μελοποιήσεις τοῦ μουσικοῦ βιβλίου τοῦ Στιχηραρίου, καθὼς καὶ τὸν καλλωπισμὸ τοῦ παλαιοῦ Εἱρμολογίου ἀπὸ τὸν Μπαλάση ἱερέα, ὁ ὁποῖος, ἐπιπροσθέτως, ἐνδιαφέρει τὴ μουσικολογικὴ ἐπιστήμη καὶ ὡς εἰσηγητὴς μιᾶς νέας περιόδου στὴ γενικότερη ἐξέλιξη τῆς σημειογραφίας τῆς ψαλτικῆς τέχνης, μὲ μιὰ πολὺ σημαντικὴ ἐξήγηση (ἀναλυτικότερη καταγραφή, δηλαδή) τοῦ «ἐξ Ἀθηνῶν» νεκρωσίμου τρισαγίου, ποὺ παραδίδει κατὰ τὸ ἔτος 1670. Ὁ Μπερεκέτης, τέλος, ἀπομακρυσμένος κάπως ἀπὸ τὸν χῶρο δράσεως τῶν ὑπολοίπων τριῶν, παραδίδει –κατὰ τὴν ὀνομασία ποὺ προσφυέστατα τοῦ ἀποδόθηκε– πληθώρα συνθέσεων (οἱ ὁποῖες, μάλιστα, κωδικοποιήθηκαν σὲ ἑνιαῖο τόμο, ὑπὸ τὸν τίτλο «Ἅπαντα Πέτρου Μπερεκέτη»), ἀπὸ τὶς ὁποῖες διακρίνονται οἱ καλοφωνικοί, λεγόμενοι, εἱρμοί (καινοφανὴς ἐπιτηδευμένη καὶ μελισματικὴ ἐπεξεργασία ὁρισμένων μελῶν τοῦ Εἱρμολογίου, διὰ τῆς ὁποίας ὁ Μπερεκέτης ἀναδείχθηκε «πατὴρ» τοῦ ὁμωνύμου νέου εἴδους μελοποιίας), καθὼς καὶ οἱ παπαδικὲς συνθέσεις του, γιὰ τὶς ὁποῖες πρέπει νὰ παρατηρηθεῖ ὅτι κινοῦνται μὲ θαυμαστὴ ἰσορροπία μεταξὺ τῆς διαμορφωμένης παλαιᾶς καὶ τῆς διαφαινομένης νέας μουσικῆς παραδόσεως, εὐθέως ἀνάλογες, βεβαίως, πρὸς τὸ χρονικὸ πλαίσιο δράσεως (τέλη ιζ΄–ἀρχὲς ιη΄ αἰῶνος) τοῦ μελοποιοῦ τους.

Ημερομηνία δημιουργίας

Δευτέρα 4 Μαρτίου 2024