Παρουσίαση/Προβολή

Διδάσκοντες

Ιωάννης Τσεκούρας

itsekour@music. uoa.gr

Περιγραφή

Στο παρόν μάθημα εξετάζεται η μουσική διάσταση της διαλεκτικής μεταξύ έθνους και συλλογικής μνήμης. Συγκεκριμένα, το μάθημα παρουσιάζει πως μουσικά γένη, ύφη, λόγοι, και πρακτικές (πρόσληψης, επιτέλεσης, διαμεσολάβησης, και κατανάλωσης) συνεισφέρουν ή εναντιώνονται σε αφηγήματα περί κοινής εθνικής μνήμης και κοινού παρελθόντος. Το τρίπτυχο έθνος, συλλογική μνήμη, και μουσική αναλύεται μέσα από ποικίλα εθνογραφικά και ιστορικά παραδείγματα από διαφορετικές περιοχές τους πλανήτη και ιστορικές περιόδους.

Το μάθημα είναι ανθρωπολογικής εστίασης αλλά διαθεματικής εμβέλειας. Ο πυρήνας του μαθήματος αφορά ανθρωπολογικές προσεγγίσεις στη μουσική, αλλά η διδακτική προσέγγιση και το υλικό αντλεί από πληθώρα γνωστικών πεδίων όπως ιστορία, πολιτική θεωρία, λαογραφία και φυσικά μουσικολογία και μουσική ανάλυση.

Θεωρητική προσέγγιση

Κάθε συλλογική ταυτότητα στηρίζεται στην αναπαράσταση της ομάδας ως υπάρχουσας πέραν από το άτομο και τη θνητότητα του. Λόγοι συλλογικής ταυτότητας, δηλαδή, ενέχουν αφηγήματα τα οποία ορίζουν το συλλογικό ως διαχρονική και υπερ-οργανική οντότητα. Αυτά τα αφηγήματα συχνά συνθέτουν και διαπραγματεύονται λόγους συλλογικής μνήμης. Τα μέλη της ομάδας, δηλαδή, αποδέχονται την ύπαρξη ενός κοινού παρελθόντος και μίας κοινής ιστορικής αφετηρίας. Το κοινό παρελθόν διδάσκεται, μεταλαμπαδεύεται, και ανα-μνημονεύεται ορίζοντας μία κοινή διαχρονική πορεία, οπότε και τη συλλογικότητα πριν και πέραν από τις ζωές των μελών. 

Το παρόν μάθημα εστιάζει στο πως τέτοιοι λόγοι συλλογικής μνήμης και ταυτότητας σχετίζονται μέσα από τη μουσική με το έθνος. Το έθνος εξετάζεται τόσο ως λόγος εξουσίας όσο και ως κατηγορία συλλογικής ταυτότητας. Η προσέγγιση, δηλαδή, δεν προεξοφλεί το έθνος ούτε ως εσφαλμένη συνείδηση ούτε ως θέσφατο και ιστορικό τέλος μίας “φυσικής” πολιτισμικής εξέλιξης ή αφύπνισης. Το έθνος εξετάζεται ως πολιτισμικό και ιστορικό φαινόμενο μέσα από μουσικές διαπραγματεύσεις και συνδηλώσεις συλλογικής μνήμης.

Η διάρθρωση μεταξύ αφηγημάτων εθνικής ταυτότητας και συλλογικής μνήμης εξετάζεται μέσα από κατηγορίες μουσικής ανάλυσης, όπως επιτέλεση, μουσικό γένος, μουσικό ύφος, και μουσικά όργανα. Η προσέγγιση που υιοθετείται είναι εθνογραφική, αντλώντας από την ανθρωπολογία της μουσικής. Προτεραιότητα δίνεται, δηλαδή, στην εμπειρία του μουσικού φαινομένου και των συμφραζόμενών του όπως αυτά έχουν καταγραφεί και αναλυθεί στην εθνομουσικολογική και ανθρωπολογική βιβλιογραφία.

Δομή

Το μάθημα χωρίζεται σε δύο τμήματα, ένα γενικό-θεωρητικό και ένα εφαρμοσμένης ανάλυσης. Το γενικό θεωρητικό τμήμα αποτελείται από τέσσερεις διαλέξεις και συνιστά μία συνοπτική παρουσίαση κυρίαρχων θεωριών έθνους και συλλογικής μνήμης. Το τμήμα εφαρμοσμένης ανάλυσης εξετάζει συγκεκριμένες περιπτώσεις από την ευρύτερη εθνομουσικολογική (ανθρωπολογία της μουσικής) βιβλιογραφία.

Κάθε διάλεξη θα δομείται σε δύο μέρη ανάλογα με το περιεχόμενό της. Σε ό,τι αφορά τις διαλέξεις του πρώτου θεωρητικού τμήματος του εξαμήνου, κάθε μέρος θα αφορά και μία θεωρία ή ομάδα θεωριών. Στο δεύτερο τμήμα το πρώτο μέρος της διάλεξης θα αφορά τη παρουσίαση της εθνογραφικής περίπτωσης και το δεύτερο θα ενέχει μουσικά και οπτικά (βίντεο) παραδείγματα με παράλληλο σχολιασμό και συζήτηση.

Μαθησιακοί στόχοι

Οι διδακτικοί στόχοι του μαθήματος συνοψίζονται στην εξέταση και συζήτηση των εξής αναλυτικών ερωτημάτων: (1) Προσφέρει η μουσική ιδιαίτερες εμπειρίες και βιώματα εθνικής μνήμης; (2) Πως σχετίζονται τα μουσικά βιώματα με τους λόγους εθνικής ταυτότητας, είτε αυτοί είναι λόγοι εξουσίας είτε αντίστασης; Πως μπορεί η μουσική να σημαίνει το κοινό εθνικό παρελθόν και τις αντιφάσεις του; (3) Κατ’ επέκταση, ποια η σημασία και η λειτουργία των μουσικών σημάνσεων του έθνους;  Μπορούν να είναι τα μουσικά βιώματα συστατικής σημασίας για την εθνική συλλογική μνήμη ή αποτελούν απλά επιφαινόμενα, καθρεπτισμοί και αναπαραγωγές, του συλλογικού λόγου εθνικής ταυτότητας; Ο ευρύτερος διδακτικός στόχος είναι η γνωριμία του φοιτητή με τις πολυπλοκότητες, πολυσημίες, και πολλαπλότητες του έθνους ως συλλογική μνήμη και των μουσικών του συνδηλώσεων. Αυτοί οι στόχοι επιδιώκονται μέσα από τη συνοπτική παρουσίαση χαρακτηριστικών περιπτώσεων από την ανθρωπολογία της μουσικής, τη μουσική λαογραφία και τη μουσικολογία.

Ύλη

Ύλη:

Παρουσιάσεις powerpoint: 

Κάθε διάλεξη θα συνοδεύεται και από μία παρουσίαση σε powerpoint με τη σύνοψη των κυρίως θεμάτων της διάλεξης. Αυτά τα θέματα προκύπτουν από τη βιβλιογραφία (βλ. Παρακάτω).

Προτεινόμενα συγγράμματα:

Özkırımlı, Umut. 2011. Θεωρίες του Εθνικισμού. Μια Κριτική Προσέγγιση, μετάφραση Ιουλία Πεντάζου, επιμέλεια Αλέξης Ηρακλείδης. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρη.

Βιβλιογραφία:

Κάθε διάλεξη στηρίζεται σε βιβλιογραφία. Για τη βιβλιογραφία κάθε διαλέξεως βλ. παρακάτω “Διδακτικές Ενότητες.”

Μέθοδοι αξιολόγησης

Αξιολόγηση:

Ο τελικός βαθμός θα διαμορφωθεί βάσει δύο  επιλογών: (1) μίας μεγάλης εξαμηνιαίας εργασίας την οποία θα διαμορφώσει και θα γράψει οφοιτητής σε συνεννόηση με τον διδάσκοντα ή (2) εξετάσεων.

Εξετάσεις:

Οι εξεάστεις θα περιλαμβάνουν δύο ειδών ασκήσεις: μία ακουστικού πειρεχομένου βασισμένη στο υλικό που θα έχει καλυφθεί κατά το εξάμηνο και μίας θεωρητικής ερώτησης, (επιλογή από τρεις) από τις θεματικές που έχουν καλυφθεί στο εξάμηνο.

Εργασία:

H εργασία, αυτή θα διαμορφωθεί από το φοιτητή σε συνεννόηση με το καθηγητή και θα είναι ένα μικρό κείμενο, ανάλογα με το περιεχόμενο και το θέμα της, μεταξύ 10-20 σελίδες. 

Η εργασία πρέπει να άπτεται το θέμα του μαθήματος, μουσική, έθνος και συλλογική μνήμη μπορεί να είναι:

1. Μία συνοπτική, ανθρωπολογικής προσέγγισης πραμάτεια, βασισμένη σε επιτόπια έρευνα που να αφορά κάποιο σχετικό μουσικό γένος/είδος ή σχήμα (π.χ. μία στρατιωτική μπάντα, ένα ρεπερτόριο δημοτικής ή λαϊκής μουσικής ιστορικού περιεχομένου και τους μουσικούς του κλπ.).
2. Μία βιβλιογραφική/αρχειακή πραμάτεια που να εστιάζει στη παρουσίαση ενός σχετικού μουσικού γένους (π.χ. κλέφτικα), παράδοσης, ή μουσικού (π.χ. Ουμ Κουλθούμ).
3. Μουσική ανάλυση ενός μουσικού έργου εθνικής/ιστορικής έμπνευσης.
4. Μία λεπτομερής βιβλιογραφία σχετική με το θέμα.
5. Ένα πρόγραμμα συναυλίας με ρεπερτόριο εθνικού και ιστορικού (συλλογική μνήμη) χαρακτήρα.
6. Ένα μίνι ρεσιτάλ με σχετικό πρόγραμμα και παρουσίαση.   
7. Μία μουσική σύνθεση σχετικής έμπνευσης και περιεχομένου.