Παρουσίαση/Προβολή

Διδάσκοντες

Ιωάννης Τσεκούρας

itsekour@music.uoa.gr

Δυνατότητα συνάντησης μετά από συνεννόηση με τον καθηγητή. 

Ph.D Univerity of Illinois at Urbana-Champaign, Scool of Music.

M.M Univerdity of Illinois at Urbana-Champaign, School of Music.

Πτυχίο με ενσωματωμένο μάστερ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμημα Μουσικών Σπουδών.

Δίπλωμα πλαγίαυλου (φλάουτο), Ωδείο Αθηνών, τάξη Urs Ruttiman.

Δίπλωμα αρμονία, Κεντρικό Ωδείο, τάξη Μπάμπη Κανά.

Μαθησιακοί στόχοι

Το μάθημα αυτό εξετάζει τη πολυσημική έννοια “παραδοσιακό γλέντι” μέσα από ιδιαίτερες περιπτώσεις συμμετοχικής και διαλογικής μουσικής επιτέλεσης του ευρύτερου Ελληνικού χώρου (Ζάκυνθος, Κάρπαθος, Κρήτη, Κυκλάδες, Κύπρος, Λέσβος, Μακεδονία κ.ο.κ). Τα παραδοσιακά γλέντια εξετάζονται ως επιτελεστικές πρακτικές και ως μουσικά ύφη σε σχέση με τα ιδιαίτερα τοπικά πολιτισμικά και ιστορικά πλαίσιά τους, αλλά και με ευρύτερους, υπερτοπικούς λόγους ταυτότητας και ιδεολογίας. Κάποιες από τις θεματικές που αναδεικνύονται είναι οι εξής: τοπικότητα και διατοπικότητα, παράδοση, αναβίωση και νεωτερικότητα, συμμετοχικότητα και (ανα)παράσταση, φύλο, προσφυγιά, αστικοποίηση, εμπορευματοποίηση και ηλεκτρονική διαμεσολάβηση. Κάθε διδακτική ενότητα αφορά μία εθνογραφική περίπτωση και συνδυάζει μουσικολογική με ανθρωπολογική θεωρία.

Μέθοδοι διδασκαλίας

Δομή εξαμήνου και διαλέξεων

Το μάθημα χωρίζεται σε δύο τμήματα το πρώτο, το οποίο απαριθμεί 3 διαλέξεις, εισάγει τους φοιτητές σε ευρύτερες θεωρητικές έννοιες και το δεύτερο συνολικού μεγέθους 9 διαλέξεων, είναι αφιερωμένο στις ιδιαίτερες περιπτώσεις παραδοσιακού γλεντιού ανά τοπικότητα και εθνογραφική περίπτωση. Η θεωρία δεν εξαντλείται στο πρώτο τμήμα/ενότητα του μαθήματος καθώς κάθε εθνογραφική περίπτωση εξετάζεται μέσα από ιδιαίτερες θεματικές.

Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη ενότητα, κάθε διάλεξη χωρίζεται σε τρία μέρη, ένα εισαγωγικό γεω-ιστορικού χαρακτήρα που αφορά την υπό εξέταση τοπικότητα και εθνογραφική περίπτωση, ένα περιγραφικό και μουσικολογικό, και ένα καθεαυτό θεωρητικό το οποίο συνδυάζει τη παρουσίαση της ανάλυσης όπως αυτή προκύπτει από τα κείμενα της ύλης με συζήτηση. Αν και κάθε εθνογραφική περίπτωση εξετάζεται σε σχέση με μία ιδιαίτερη θεματική, συγκεκριμένες θεματικές, οι περισσότερες, διατρέχουν πολλαπλές εθνογραφικές περιπτώσεις. Έτσι, κάθε διάλεξη και κάθε νέα εθνογραφική περίπτωση περιλαμβάνει συζήτηση συγκριτικού χαρακτήρα με περιπτώσεις που έχουν ήδη εξεταστεί.   

ΠΡΟΣΟΧΗ/ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: Οι γενικές πληροφορίες και το σχεδιάγραμμα του μαθήματος περιγράφουν την ιδανική εξέλιξη των διαλέξεων.  Το περιεχόμενο των διαλέξεων παρεμένει ανοικτό σε αλλαγές κατά τη κρίση του διδάσκοντος ανάλογα με τη πρόοδο των παραδόσεων και την απόδοση της συζήτησης. Γι αυτό το λόγο οι ενότητες του μαθήματος σε αυτή την ιστοσελίδα τιτλοφορούνται "Παραδόσεις", αναρτώνται μετά το πέρας των διαλέξεων, και περιέχουν τη παρουσίαση στη διάλεξη ακολουθώντας την εξέλιξη του εξαμήνου. Εν ολίγοις, για το υλικό που έχει τελικά διδαχθεί πρέπει να ανατρέξεται στις ενότητες και όχι εδώ στη γενική περιγραφή. Παρ' όλ' αυτά είναι καλό να έχετε υπόψην τη γενική περιγραφή για να παρακολουθήσετε επιτυχώς και οσιαστικώς τις διαλέξεις. 

Διδακτική Ύλη

Βιβλιογραφία:

Το ειδικό περιεχόμενο του μαθήματος δε στηρίζει ένα συγκεκριμένο σύγγραμμα. Κάθε διάλεξη στηρίζεται σε μία λιτή βιβλιογραφία (ένα με δύο άρθρα). Οι φοιτητές καλούνται να έχουν διαβάσει τα εν λόγω άρθρα ώστε να μπορούν να παρακολουθήσουν τη διάλεξη καλύτερα και να συμμετάσχουν στη συζήτηση. Παρόλα αυτά, καθώς οι κανονισμοί επιβάλουν ένα σύγγραμμα, οι φοιτητές μπορούν να προμηθευτούν, εφόσον, θέλουν δωρεάν τον ακόλουθο συλλογικό τόμο για τη παράδοση και την εθνογραφία:

Κάβουρας, Παύλος (επ.). 2010. Φολκλόρ και Παράδοση. Ζητήματα Αναπαράστασης και Επιτέλεσης της Μουσικής και του Χορού. Αθήνα: Εργαστήριο Εθνομουσικολογίας και Ανθρωπολογίας, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Εκδόσεις Νήσος.

Παρουσιάσεις powerpoint: 

Κάθε διάλεξη θα συνοδεύεται και από μία παρουσίαση σε powerpoint με τη σύνοψη των κυρίως θεμάτων της διάλεξης. Αυτά τα θέματα προκύπτουν από τη βιβλιογραφία (βλ. Παρακάτω). Η παρουσία θα αναρτιέται διαδικτυακά λίγο πριν από κάθε διάλεξη ώστε να είναι στη διάθεση των φοιτητών. 

Μέθοδοι αξιολόγησης

Αξιολόγηση:

Ο βαθμός θα καθοριστεί από:

Α. Εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου. Αυτές θα περιλαμβάνουν μία ακουστική ερώτηση βασισμένη στο υλικό των διαλέξεων και δύο ερωτήσεις θεωρητική περιεχομένου (επιλογή από τρεις).

Ή

Β. Μία τελική εργασία εξαμήνου. Αυτή θα διαμορφωθεί από το φοιτητή σε συνεννόηση με το καθηγητή και θα είναι ένα μικρό κείμενο, ανάλογα με το περιεχόμενο και το θέμα της, μεταξύ 15-30 σελίδων. 

Η εργασία πρέπει να άπτεται του θέματος του μαθήματος ή και μουσικές περιπτώσεις εκτός Ελλαδικού χώρου αν και εφόσον προσιδιάζουν στο γλέντι. Η εργασία μπορεί να είναι:

1. Μία συνοπτική, ανθρωπολογικής προσέγγισης πραμάτεια, βασισμένη σε επιτόπια έρευνα. Αυτο-εθνογραφικού (auto-ethnographic) χαρακτήρα εργασίες, βασισμένες σε προσωπική εμπειρία του φοιτητή ως συμμετέχοντος σε παραδοσιακά γλέντια είναι παραπάνω από ευπρόσδεκτες, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνουν και κάποιες συνεντεύξεις με άλλους μουσικούς ή συμμέτοχους σε γλέντια. Εν ολίγοις, μία αποκλειστικά αυτο-εθνογραφική εργασία δε θα γίνει αποδεκτή.    
2. Μία πραμάτεια βασισμένη σε βιβλιογραφική έρευνα για μία εθνογραφική περίπτωση συμμετοχικής μουσικής επιτέλεσης, κατά προτίμηση διαλογικού τραγουδιού, είτε από την Ελλάδα είτε από αλλού. 
3. Μουσική και εθνογραφική ανάλυση ενός γλεντιού ή τμήματος αυτού (βασισμένη σε βίντεο) με λεπτομερή μουσικολογική και εθνογραφική πληροφόρηση.
4. Μία λεπτομερής βιβλιογραφία με σχολιασμό, σχετική με κάποια θεματική παρόμοιου περιεχομένου (annotated bibliography). 
5. Μία βιβλιοκριτική συγγράμματος σχετικού θέματος.
6. Μία μουσική σύνθεση εμπνευσμένη από το ύφος και τα χαρακτηριστικά παραδοσιακών γλεντιών.

Σχεδιάγραμμα Διαλέξεων

Σχεδιάγραμμα διαλέξεων:

(Προσοχή, διευκρίνιση: Το παρακάτω σχεδιάγραμμα διαλέξεων αποτελεί έναν ιδανικό σχεδιασμό και προγραμματισμό του μαθήματος. Ο διδάσκων διατηρεί το δικαίωμα να προβεί σε τελευταίας στιγμής ή και εκ των υστέρων αλλαγές, ανάλογα με την έκβαση των διαλέξεων, τη προσέλευση των φοιτητών, και τη κάλυψη του υπό διδασκαλία υλικού).

Ενότητα Α

Θεωρητικές Βάσεις

Διάλεξη 1

Εισαγωγή, γνωριμία, βασικές έννοιες και συζήτηση: Τι είναι ένα γλέντι;

Η πρώτη διάλεξη του μαθήματος έχει εισαγωγικό χαρακτήρα. Πέρα από τις συστάσεις και τη παρουσίαση του σχεδιαγράμματος διαλέξεων και των διαδικασιών αξιολόγησης, περιλαμβάνει συζήτηση και διευκρινίσεις σχετικά με τη βασική ορολογία. Σκοπός της συζήτησης είναι η διερεύνηση των εμπειριών των φοιτητών σε σχέση με τη θεματική του μαθήματος και οι προσδοκίες τους από το μάθημα.  

Διάλεξη 2

Εθνογραφία της επιτέλεσης: Μία θεωρητική σύνοψη.

Η δεύτερη διάλεξη του εξαμήνου εισάγει τους φοιτητές στη θεωρία της μουσικής επιτέλεσης, την ευρύτερη, δηλαδή, θεωρητική θεματική του μαθήματος. Η διάλεξη αποτελεί μία συνοπτική εισαγωγή στις κυρίαρχες θεωρίες μουσικής επιτέλεσης από τις πρώτες ολοκληρωμένες προσεγγίσεις της λαογραφικής σχολής τους Ώστιν, τη μουσική ανθρωπολογία (music anthrοpοlοgy) του Seeger και την ερμηνευτική φαινομενολογία (θεωρία της μεταφοράς) του Feld, μέχρι τις πιο πρόσφατες φαινομενολογικές και σημειωτικές  προσεγγίσεις των Freidson και Turino. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο συσχετισμό της θεωρίας της μουσικής επιτέλεσης με τη φιλολογία και τη θεωρία της ιεροτελεστίας. Οι κυρίως διδακτικοί στόχοι της διάλεξης είναι αφενός η κατανόηση από πλευράς των φοιτητών του πολυδιάστατου της μουσικής επιτέλεσης ως αναδυόμενη μέσα από πληθώρα συνδέσεων με ευρύτερα νοηματικά πλέγματα, αφετέρου η απελευθέρωσή τους από τις αισθητικές και επιτελεστικές προκαταλήψεις του Δυτικό-Ευρωπαϊκού παραδείγματος της κλασικής μουσικής. 

Βιβλιογραφία:

Τσεκούρας, Ιωάννης, 2016. Απόσπασμα (μετάφραση) από το “The Site of Identification: Music Performance”, από το “Chapter 1. Introduction” στο “Nostalgia, Emotionality, and Ethnoregionalism in Pontic Parakathi Singing.” Ph.D. University of Illinois at Urbana- Champaign, pp. 36–40. 

Λαλιώτη, Βασιλική. 2011-2012. “Η Μουσική ως Επιτέλεση: Ανθρωπολογικές Προοπτικές.” Εθνολογία 15: 205-26.

Διάλεξη 3

Παράδοση, φολκλόρ και νεωτερικότητα: συμμετοχικότητα και παραστατικότητα

Η τρίτη διάλεξη, εστιάζοντας στη παράδοση, ολοκληρώνει την ανίχνευση των εισαγωγικών θεωρητικών εννοιών του μαθήματος (γλέντι, επιτέλεση, παράδοση). Η διάλεξη χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο, ολοκληρώνοντας τις προηγούμενες δύο ενότητες, παρουσιάζει το ερμηνευτικό μοντέλο των τεσσάρων πεδίων μουσικοπλοκής (ή μουσικοτροπία) του Tom Turino και το δεύτερο εξετάζει τη νοηματοδότηση της έννοιας παράδοση μέσα από το εισαγωγικό κείμενου του Κάβουρα. Τα δύο τμήμα της διάλεξης συνδέονται μέσα από τη σχέση μεταξύ συμμετοχικότητας και παράστασης που περιγράφει τη σχέση μεταξύ παράδοσης και φολκλόρ.

Βιβλιογραφία:

Κάβουρας, Παύλος. 2010. «Φολκόρ και Παράδοση. Όψεις και μετασχηματισμοί ενός νεωτερικού ιδεολογικού μορφώματος». Στο Φολκλόρ και Παράδοση. Ζητήματα Αναπαράστασης και Επιτέλεσης της Μουσικής και του Χορού, επιμέλεια Παύλος Κάβουρας, σς. 29–89. Αθήνα: Εργαστήριο Εθνομουσικολογίας και Ανθρωπολογίας, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Εκδόσεις Νήσος.

Turino, Thomas. 2009. “Four Fields of Music Making and Sustainable Living.” The World of Music, 51(1):95-117.

Ενότητα Β

Εθνογραφικές περιπτώσεις

Οι διαλέξεις του δεύτερου τμήματος του μαθήματος εστιάζουν σε συγκεκριμένες εθνογραφικές περιπτώσεις συμμετοχικού και διαλογικού τραγουδιού. Κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις αναλύεται σε σχέση με μία ιδιαίτερη θεματική αλλά και με τις ευρύτερες κατηγορίες ανάλυσης που έχουν παρουσιαστεί στο πρώτο τμήμα του εξαμήνου.

Διάλεξη 4

Προσεγγίζοντας τη μουσική συμμετοχικότητα: η μουσικότητα του δίστιχου. 

Η τέταρτη διάλεξη είναι μουσικολογικού χαρακτήρα. Συνίσταται σε μία παρουσίαση υφολογκών μουσικών στοιχείων συμμετοχικότητας όπως αυτά αναδεικνύονται σε τρία παραδείγματα και σχετικά κείμενα: τις μαντινάδες στη Κρήτης, τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα και τα Ποντιακά επιτραπέζια. Η διάλεξη υιοθετώντας μία συγκριτική προσέγγιση αναδεικνύει τα διαφορετικά ηχητικά και υφολογικά χαρακτηριστικά που λαμβάνει γύρω από το τραπέζι η ίδια ποιητική μορφή, αυτή του δίστιχου. Έμφαση δίνεται στα συμμετοχικά υφολογικά χαρακτηριστικά ως “συμμετοχικές αποκλίσεις”. Η διάλεξη ενέχει την ακρόαση παραδειγμάτων και τη θέαση βίντεο με παράλληλο σχολιασμό και συζήτηση με τους φοιτητές. 

Βιβλιογραφία:

Κάβουρας, Παύλος. 1994. “Η αυτοσχέδια μαντινάδα στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι.” Εισήγηση στη μουσικολογική ημερίδα Ο αυτοσχεδιασμός στην ελληνική παραδοσιακή μουσική, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (31 Μαρτίου).

Σχινάς, Γεώργιος-Περικλής. 2010. “Ατομικός και ομαδικός αυτοσχεδιασμός στα συμμετοχικά γλέντια των νησιών του Αιγαίου.” Εισήγηση, 5η Συνάντηση Λαϊκών Πνευστών «Ποιμένες Αγραυλούντες», Γέργερη Ηρακλείου, Κρήτη.

http://karpathiandiaries.blogspot.com/2017/04/blog-post.html

Τσεκούρας, Ιωάννης. 2020. ‘Παρακάθι ή μουχαμπέτι: η ποιητική της κοινωνικής συνοχής’ από το “Νοσταλγία, ενσυναίσθηση, και μεταμνήμη. Το παρακάθι και η αναζήτηση της κοινοτικής ποντιακής κοινωνικότητας.” Στο Μουσικές Κοινότητες στην Ελλάδα του 21ου Αιώνα. Εθνογραφικές ματιές και ακροάσεις, επιμέλεια Ελένη Καλιμοπούλου και Ασπασίας (Σίσσυ) Θεοδοσίου, 204-6 μόνο (για την ώρα). Αθήνα: Πεδίο.

Διάλεξη 5

Τοπικότητα και κοινότητα: Η περίπτωση της Ολύμπου Καρπάθου

Η 5η διάλεξη του μαθήματος εστιάζει στη σχέση των συμμετοχικών γλεντιών με τη τοπικότητα και αναπαραστάσεις κοινότητας. Η ιδιαίτερη αυτή σχέση εδώ προσεγγίζεται μέσα από τη φημισμένη περίπτωση της Όλυμπου Καρπάθου. Η διάλεξη, όπως και οι επόμενες, ξεκινάει με μία ιστορική και ανθρωπολογική παρουσίαση του τόπου και ολοκληρώνεται με την ανάλυση της γλεντοκοπικής επιτέλεσης. 

Κάβουρας, Παύλος. 1993. “Αυτοσχέδιο διαλογικό τραγούδι και γλεντικός συμβολισμός στην Όλυμπο Καρπάθου.” Εθνολογία 2: 155-200.

. 1994. “Where the Community ‘reveals itself’: reflexivity and oral judgment in Karpathos, Greece.” Στο Social Experience and anthropological knowledge, επιμέλεια K. Hastrup & P. Hervik, 139-65. London: Routledge.

. 1996. “Το Καρπάθικο γλέντι ως τελετουργία και παράσταση: μια κριτική ανθρωπολογική προσέγγιση του συμβολισμού των παραδοσιακών τελεστικών τεχνών”. Στο Λαϊκά δρώμενα: παλιές μορφές και σύγχρονες εκφράσεις - Πρακτικά Α’ συνεδρίου. Αθήνα: Υπ. Πολιτισμού - Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού, 65-81. 

Σχινάς, Γεώργιος-Περικλής. 2008. “Ατομικός και ομαδικός αυτοσχεδιασμός στα συμμετοχικά γλέντια των νησιών του Αιγαίου.”

Διάλεξη 6

Γλέντι και φύλο. Ανδρισμός και θηλυκότητα στην Όλυμπο Καρπάθου.

Η διάλεξη εστιάζει στους τρόπους με τους οποίους το Καρπάθικο, Ολυμπίτικο γλέντι διαπραγματεύεται αναπαραστάσεις, ενσώματες συμπεριφορές, και ιδεολογίες φύλου και έμφυλης ταυτότητας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη μίμηση μ΄σα από το γλέντι και στον αδήλωτο ενστερνισμό στάσεων και χρήσεων σώματος φυλου. 

Κάβουρας, Παύλος. 1992. “Ο Χορός στην Όλυμπο Καρπάθου. Πολιτισμική αλλαγή και πολιτικές αντιπαραθέσεις.” Εθνογραφικά 8: 47-70.

Διάλεξη 7

Διάλογοι ανδρισμού: Κρητική μαντινάδα, αρρενωπότητα και τοπική ταυτότητα.

Η 6η διάλεξη αφορά τη θεματική του φύλου. Το φύλο έχει αδιαμφισβήτητα κεντρική θέση, ρητή και άρρητη, σε κάθε μορφή παραδοσιακού διαλογικού συμμετοχικού τραγουδιού. Στη διάλεξη η θεματική της έμφυλης ταυτότητας θα εξεταστεί μέσα από τη περίπτωση της Κρητικής μαντινάδας και της σχέσης των αναπαραστάσεων και διαπραγματεύσεων ανδρισμού με τοπικές Κρητικές ταυτότητες. Η διάλεξη εισάγει τους φοιτητές στο πεδίο των σπουδών ανδρισμού και αρρενωπότητας, ως τμήμα των σπουδών φύλου. Ένας δεύτερος εξίσου σημαντικός διδακτικός στόχος είναι η κατανόηση της περιπλοκότητας του φύλου και των προφανών και αφανών συνδέσεών του με άλλα πεδία συλλογικής εμπειρίας και ταυτότητα, στη περίπτωση της Κρητικής μαντινάδας με την τοπική και μικροτοπική ταυτότητας. Με πιο απλούς όρους η διάλεξη θα εστιάσει σε δύο ζητήματα: (1) έμφυλο λόγο και δραστηριότητα στην επιτέλεση του διαλογικού Κρητικού τραγουδιού, (2) τη διαπραγμάτευση μία εξαιρετικής αρρενωπότητας στα πλαίσια διεκδίκησης ενός εξαιρετικού και αυθεντικού Κρητικού είναι το οποίο συνδέεται άμεσα με μικροτοπικές και κοινοτικές Κρητικές ταυτότητες.  

Βιβλιογραφία

Herzfeld, Michael. Επιλεγμένα αποσπάσματα από το Η ποιητική του ανδρισμού. Ανταγωνισμός και ταυτότητα σε ένα ορεινό χωριό της Κρήτης. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Λουτζάκη, Ειρήνη. 2007. «Παράδοση και Κοινωνία στη Δυτ. Κρήτη: Μουσική επιτέλεση, και οργανοπαίκτες». Στο Κρήτη: Λαϊκός Πολιτισμός. Τοπικότητες: Αντιστάσεις, μεταβολές, συνθέσεις, Ευάγγελος Αυδίκος (επιμ.), 185-219. Σειρά Λαϊκός Πολιτισμός-Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις 3. Αθήνα: Εκδόσεις Ταξιδευτής.

Διάλεξη 8

Συλλογική μνήμη στο Ποντιακό παρακάθι.

Η 8η διάλεξη καταγίνεται επίσης με μία θεματική που είναι πανταχού παρούσα στις περισσότερες περιπτώσεις παραδοσιακών γλεντιών, αυτή της συλλογικής και τοπικής μνήμης. Η θεματική έχει ήδη εξεταστεί μερικώς στις τρεις προηγούμενες διαλέξεις, αλλά στη διάλεξη 8 εξετάζεται ως το κυρίως θέμα. Η εξέταση λόγων και πρακτικών μνήμης και ανάμνησης γίνεται μέσα από τη περίπτωση του Ποντιακού μουχαμπετιού, ειδικά σε σχέση με τα τραύματα του ξεριζωμού και της γενοκτονίας. Ο στόχος της διάλεξης είναι να αναδείξει τη περιπλοκότητα των διεργασιών συλλογικής μνήμης και το πώς ευρύτεροι λόγοι περί ενός κοινού παρελθόντος εμπλέκονται στη προσωπικά διαπραγματευόμενη μνήμη του γλεντιστή.

Βιβλιογραφία:

Τσεκούρας, Ιωάννης. Υπό εξέταση. “Pastures of love, mountains of sacrifice: Ιmaginings of Pontic homelands in Parakathi singing and the postmemory of trauma.”   

Διάλεξη 9

Γλέντι, και κοινότητα: αναμνησεις κοινωνικότητας και αναπραστάσεις παράδοσης.

Η ένατη διάλεξη του εξαμήνου επιστρέφει στο ερώτημα και θεματική με την οποία ξεκινά το μάθημα, τη σχέση μεταξύ γλεντιού ως συμμετοχική διαλογική μουσικοπλοκή με τη νεωτερικότητα. Η σχέση αυτή, όμως, εξετάζεται πρωτίστως μέσα από την έννοια της κοινότητας και τις αναμνήσεις οικείας κοινωνικότητας που χαρακτηρίζουν τις περιπτώσεις γλεντιών. Η διάλεξη βασίζεται σε  κείμενα που αφορούν τις δύο περιπτώσεις που έχουν αναλυθεί κατά τη διάρκεια του εξαμήνου πιο διεξοδικά, αυτή του γλεντιού στην Όλυμπο Καρπάθου και αυτή του Ποντιακού παρακαθιού. Η διάλεξη στοχεύει στην ανάδειξη της συγχρονικότητας του διαλογικού τραγουδιού, ένα θέμα που έχει ήδη αναπτυχθεί έμμεσα στις προηγούμενες διαλέξεις, ειδικά σε σχέση με τη μνήμη, αλλά που εδώ αναλύεται με τη νεωτερικότητα και τη κοινότητα ως κεντρικές θεματικές. Ο στόχος της είναι να ανοίξει ερωτήματα και να υπενθυμίσει τα όρια ου εθνογραφικού αναστοχασμού και της ανθρωποογικ΄ςη ανάλυσης.

Βιβλιογραφία:

Κάβουρας, Παύλος. 1995. “Το Καρπάθικο γλέντι: το παραδοσιακό τραγούδι ως πολιτιστικό σύμβολο.” Διάλεξη στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων Φοίβου Ανωγιαννάκη- Κέντρο Εθνομουσικολογίας (30 Μαρτίου).

Σακαρέλου, Άννα Ν. 2008. “Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΣΤΟΝ ΑΛΛΟ ΤΟΠΟ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: ΤΟ ΓΛΕΝΤΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΥΜΠΟ ΚΑΡΠΑΘΟΥ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ. ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ.” Στο Δωεδεκανησιακά Χρονικά, Ρόδος, τόμος ΚΖ: 861-86.

Τσεκούρας, Ιωάννης. 2020. “Νοσταλγία, ενσυναίσθηση και μεταμνήμη: Το παρακάθι και η αναζήτησή της κοινοτικής  Ποντιακής κοινωνικότητας.” Στο Μουσικές Κοινότητες στην Ελλάδα του 21ου Αιώνα. Εθνογραφικές ματιές και ακροάσεις, επιμέλεια Ελένη Καλλιμοπούλου και Ασπασία (Σίσσυ) Θεοδοσίου, 201–35. Αθήνα: Πεδίο.

Διάλεξη 10

Επιτελώντας την ενσυναίσθηση: παραδείγματα από το Ποντιακό μουχαμπέτι και το Μυτιληνέικο γλέντι.

Η όγδοη διάλεξη του εξαμήνου αφορά μία άλλη μέγα-θεματική του διαλογικού παραδοσιακού τραγουδιού, αυτή της συναισθηματικότητας. Οι σπουδές συναισθήματος (emotion) και αισθήματος (affect) έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη δυναμική στην εθνομοουσικολογία (ανθρωπολογία της μουσικής) τα τελευταία είκοσι χρόνια, αναπαράγοντας μία ευρύτερη τάση στις κοινωνικές και πολιτισμικές επιστήμες, η οποία φιλοδοξεί να αναπτύξει διαθεματικές προσεγγίσεις. Η παρούσα διάλεξη ανιχνεύει τις ιδιαίτερες ενοράσεις που μπορεί να προσφέρει η μελέτη του παραδοσιακού γλεντιού στις σπουδές μουσικού συναισθήματος, επικεντρώνοντας σε δύο εθνογραφικές περιπτώσεις αυτή του Ποντιακού μουχαμπετιού και αυτή του Λεσβιακού γλεντιού, ειδικά του Πλωμαρίτικου. Ένας επί μέρους στόχος της διάλεξης είναι να αναδείξει τη πολιτισμική ταυτότητα του διαλόγου ενσυναίσθησης και του λόγου συναισθήματος που χαρακτηρίζει και ορίζει τις δύο γλεντοκοπικές πρακτικές, ως κομμάτι μίας ευρύτερης Ανατολικομεσογειακής κοσμοθεωρίας και κοσμολογίας συναισθήματος και ενσυναίσθησης.  

Ahmed, Sara. 2004. “The Contingency of Pain.” Στο The Cultural Politics of Emotion. New York: Routledge.

Κάβουρας, Παύλος. 2000. “Το γλέντι στη Λέσβο (19ος - 20ος αιώνας)”. Στο Μουσικά σταυροδρόμια στο Αιγαίο, επ. Σωτήρης Χτούρης, 173-241. Αθήνα: Έξαντας. 

Παπαπαύλου, Μ. 2002. “Για μια διεπιστημονική προσέγγιση των Συναισθημάτων, Αισθήσεων και Αισθητικών κριτηρίων”, Εθνολογία, 9: 215-240.

Τσεκούρας, Ιωάννης. 2016. ‘CHAPTER 7. PARAKATHI AND EMOTIONALITY: POETRY AND EMPATHY.’ Στο “NOSTALGIA, EMOTIONALITY, AND ETHNO- REGIONALISM IN PONTIC PARAKATHI SINGING” διδακτορική διατριβή, Urbana, IL: University of Illinois at Urbana-Champaign,  237-75.  

Διάλεξη 11

Γλέντι και έθνος: οι πολλαπλές ελληνικότητες και τα τα τσιάτιστα της Κύπρου.

Η ένατη διάλεξη εξετάζει τις θεματικές που έχουν αναλυθεί στις προηγούμενες διαλέξεις του εξαμήνου στη περίπτωση των τσιάτιστων της Κύπρου. Η ευρύτερη θεματική είναι αυτή του έθνους και της εθνοτικότητας. Η διάλεξη φιλοδοξεί να αναδείξει τη περιπλοκότητα της Κυπριακής Ελληνικής ταυτότητας και το πως αυτή γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης μέσα από το διαλογικό τραγούδι στη Κύπρο. Τα ζητήματα της τοπικότητας και διατοπικότητας, του έθνους, της συναισθηματικότητας και της συλλογικής μνήμης αναδεικνύονται και συζητιούνται μέσα από τη παρουσίαση της ιδιαιτερότητας της Κυπριακής περίπτωσης.

Δημητρίου, Νικολέτα. 2011. ”Η κυπριακή παραδοσιακή μουσική στον εικοστό αιώνα" [Cypriot traditional music in the twentieth century]. Στο Chroniko 147: 1–22.

. 2018. Εισαγωγή και επιλεκτικά αποσπάσματα από το Τα τσιαττιστά του παλιωμάτου στον Κατακλυσμό Λάρνακας. Τόμος Α': 1980–1999. Larnaca: Phivos Stavrides Foundation – Larnaca Archives.

Διάλεξη 12

Συμμετοχικότητα πέρα από το δίστιχο: η Ζακυνθινή αρέκια.

Η δέκατη διάλεξη του εξαμήνου αφορά μία εθνογραφική περίπτωση εκτός της πάλαι ποτέ Οθωμανικής οικουμένης και των διαδόχων της πολιτισμικών χώρων, αυτής της αρέκιας στη Ζάκυνθο. Επίσης, αφορά μία περίπτωση συμμετοχικού τραγουδιού με ιδιαίτερη διαλογικότητα, το οποίο δε χρησιμοποιεί αποκλειστικά τη ποιητικό-μουσική δομή του δίστιχου. Ο στόχος της διάλεξης είναι να αναδείξει τη πολυσημία της μουσικής συμμετοχικότητας και της διαφορετικότητας του μουσικού ύφους. Τα ζητήματα του έθνους και της συλλογικής μνήμης είναι επίσης κεντρικής σημασίας στη Ζακυνθινή αρέκια και κυριαρχούν της διάλεξης. Η ενδεκάτη διάλεξη διευρύνει τα όρια του παραδοσιακού γλεντιού τονίζοντας τη κεντρικότητα της παρέας και ολοκληρώνει, ουσιαστικά, τη περιήγηση στις μορφές παραδοσιακού διαλογικού τραγουδιού, επαναλαμβάνοντας νύξεις για την οικουμενικότητα πρακτικών συμμετοχικού τραγουδιού πέρα από τα εθνικά Ελληνικά όρια.

Βιβλιογραφία

Λάγιος, Δημήτρης. 1985. Λαϊκά Τραγούδια της Ζάκυνθος, εγχειρίδιο CD. Ζάκυνθος: Κάλβειο Μουσικό Σχολείο.

Μάνεσης, Σπύρος. 2000. “Η αρέκια δεν είναι τραγούδι να βγεις να τραγουδήσεις”. Εργασία στα πλαίσια του μαθήματος Το Τραγούδι ως Πολιτισμική πρακτική, διδάσκων Παύλος Κάβουρας. Αθήνα: ΕΚΠΑ.

Μπουκουβάλας, Διονύσης. 2004. Η φύση της παραδοσιακής πολυφωνίας στα Επτάνησα.

. 2004.“6. Οι παρέες και η παραδοσιακή Ζακυνθινή τετραφωνία” και “7. Τα είδη της Ζακυνθινή αστικής λαϊκής μουσικής παράδοσης.” Στο “Στοιχεία για την αστική λαϊκή μουσική παράδοση της Ζακύνθου μέσα από την αφήγηση του Παύλου Μαρίνου”. Εργασία στα πλαίσια του μαθήματος Μεθοδολογία της επιτόπιας εθνομουσικολογικής έρευνας, διδάσκων Λάμπρος Λιάβας. Αθήνα: ΕΚΠΑ.

Διάλεξη 13

Διαλογικότητα, υποκειμενικότητα και παρουσία.

Το εξάμηνο ολοκληρώνεται με μία ανασκόπηση της διαλογικότητας ως ιδιαίτερη κατηγορία ανάλυσης της μουσικής επιτέλεσης αλλά και ως αρχής οργάνωσης του ανθρωπολογικού αναστοχασμού. Η διάλεξη αυτή λειτουργεί συμπερασματικά, προσφέροντας μία σύνοψη τους εξαμήνου, αλλά δια μέσου ζητημάτων εθνογραφικής μεθόδου και αναπαράστασης. 

Βιβλιογραφία:

Κάβουρας, Παύλος. 2005. “Ethnographies of Dialogical Singing, Dialogical Ethnography.”

Music and Anthropology Journal of Musical Anthropology of the Mediterranean 11.