Παρουσίαση/Προβολή
Κοινωνικές Ανισότητες, Ανθρώπινα Δικαιώματα και Εκπαίδευση: Σύγχρονα θεωρητικά ζητήματα
(ECD502) - Βασίλης Βουτσάκης, Εύη Ζαμπέτα, Μαίρη Λεοντσίνη, Ζέτα Λιαράκου
Περιγραφή Μαθήματος
Κοινωνικές Ανισότητες, Ανθρώπινα Δικαιώματα και Εκπαίδευση: Σύγχρονα θεωρητικά ζητήματα
Υπεύθυνες μαθήματος: Εύη Ζαμπέτα, Μαίρη Λεοντσίνη
Διδάσκοντες/ουσες: Βασίλης Βουτσάκης, Εύη Ζαμπέτα, Μαίρη Λεοντσίνη, Γεωργία Λιαράκου
- Εισαγωγή: Εύη Ζαμπέτα, Μαίρη Λεοντσίνη
- Α. Τα δικαιώματα: έννοιες και ιστορία: Βασίλης Βουτσάκης
Τα δικαιώματα κυριαρχούν τόσο στο πεδίο των λόγων και των ρητορικών όσο και στο πεδίο των πρακτικών και των θεσμών της κοινωνικής ζωής. Από την άλλη, η αξία και η ακτινοβολία τους αμφισβητούνται. Πώς πρέπει να σκεφτούμε τα δικαιώματα για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες που τα συνοδεύουν;
Πριν όμως επιχειρήσουμε να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα, ας εξετάσουμε πως φθάσαμε να αποδίδουμε στα δικαιώματα τόση αξία. Ο Αριστοτέλης φερ’ ειπείν θεωρούσε τον άνθρωπο «ζώον πολιτικόν». Του ήταν αδιανόητα τόσο τα σύγχρονα συνταγματικά δικαιώματα που προβάλλουμε εναντίον του κράτους, όσο και το δικαίωμα αντίστασης. Ποιες κοινωνικές και ιδεολογικές, αλλά κυρίως θεωρητικές διεργασίες οδήγησαν στη διαμόρφωση της έννοιας του δικαιώματος, π.χ. από τον Hobbes ή τον Locke;
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Δαγτόγλου, Π. Δ. (2010). Συνταγματικό Δίκαιο. Ατομικά Δικαιώματα (γ΄ έκδ.). Αθήνα: Σάκκουλας, σελ. 97-128.
Vincent, R.J. (1986). Human Rights and International Relations. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 4-61
Βουτσάκης Β. Σημειώσεις για τα δικαιώματα Ι, ΙΙ
- Β. Τα δικαιώματα: θεμελίωση: Βασίλης Βουτσάκης
Πού θεμελιώνονται τα δικαιώματα; Σε νόμους ή διεθνείς συμβάσεις; Η θεμελίωση των δικαιωμάτων στο θετικό δίκαιο έχει το πλεονέκτημα της βεβαιότητας, άρα και της ασφάλειας, αλλά συναρτά την ισχύ των δικαιωμάτων με τη βούληση μιας αυθεντίας. Αν κάτι τέτοιο ισχύει, ποια τύχη έχουν οι μειοψηφίες, που διαφωνούν με τον κυρίαρχο ή την πλειοψηφία;
Αν πάλι τα δικαιώματα δεν θεμελιώνονται στο θετό δίκαιο, που θεμελιώνονται; Στη φύση του ανθρώπου; Υπάρχει μια ανιστορική και αμετάβλητη φύση του ανθρώπου; Μήπως εν τέλει τα δικαιώματα δεν θεμελιώνονται σε στέρεες βάσεις; Αν όμως ισχύει κάτι τέτοιο, πώς μπορούν να μας προστατεύουν και να αντιτάσσονται στη βούληση της εξουσίας ή της πλειοψηφίας;
Μήπως, εμπρός σε αυτά προβλήματα, μπορούμε να ανατρέξουμε στην αρχή της ηθικής αυτονομίας, σύμφωνα με την οποία οφείλουμε να αναγνωρίζουμε κάθε άτομο ως φορέα ίσης ελευθερίας να διαμορφώνει τη ζωή του όπως θέλει – αρκεί να σέβεται την ίση ελευθερία κάθε άλλου να διαμορφώνει τη ζωή του όπως θέλει;
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Edmundson, W. (2004). An Introduction to Rights. Cambridge: CUP, pp. 3-40.
Βουτσάκης Β. Σημειώσεις για τα δικαιώματα ΙΙΙ
- 11/3/2021 Γ. Τα δικαιώματα: η αμφισβήτηση: Βασίλης Βουτσάκης
Δύσκολα μπορεί κανείς να αρνηθεί την αρχή της ηθικής αυτονομίας. Από την άλλη, η αρχή αυτή συναντά μια σειρά από αντιρρήσεις. Για παράδειγμα, η ίση ελευθερία δεν αποτελεί μια φενάκη που επιτρέπει στην πράξη την εμπέδωση και την αναπαραγωγή της εκμετάλλευσης, των ανισοτήτων και ανελευθεριών; Ή, πάλι, η ίση ελευθερία, παρά το κάλυμμα ουδετερότητας που τη συνοδεύει, δεν επιβάλλει συγκεκριμένες αξίες και ταυτότητες;
Η απάντηση σε τέτοια ερωτήματα είναι αναγκαία όχι μόνο για να αναδειχθεί εναργέστερα η αξία των δικαιωμάτων, αλλά και για να φωτιστεί το δυναμικό που κρύβουν μέσα τους.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Nagel, Th. (2004). Personal Rights and Public Space. Concealment and Exposure and Other Essays (OUP), 31-52.
Βουτσάκης Β. Σημειώσεις για τα δικαιώματα ΙV
- Οι πολιτικές ταυτοτήτων και οι διεκδικήσεις των νέων κοινωνικών κινημάτων: Μαίρη Λεοντσίνη
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, οι κινητοποιήσεις και οι συλλογικότητες οργανώνονται συχνά με βάση τις πολιτισμικές όψεις των ταυτοτήτων, δηλαδή με έμφαση σε κατηγορίες ανάλυσης όπως το φύλο, η φυλή, η εθν(οτικ)ότητα, η σεξουαλικότητα, η αναπηρία, κ. λπ, και όχι αποκλειστικά γύρω από την κοινωνική τάξη ή την ιδεολογία. Οι πολιτικές των ταυτοτήτων ενίοτε αφορούν ατομικές στρατηγικές, συμβάλλουν στις συλλογικές διεκδικήσεις των νέων κοινωνικών κινημάτων, ενώ εκκινούν από τις τραυματικές συνέπειες της παραγνώρισης, του στιγματικού ή της αποσιώπησης. Εισάγουν την πολιτισμική διάσταση στην ιδιότητα του πολίτη και δίνουν έμφαση στο δικαίωμα στη «διαφορετικότητα» στο πλαίσιο των αγώνων για αναγνώριση. Θα αναλύσουμε τη συζήτηση γύρω από τις πολιτικές ταυτοτήτων στο πλαίσιο των μεταδομιστικών θεωριών, αλλά και μέσα από το πρίσμα της κριτικής από τις θεωρίες των συγκρούσεων.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Alcoff, L., Hames-García, M., Mohanty, S. P., Moya, P. M. L. (eds) (2006). Identity politics reconsidered. New York: Springer.
Bernstein, M. (2005). Identity Politics. Annual Review of Sociology, vol. 31, pp. 47–74. JSTOR, www.jstor.org/stable/29737711.
Kessler-Harris, A. (2012). Gender Identity and the Gendered Process. The Journal of American History, 99(3), pp. 827–829. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/44308394.
Jones, A. (2010). Identity Politics: Part of a Reinvigorated Class Politics. New Labor Forum, 19(2), pp :12-15.
- Η συζήτηση για τον αυτοπροσδιορισμό: φύλο, σεξουαλικότητα, εθν(οτ)ικότητα: Μαίρη Λεοντσίνη
Η συγκρότηση συλλογικών υποκειμένων με βάση το φύλο, τη σεξουαλικότητα και την εθνοτ(ικ)ότητα (μεταξύ άλλων) αναδεικνύουν το ζήτημα της αυτόβουλης δράσης και τη δυνατότητα του αυτοπροσδιορισμού. Ωστόσο, τόσο η αυτόβουλη δράση όσο και ο αυτοπροσδιορισμός αναλύονται ως παράγοντες, οι οποίοι αποτρέπουν τη συλλογική δράση και ευνοούν επιμεριστικές στρατηγικές. Με έμφαση στο φύλο και τη σεξουαλικότητα, θα παρουσιάσουμε και θα αναλύσουμε τη διεθνή συζήτηση σχετικά με τις συνέπειές τους στη συλλογική δράση, την κομβικότητα των εννοιών που διαμορφώνουν σχέσεις υποτέλειας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
McQueen, P. (2016). Post-identity politics and the social weightlessness of radical gender theory. Thesis Eleven, 134(1), pp. 73-88.
Stringer, R. (2014). Knowing Victims. London: Routledge.
Weir, A. (2008). Global Feminism and Transformative Identity Politics. Hypatia, vol. 23, no. 4, pp. 110–133. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/25483223.
McNay, L. (2010). Feminism and Post‐Identity Politics: The Problem of Agency, Constellations, 17(4), pp. 512-525.
Monro, S. (2005). Gender, Sexuality and the New Social Movements. Gender Politics: Citizenship, Activism and Sexual Diversity, Pluto Press, LONDON; ANN ARBOR, MI, pp. 119–146. JSTOR, www.jstor.org/stable/j.ctt183q5wt.10.
Monro, S. (2005). Gender, Sexuality and Social Exclusion.” Gender Politics: Citizenship, Activism and Sexual Diversity, Pluto Press, LONDON; ANN ARBOR, MI, pp. 43–67. JSTOR, www.jstor.org/stable/j.ctt183q5wt.7.
https://www.nytimes.com/2018/08/13/nyregion/sexual-harassment-nyu-female-professor.html
- Η ομοφοβία στην εκπαίδευση και η συζήτηση για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα: Μαίρη Λεοντσίνη
Η συζήτηση για την ομοφοβία ξεκινάει όταν διατυπώνονται οι αρχικές διεκδικήσεις από τις πολιτικές ταυτότητας και ακολουθεί την αυξανόμενη ορατότητα των (ανδρικών) γκέι ομάδων. Σταδιακά, γίνεται συστατικό της βιβλιογραφίας για τη σχολική παρενόχληση και η αντιμετώπισή της εντάσσεται στα προτάγματα της εκπαιδευτικής πολιτικής σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η σύνδεση της ωστόσο με το εννοιολογικό πεδίο της φοβίας και την ψυχολογία για-το-ευρύ-κοινό, απο-πολιτικοποιεί τις σημασίες, τις οποίες μπορεί να παραγάγει και επαναφέρει ουσιοκρατικές προσεγγίσεις των έμφυλων εκφορών. Θα αναλύσουμε τη σχετική συζήτηση με βάση την περίπτωση Γιακουμάκη.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Frank, K. (2008). Not Gay, but Not Homophobic: Male Sexuality and Homophobia in the `Lifestyle'. Sexualities, 11(4), 435-454. doi: 10.1177/1363460708091743.
Herek, G. M. (2004). Beyond “Homophobia”: Thinking about sexual prejudice andstigma in the twenty-first century. Sexuality Research & Social Policy, 1(2), 6-24. doi: 10.1525/srsp.2004.1.2.6.
Tomsen, S., & Mason, G. (2001). Engendering homophobia: violence, sexuality and gender conformity. Journal of Sociology, 37(3), 257-273. doi: 10.1177/144078301128756337.
Weinberg, G. (1972). Society and the Healthy Homosexual, New York: St. Martin’s Press.
- Το παιδί ως υποκείμενο δικαιωμάτων: Εύη Ζαμπέτα
Στις κλασικές εννοιολογήσεις των δικαιωμάτων, όπως π.χ. στην πραγματεία του T. H. Marshall για την ιδιότητα του πολίτη, το παιδί κατανοείται ως «πολίτης υπό διαμόρφωση», ατελές άτομο, το οποίο επιδέχεται και χρήζει της προστασίας των ενηλίκων. Η αντίληψη αυτή διατρέχει την νεωτερική πολιτική σκέψη και εκφράζεται στο διεθνές πλαίσιο που αφορά τα δικαιώματα του παιδιού, τουλάχιστον μέχρι το πρώτο μέρος του εικοστού αιώνα. Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ (1989) αντιπροσωπεύει μια σημαντική μετατόπιση στην πρόσληψη της παιδικής ηλικίας, καθώς το παιδί αναγνωρίζεται ως ενεργητικό υποκείμενο δικαιωμάτων και όχι ως παθητικό αντικείμενο προστασίας εκ μέρους της πολιτικής των ενηλίκων. Το ζήτημα της θέσης των παιδιών στο λόγο περί δικαιωμάτων, όπως π.χ. η δυνατότητα λήψης αποφάσεων για ζητήματα που τα αφορούν, η πολιτική και κοινωνική συμμετοχή τους, εγείρει ερωτήματα που συνδέονται με τον συγκροτησιακό πυρήνα των δικαιωμάτων στις σύγχρονες κοινωνίες.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Lister, R. (2007). Why Citizenship: Where, When and How Children?. Theoretical Inquiries in Law, 8(2), 693-718.
Μακρυνιώτη, Δ. (επιμ.). (1997). Παιδική Ηλικία. Αθήνα: Νήσος.
Νάσκου-Περράκη, Π., Χρυσόγονος, Κ., Ανθόπουλος, Χ. (Επιμ.). (2002). Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η εσωτερική έννομη τάξη. Ερμηνεία κατ’ άρθρο. Αθήνα-Κομοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας.
Φασούλης, Β. (2016). Τα δικαιώματα του παιδιού. Ιστορική διάσταση, σύγχρονη εξέλιξη και η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Αθήνα: Παπαζήσης.
- Η εκπαίδευση ως δικαίωμα: Εύη Ζαμπέτα
Η εκπαίδευση, ως βασικό στοιχείο των κοινωνικών δικαιωμάτων του πολίτη, κατανοείται ως αναγκαία προϋπόθεση για την ουσιαστική άσκηση άλλων δικαιωμάτων, ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών, όπως η ουσιαστική ελευθερία του λόγου και διαμόρφωση επιχειρημάτων, η συμμετοχή στην πολιτική διαδικασία, η συμμετοχή στην εργασία, η οικειοποίηση των πολιτισμικών αγαθών και η συμμετοχή στο συλλογικό κοινωνικό κεκτημένο. Η διασφάλιση αυτού του δικαιώματος παραπέμπει στον εγγυητικό ρόλο του κράτους. Ωστόσο, η εκπαίδευση αποτελεί ταυτόχρονα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα καθεαυτό, υπό την έννοια ότι δεν διαθέτει μόνο εργαλειακό χαρακτήρα, δηλ. δεν αποτελεί απλώς μέσο για την άσκηση άλλων δικαιωμάτων, αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ως εκ τούτου οφείλει να διασφαλίζεται χωρίς καμία εξαίρεση προς όλα τα ανθρώπινα όντα παντού.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Lee, S. (2013). Education as a Human Right in the 21st Century, Democracy and Education, 21(1).
Marshall, T. H., Bottomore, T. (2001). Ιδιότητα του Πολίτη και Κοινωνική τάξη, Αθήνα: Gutenberg.
Μουαμελετζή, Ε. (2002). Αρθρο 28 – Δικαίωμα στην Εκπαίδευση. Στο: Νάσκου-Περράκη, Π., Χρυσόγονος, Κ., Ανθόπουλος, Χ. (Επιμ.). Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η εσωτερική έννομη τάξη. Ερμηνεία κατ’ άρθρο. Αθήνα-Κομοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας.
Vorhaus, J. (2014). Prisoners’ right to education: a philosophical survey. London Review of Education, 12(2), 162-174.
- Θρησκευτική ελευθερία και εκκοσμίκευση: Εύη Ζαμπέτα
Η θρησκεία ως κοινωνικό φαινόμενο έχει επιδείξει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα. Στο πλαίσιο της νεωτερικότητας, αν και αμφισβητήθηκε από τις θεωρίες της ορθολογικότητας τόσο οντολογικά όσο και πολιτικά, επιβίωσε ως στοιχείο της παράδοσης, αλλά και ως μέρος των ατομικών ελευθεριών. Η ελευθερία επιλογής θρησκεύματος και άσκησης της λατρείας συνιστούσε έναν περιορισμό της εξουσίας του κυρίαρχου στον έλεγχο των συνειδήσεων των πολιτών, γεγονός το οποίο εγκαλεί για την θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους. Ωστόσο, οι αρχές της νεωτερικότητας δοκιμάζονται από τις πολιτικές πρακτικές όσον αφορά τη θρησκεία στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι εκπαιδευτικοί θεσμοί αποτελούν ένα κατεξοχήν πεδίο έκφρασης αυτών των αντιφάσεων.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Βουτσάκης, Β. (2004). Παιδεία και ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης. Νομοκανονικά, 4/2004, 11-56.
Ζαμπέτα, Ε. (2003). Σχολείο και Θρησκεία. Αθήνα: Θεμέλιο.
Habermas, J. (2011). “The Political”. The Rational Meaning of a Questionable Inheritance of Political Theology. In: E. Mendieta and J. VanAntwerpen (eds). The Power of Religion in the Public Sphere. Judith Butler, Jurgen Habermas, Charles Taylor, Cornel West. New York: Columbia University Press, pp. 15-33.
Παπαδοπούλου, Λ. (επιμ.) (2020). Θρησκεία, Εκκλησία και Σύνταγμα (αφιέρωμα). Το Σύνταγμα, Τριμηνιαία Επιθεώρηση Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Θεωρίας και Πράξης, 2020(1-2).
Σωτηρέλης, Γ. (1998). Θρησκεία και εκπαίδευση κατά το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση.Αθήνα: Σάκκουλας.
- Το περιβάλλον και η αειφορία ως δικαίωμα: Ανθρώπινα δικαιώματα και δικαιώματα της φύσης: Γεωργία Λιαράκου
Τί είναι το δικαίωμα στο περιβάλλον; Είναι ανθρώπινο δικαίωμα ή είναι και δικαίωμα των φυτών ή των ζώων και της φύσης γενικότερα; Πού και πώς θεμελιώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα στο περιβάλλον; Ποια είναι η ιστορική τους αφετηρία και εξέλιξη; Πρόκειται για ατομικά ή συλλογικά δικαιώματα, κοινωνικά ή/και πολιτικά δικαιώματα; Υπάρχουν διαγενεαλογικά δικαιώματα και πως μπορούν να προσδιοριστούν; Η αειφορία υποδηλώνει νέες δέσμες δικαιωμάτων; Ποια είναι η σχέση του δικαιώματος στο περιβάλλον με άλλα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα;
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Leib, L. H. (2011). Human Rights and the Environment: Philosophical, Theoretical and Legal Perspectives. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishers.
Westra, L( 2008). Environmental Justice and the Rights of Unborn and Future Generations. Oxon: Earthscan.
Palmer, C. (2016). Animal Rights. Oxon: Routledge.
- Περιβαλλοντική ανισότητα και περιβαλλοντική δικαιοσύνη: Έννοιες και κινήματα: Γεωργία Λιαράκου
Ανάλυση και κριτική διερεύνηση των εννοιών της περιβαλλοντικής ανισότητας, της περιβαλλοντικής αδικίας, του περιβαλλοντικού ρατσισμού και της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Ανάλυση παραδειγμάτων περιβαλλοντικής αδικίας. Κριτική προσέγγιση διεθνών και τοπικών κινημάτων για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Η σύγχρονη προβληματική γύρω από τη διαχρονική περιβαλλοντική δικαιοσύνη και τη διαγενεαλογική αλληλεγγύη και τα ζητήματα που εγείρονται.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Chakraborty, J., Collins, T., & Grineski, S. (2016). Environmental Justice Research: Contemporary Issues and Emerging Topics. International Journal of Environmental Research and Public Health, 13(11), pp. 1-5.
Cole, L. W., & Foster, S. R. (2001). Εnvironmental Racism and the Rise of the Environmental Justice Movement. New York and London: New York University Press.
Holifield, R. Chakraborty,J. Walker, G. (eds). (2018). The Routledge Handbook of Environmental Justice. New York: Routledge.
Schlosberg, D. (2007). Defining Environmental Justice. Theories, Movements and Nature. Oxford: Oxford University Press.
- Συμπεράσματα – Αξιολόγηση μαθήματος:
Εύη Ζαμπέτα, Μαίρη Λεοντσίνη
Ημερομηνία δημιουργίας
Παρασκευή 19 Φεβρουαρίου 2021
-
Δεν υπάρχει περίγραμμα