Παρουσίαση/Προβολή

(ARCH908) -  Βαγγέλης Καραμανωλάκης

Περιγραφή Μαθήματος

Διερευνώντας μια πολιτισμική ιστορία της Ιστορίας

Η νεοελληνική ιστοριογραφία από τη Μικρασιατική Καταστροφή στην

Μεταπολίτευση (1922-1974)

 

Βαγγέλης Καραμανωλάκης, χειμερινό εξάμηνο

To μάθημα θα διεξάγεται κάθε Τρίτη 6.00-9.00 στο Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ, Σκουφά 45

Εναρξη: 26/210/2021

 

 

Πότε άρχισαν οι άνθρωποι  του Μεσοπολέμου να διαβάζουν για την Επανάσταση του 1821; Τι σήμαιναν για την πρόσληψη της δεκαετίας του ΄40, οι ηρωϊκές ταινίες της δικτατορίας; Γιατί ο Τύπος δημοσίευε ιστορικές σειρές δημοσιογράφων ή κείμενα γνωστών ιστορικών  στην μεταπολεμική περίοδο; Πώς διαμόρφωσαν τα Κλασσικά εικονογραφημένα τους νεαρούς αναγνώστες τους; Τι ιστορικά βιβλία προωθούσαν οι πλασιέ βιβλίων στη δεκαετία του 50 και του ΄60; Τι σημασία είχαν οι φτηνές εκδόσεις ιστορίας για τη διάχυσή της ή οι δερματόδετες μεγάλες σειρές εθνικής ιστορίας για την εγκυρότητά της. Πόσο το ραδιόφωνο συμπεριέλαβε στα προγράμματά του την ιστορία και τη απήχηση είχε;

               Άρθρο σε εφημερίδα, βιβλιοκρισία σε περιοδικό, μονογραφία, ταινία μυθοπλασίας, ντοκυμαντέρ, εκπομπή στο ράδιο, κόμικ, θεατρικό έργο, η αφήγηση, με οποιονδήποτε τρόπο, της ιστορίας, διεκδικεί το δικό της κοινό, αποτελεί πάντα ένα προϊόν προς κατανάλωση. Σε όλο τον 20ό αιώνα η ιστοριογραφία της νεότερης ελληνικής ιστορίας διαχύθηκε με πολλαπλούς τρόπους σε ειδικούς αλλά και σε ένα ευρύτερο κοινό. Οι τρόποι αυτοί, η επιτυχία ή η αποτυχία τους δεν καθόρισαν μόνο την πρόσληψη της ιστορικής αφήγησης αλλά διαμόρφωσαν εν πολλοίς και την ίδια τη συγκρότησή της με βάση τον συνεχή διάλογο ανάμεσα στον δημιουργό και τον αποδέκτη.

               Το σεμινάριο θέλει να αναστοχαστεί τη σχέση των Νεοελλήνων με το παρελθόν τους ως μέρος μιας ευρύτερης κουλτούρας στην οποία συμπλέκονται νοοτροπίες, αντιλήψεις, στερεότυπα, ιδεολογίες σε ένα συνεχή διάλογο με το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι μιας κρίσιμης περιόδου μετασχηματισμών.

               Μιας περιόδου όπου η ελληνική κοινωνία μεταβάλλει πολλά από τα χαρακτηριστικά της στο πλαίσιο που γεννά η συνύπαρξη πλέον των κατοίκων της Παλιάς Ελλάδας, των Νέων Χωρών και των προσφύγων, αλλά και η εμπειρία ενός παγκοσμίου και ενός εμφυλίου πολέμου, καθώς και μιας δικτατορίας. Το σεμινάριο θέλει να μελετήσει την ιστορία ως πολιτισμικό αγαθό, να την αντιμετωπίσει όχι μόνο ως ένα προϊόν ιστορικής μελέτης και έρευνας αλλά και ως ένα καταναλωτικό αγαθό στο οποίο αποτυπώνονται στρατηγικές, προσδοκίες, ελπίδες και διαψεύσεις, αξίες και όνειρα. Ιστορικές σχολές, ιστοριογραφικές διαμάχες, αναγνώσεις του παρελθόντος συμπλέκονται με εκδοτικά εγχειρήματα, καλλιτεχνικές απόπειρες, εμπορικές στρατηγικές, πολιτικές στοχεύσεις.

               Για τη μελέτη των παραπάνω, θα συνομιλήσουμε με τις κατακτήσεις της Νέας Πολιτισμικής Ιστορίας, ένα είδος ιστορίας που αναπτύσεται τα τελευταία χρόνια διεθνώς. Θα επιχειρήσουμε να γνωρίσουμε τα εργαλεία της και να τα χρησιμοποιήσουμε, θέλοντας να ξαναδιαβάσουμε υπό μια άλλη οπτική την ιστορική παραγωγή μιας πεντηκονταετίας που σημάδεψε τον ελληνικό 20ό αιώνα.

 

Ελληνική και μεταφρασμένη

Aguilar Fernandez, Paloma, Μνήμη και Λήθη του Ισπανικού Εμφυλίου. Δημοκρατία, δικτατορία και διαχείριση του παρελθόντος, μτφρ. Σπύρος Κακουριώτης, Χάρης Παπαγεωργίου, επιστημονική επιμέλεια Στάθης Ν. Καλύβας, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2005

Αθανασιάδης, Χάρης, Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και σχολική ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2015

Ανδρέου, Αντρέας-Κακουριώτης, Σπύρος-Κόκκινος, Γιώργος-Λεμονίδου, Έλλη-Παπανδρέου, Ζέτα-Πασχαλούδη, Ελένη, Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2015

Burke, Peter, Τι είναι πολιτισμική ιστορία;, εισαγωγή-μετάφραση Σπύρος Σηφακάκης, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2009

Βαν Μπούσχοτεν, Ρίκη- Βερβενιώτη, Τασούλα- Βουτυρά, Ευτυχία- Δαλκαβούκης Βασίλης- Μπάδα Κωνσταντίνα (επιμ.), Μνήμες και λήθη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2008

Γαρδίκα, Κατερίνα- Δρουμπούκη, Άννα-Μαρία- Καραμανωλάκης Βαγγέλης- Ράπτης Κώστας (επιμ.), Η μακρά σκιά της δεκαετίας του ’40, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2015

Γιαννουλόπουλος, Γιώργος, Διαβάζοντας τον Μακρυγιάννη. Η κατασκευή ενός μύθου από τον Βλαχογιάννη, τον Θεοτοκά, τον Σεφέρη και τον Λορεντζάτο, Αθήνα, Πόλις, 2003

Δέδε, Κατερίνα-Δημητρόπουλος, Δημήτρης (επιμ.), «Η ματιά των άλλων». Προσλήψεις προσώπων που σφράγισαν τρεις αιώνες (18ος-20ός), Αθήνα, ΙΝΕ/ΕΙΕ, 2012

Εξερτζόγλου, Χάρης, Η δημόσια ιστορία. Μια εισαγωγή, Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020

Geertz, Clifford, Η ερμηνεία των πολιτισμών, μτφρ. Θεόδωρος Παραδέλλης, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2003

Ηλιού, Φίλιππος, Ιδεολογικές χρήσεις του κοραϊσμού στον 20ό αιώνα, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2003

Iggers Georg-Wang Q. Edward- Mukherjee Supriya, Παγκόσμια ιστορία της σύγχρονης ιστοριογραφίας, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, Αθήνα, Νεφέλη, 2015

Καραμανωλάκης, Βαγγέλης, Ανεπιθύμητο παρελθόν. Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ό αι. και η καταστροφή τους, Αθήνα, Θεμέλιο, 2019

Καραμανωλάκης, Βαγγέλης, «Ιστορία και ιδεολογία στη δεκαετία του 1960», στο Άλκης Ρήγος, Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου (επιμ.), Η «σύντομη» δεκαετία του ’60. Θεσμικό πλαίσιο, κομματικές στρατηγικές, κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτισμικές διεργασίες. Αθήνα, Καστανιώτης, 2008, σ. 84-94

Κούκη, Ελένη-Αργυρώ, Πολιτικές για τον έλεγχο του εθνικού παρελθόντος από το καθεστώς της 21ης Απριλίου. Ιστορικές επέτειοι και Μνημεία της Επταετίας, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, 2016

Κουλούρη, Χριστίνα, Φουστανέλες και χλαμύδες. Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα, 1821-1930, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2020

Λιάκος, Αντώνης, Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία;, Αθήνα, Πόλις, ⁴2010

Μαργαρίτης, Γιώργος, «Από τον Μεταξά στον Εμφύλιο-Τα σύμβολα της πατρίδας», στο Χάγκεν Φλάισερ (επιμ.), Η Ελλάδα ’36-’49. Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο. Τομές και συνέχειες, Αθήνα, Καστανιώτης, 2003, σ. 121-129

Μαρωνίτη, Νίκη, Το Κίνημα στο Γουδί εκατό χρόνια μετά. Παραδοχές, ερωτήματα, νέες προοπτικές, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2010

Ματθαίου, Άννα-Πολέμη, Πόπη, Η εκδοτική περιπέτεια των Ελλήνων Κομμουνιστών. Από το βουνό στην υπερορία, 1947-1968, Αθήνα, Βιβλιόραμα/Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, 2003

Μπακουνάκης, Νίκος, Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ. Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-20ός αιώνας, Αθήνα, Πόλις, 2014

Μπουρνάζος, Στρατής, «Το κράτος των εθνικοφρόνων: αντικομμουνιστικός λόγος και πρακτικές», στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, τ. Δ2΄: 1945-1952. Ανασυγκρότηση, Εμφύλιος, Παλινόρθωση, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2009, σ. 9-49

Παπαδημητρίου, Δέσποινα, Από τον λαό των νομιμοφρόνων στο έθνος των εθνικοφρόνων. Η συντηρητική σκέψη στην Ελλάδα, 1922-1967, Αθήνα, Σαββάλας, 2006

Πασχαλούδη, Ελένη, Ένας πόλεμος χωρίς τέλος. Η δεκαετία του 1940 στον πολιτικό λόγο, 1950-1967, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2010

Πλουμίδης, Σπυρίδων, «Η μνήμη των εθνικών πολέμων (1912-1922) στην Ελλάδα», στο Κώστας Μπουραζέλης, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Στυλιανός Κατάκης (εκδοτική επιτροπή), Η μνήμη της κοινότητας και η διαχείρισή της. Μελέτες από μια ημερίδα αφιερωμένη στη μνήμη του Τίτου Παπαμαστοράκη, Αθήνα, Καρδαμίτσας, 2011, σ. 289-308

Σαλβάνου, Αιμιλία, Η συγκρότηση της προσφυγικής μνήμης. Το παρελθόν ως ιστορία και πρακτική, Αθήνα, Νεφέλη, 2018

Σταυρίδη-Πατρικίου, Ρένα, Οι φόβοι ενός αιώνα, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2008

Τζιόβας, Δημήτρης, Οι μεταμορφώσεις του εθνισμού και το ιδεολόγημα της ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο, Αθήνα, Οδυσσέας, ²2006 (1η έκδοση 1989)

Τριανταφύλλου, Χρήστος, «Συλλογική μνήμη και πολιτικές χρήσεις του παρελθόντος: τα ετήσια μνημόσυνα του Ελευθερίου Βενιζέλου (1945-1967)», στο Γιώργος Κουκουράκης-Τάσος Σακελλαρόπουλος (επιμ.), Η πολιτική κληρονομιά του Ελευθερίου Βενιζέλου. Συνέχειες και ασυνέχειες, Αθήνα, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»/Μουσείο Μπενάκη, 2021, σ. 357-372

Φλάισερ, Χάγκεν, Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια ιστορία, Αθήνα, Νεφέλη, 2008

Χαιρετάκης, Μανώλης, Ελληνικός Ημερήσιος Τύπος και πολιτική επικοινωνία. Κυκλοφοριακές τάσεις και εκλογικά αποτελέσματα. Μια απόπειρα ερμηνευτικής συσχέτισης για την περίοδο 1952-1984, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ, 1993

 

Ξενόγλωσση

Atkinson, David-Cosgrove, Denis, «Urban Rhetoric and Embodied Identities: City, Nation, and Empire at the Vittorio Emanuele II Monument in Rome, 1870-1945», Annals of the Association of American Geographers 88:1 (1998), σ. 28-49

Avgeridis, Manos, «Debating the Greek 1940s: Histories and Memories of a Conflicting Past since the end of the Second World War», Historein 16:1-2 (2017), σ. 8-46

Berger, Stefan- Lorenz, Chris- Melman, Billie (eds.), Popularizing National Pasts, 1800 to the present. New York/London: Routledge, 2012

Berger, Stefan, “Professional and Popular Historians, 1800-1900-2000”, in Barbara Korte, Sylvia Paletschek (eds.), Popular History Now and Then. International Perspectives, Bielefeld: 2012, 13-29

De Groot, Jerome, Consuming History: Historians and Heritage in Contemporary Popular Culture, Λονδίνο, Routledge, 2008

Erll, Astrid, Memory in Culture, London, Palgrave Macmillan, 2011

Gerwarth, Robert-Riall, Lucy, «Fathers of the Nation? Bismarck, Garibaldi and the Cult of Memory in Germany and Italy», European History Quarterly 39:3 (2009), σ. 388-413

Gillis, John R. (επιμ.), Commemorations. The politics of National Identity, New Jersey, Princeton University Press, 1994

Hunt, Lynn, Politics, Culture and Class in the French Revolution, Berkeley, University of California Press, 1984

Paletschek, Sylvia (ed.), Popular Historiographies in the 19^th and 20^th Centuries, Oxford/New York: Berghahn Books, 2011

Schudson, Michael, «Was There Ever a Public Sphere? If so, When? Reflections on the American Case», στο Craig Calhoun (επιμ.), Habermas and the Public Sphere, The MIT Press, 1992, σ. 143-163

Schwartz, Barry, Abraham Lincoln and the Forge of National Memory, Σικάγο, The University of Chicago Press, 2000

Schwartz, Barry, «Memory as a cultural system: Abraham Lincoln in World War II», American Sociological Review 61:6 (1996), σ. 908-927

Zelizer, Barbie-Tenenboim-Weinblatt, Keren (επιμ.), Journalism and Memory, Palgrave Macmillan, 2014

Ημερομηνία δημιουργίας

Δευτέρα 11 Οκτωβρίου 2021