Παρουσίαση/Προβολή

(ΙΙ 216 Βυζαντινή Ιστ) -  Μάριος-Κωνσταντίνος Ιωάννου

Περιγραφή Μαθήματος

Αντικείμενο του μαθήματος είναι η μελέτη των πνευματικών εξελίξεων που επηρέασαν την πολιτική, κοινωνική και ηθική μετάβαση από τον ρωμαϊκό στον βυζαντινό κόσμο (4ος-6ος αι.). Εξετάζονται η εδραίωση και η επιρροή της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, το δίπολο αγιότητας και αμαρτίας, καθώς και η
καταστολή της πνευματικής ετερότητας.

 

Στις παραδόσεις θα προσεγγιστούν τα παρακάτω: 

α. Ο πρώιμος χριστιανισμός: τάσεις, γεωγραφική εξάπλωση, η γυναίκα ιερέας – κριτική εξέταση πηγών.
Ιστορική εισαγωγή στον πρώιμο χριστιανισμό και τις κοινωνικές, οργανωτικές και γεωγραφικές συνιστώσες του: εβραϊκός χριστιανισμός, παύλειος χριστιανισμός, «πρωτο-ορθόδοξοι», γνωστικοί, πρωτοχριστιανικά κέντρα και λατρεία, ο αποκαλυπτισμός και η εσχατολογία ως ιστορικά φαινόμενα, αιτίες και έκταση διώξεων.

β. Ο μάρτυρας και το μαρτύριον (martyrium): νεκροί, ταφικά έθιμα και αλλαγές στην αντιμετώπιση του νεκρού ως μιάσματος.
Από την προχριστιανική αντίληψη για τον νεκρό στη χριστιανική λατρεία των μαρτύρων, από τα νεκροταφεία στα κοιμητήρια.
Το εκούσιο μαρτύριο
Το μαυσωλείο των Αγίων Αποστόλων ως περίπτωση νεκροπολιτικής.

γ. Ο Κωνσταντίνος Α΄ ως ισαπόστολος και η αξιοποίηση του χριστιανισμού από την πολιτική ιδεολογία.
Βάπτιση και ταφή Κωνσταντίνου: από τα γεγονότα στις μεταγενέστερες προσλήψεις.
Ο Βίος Κωνσταντίνου ως «κάτοπτρον ηγεμόνος» – η σημασία της εργογραφίας του Ευσέβιου Καισαρείας.
Αυτοκρατορική στέψη και συμβολισμοί – διάκριση από την κατοπινή στέψη φράγκων και γερμανών ηγεμόνων (πιστός εν Χριστώ έναντι a Deo coronatus)

δ. Η σταδιακή διαμόρφωση της επισκοπικής εξουσίας: Κωνσταντίνος, Ιουλιανός, Ιουστινιανός και οι επίσκοποι.
Η αξιοποίηση τους επισκόπων ως εργαλείο αυτοκρατορικής πολιτικής.

ε. De jure και de facto πολιτικές αρμοδιότητες των επισκόπων – Επίσκοποι και curiales.
Επισκοπική (βιο)πολιτική: η διαχείριση των χρημάτων, των σωμάτων και των ψυχών.

στ. Η πατριαρχική πενταρχία: δίκτυα, ενότητα και αντιπαλότητες – Ο επίσκοπος Ρώμης ως sui generis περίπτωση.
Η Ρώμη ως κέντρο και εξαίρεση: Διεκδίκηση και διάσπαση της ρωμαϊκής οικουμενικότητας.

ζ. Από την πλουραλιστική ερμηνεία των Γραφών στην αυθεντία επισκόπων και αυτοκράτορα.
Οι εκκλησιαστικοί κανόνες ως ιστορική πηγή για εκκλησιαστικές, έμφυλες, κοινωνικές, καλλιτεχνικές και συμπεριφορικές πρακτικές (Σύνοδος Ελβίρας (306), Α΄ Σύνοδος Νίκαιας (325), Σύνοδος Αντιόχειας (341), Σύνοδος Σερδικής (343), Σύνοδος Καρχηδόνος (419), Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος (451)).

η. Μοναχοί (ασκητές, κοινόβια, στυλίτες) και σαλοί: από την ετεροτοπική έρημο στις πόλεις και από την απομόνωση στην κοινωνική δράση.
Πνευματική επιρροή και κοινωνικός ρόλος μοναχών και σαλών.
Ο Βίος Αντωνίου ως ανάγνωσμα: Αναζητώντας την ιστορική πληροφορία πίσω από την αγιολογία.
Η δράση των παραβολάνων στην Αίγυπτο και των μοναχών της Συρίας (Βίος Πορφυρίου Γάζης)

θ. Από τον έναν Άγιο Θεό στην Παν-αγία και τους αγίους.
Από τους θεούς στους αγίους προστάτες πόλεων
Κωνσταντινούπολη και Θεοτόκος
Η ιστορική σημασία των πρώιμων αγιογραφιών (από τον ανεικονικό μονοθεϊσμό στην ένυλη απεικόνιση)

ι. Η εθνική και χριστιανική αντίληψη περί «θείου ἀνδρός» και η πολιτογράφηση εθνικών «αγίων» στον χριστιανισμό.
Ιησούς Χριστός, Μωυσής, Πυθαγόρας, Εμπεδοκλής, Σωκράτης, Πλάτων, Απολλώνιος Τυανεύς, Αλέξανδρος Αβωνοτειχίτης, Περεγρίνος Πρωτεύς,
Σύνδεση της χριστιανικής αγιότητας με προχριστιανικές παραδόσεις: ώσμωση και περιχαράκωση πεποιθήσεων κατά την ύστερη αρχαιότητα.
ια. Η διαμόρφωση της «ορθοδοξίας», οι «αιρετικοί», οι εθνικοί και ο νομικός / κοινωνικός αποκλεισμός τους
Νομοθεσία, θρησκεία και ποινές: μεμονωμένοι νόμοι και οι συνδηλώσεις ειδικών κεφαλαίων περί θρησκείας στον Θεοδοσιανό και τον Ιουστινιάνειο Κώδικα / είδη ποινών και βασανιστηρίων.
Η φυγή των αντιφρονούντων (εθνικών και «νεστοριανών») προς την Περσία και την Κίνα, μια νέα πλουραλιστική χριστιανική οικουμένη της Μέσης και Άπω Ανατολής.

ιβ. Σώμα και χριστιανισμός
«Χριστιανικός» αυτοευνουχισμός
Ευνούχοι ως αιρετικοί και ακόλαστοι
Αντιλήψεις σχετικά με το σώμα στην πρωτοβυζαντινή περίοδο

ιγ. Από τους χριστιανούς αγίους στους «αγίους» του Ισλάμ
Ενσωμάτωση τοπικών παραδόσεων, ανάγκη για πνευματική καθοδήγηση, οι χαρισματικοί awliya (φίλοι του Θεού), μυστικιστές (π.χ. σούφι).
Η λαϊκή ευλάβεια και οι τάφοι των μορφών αυτών ως κέντρα θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής.

 

Ημερομηνία δημιουργίας

Τρίτη 18 Φεβρουαρίου 2025