Παρουσίαση/Προβολή

(ΙΙ13) -  Μάριος-Κωνσταντίνος Ιωάννου

Περιγραφή Μαθήματος

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ (να διαβαστούν οπωσδήποτε και όχι την τελευταία στιγμή!) - ΔΕΝ θα αναρτώνται αναλυτικές σημειώσεις από την παράδοση, παρά μόνο σχεδιαγραμματικά βασικά σημεία και πρόσθετο υλικό, για το οποίο δεν θα υπάρξει ο χρόνος ανάπτυξης κατά το μάθημα.

 

Κατ' αρχάς:

α. Δεν επιτρέπεται να δηλωθεί το μάθημα στο άλλο κλιμάκιο ούτε να εξεταστούν στο παρόν κλιμάκιο φοιτητές/τριες από το άλλο κλιμάκιο. Στο παρόν μάθημα εξετάζονται υποχρεωτικά όσοι/ες τα επίθετά τους αρχίζουν από Λ έως Ω.

β. Δεν καταχωρείται βαθμός, αν δεν δηλωθεί το μάθημα.

γ. Η παρακολούθηση και οι συνακόλουθες προσωπικές σημειώσεις δεν μπορούν να υποκατασταθούν από το εγχειρίδιο ούτε τις σημειώσεις στο eclass. Η λογική του ενός εγχειριδίου είναι βοηθητική, αλλά το πανεπιστημιακό μάθημα είναι πολυερμηνευτικό και δεν γίνεται να βασίζεται σε ένα σύγγραμμα ως αυθεντία. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. παρακάτω.

δ. Για τις εξετάσεις δεν συνίσταται επουδενί να αρκεστείτε σε όσα θυμάστε από το σχολείο ή στα σχολικά βιβλία της β' γυμνασίου, της α' λυκείου και της β' λυκείου. Αν αισθάνεστε ότι χρειάζεστε πρωτοβάθμια απλοϊκή κατατόπιση, μπορείτε κάλλιστα να τα διαβάσετε, αλλά όχι να προσέλθετε με τη γνώση αυτών. Προφανώς, απευθύνονται σε άλλες ηλικίες και εκπαιδευτικές βαθμίδες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν απλουστεύσεις σε ζητήματα που στο μάθημα θα διερευνηθούν εκτενώς, ενώ η σχολική καταγραφή τους συχνά δεν επαρκεί καθόλου. Επίσης, λαμβάνεται υπόψη η ορθογραφία, η σωστή αξιοποίηση του λόγου (ταιριαστή ακρίβεια) και η σύνταξη, με εξαίρεση όσους/ες έχουν διαγνωστεί από δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα με μαθησιακές δυσκολίες.

ε. Ώρες γραφείου:  Από τις 15/10 και κάθε Τετάρτη 11:00 - 12:00 στην κυψέλη 401.

στ. Προτού αποστείλετε ηλεκτρονικό μήνυμα: i. βεβαιωθείτε ότι τηρείτε τους τύπους ψηφιακής αλληλογραφίας, ii. επαληθεύστε αν τυχόν απορία υπάρχει ήδη στην περιγραφή του μαθήματος ή στις ανακοινώσεις. Email για όσα ήδη έχουν αναρτηθεί ή ανακοινωθεί δεν θα απαντώνται.

 

Περιεχόμενο μαθήματος

Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζεται η Βυζαντινή Ιστορία, από τις απαρχές της (κρίση του 3ου αιώνα) και δη από το 324 μέχρι τις ήττες του Ματζικέρτ και του Μπάρι το 1071. Δίνεται έμφαση σε ερμηνείες και ιστορικές τομές που αφορούν ζητήματα πολιτικά (συστήματα διακυβέρνησης, ασκούμενες πολιτικές πρακτικές), πολιτειακά (δομή και λειτουργία του πολιτεύματος, η φυσιογνωμία της εξουσίας), στρατιωτικά, θρησκευτικά, κοινωνικά, νομικά, πολιτισμικά, διεθνών σχέσεων και γεωπολιτικής (στρατηγική τοποθέτηση και διαχείριση εδαφών σε σχέση με τους γείτονες).

Αναλυτικότερα

1. Ορισμός και περιοδολόγηση Βυζαντίου

   • Ρωμαϊκή οικουμένη: έννοια και οικισμένος χώρος

   • Περιβαλλοντική ιστορία

   • Πολιτική θεωρία και παράγοντες λειτουργίας πολιτεύματος

   • Ρόλος: αυτοκράτορας, Σύγκλητος, στρατός, δήμοι

   • Σχέσεις Κράτους–Εκκλησίας

   • Από κρίση 3ου αι. στον Διοκλητιανό και Τετραρχία: φόβος και αβεβαιότητα

2. Κωνσταντίνος Α΄

   • Θέματα ανεξιθρησκίας (διορθώσεις περί «Διατάγματος Μεδιολάνων», το οποίο ποτέ δεν υπήρξε)

   • Σύνοδος Νικαίας, επανεκτίμηση ρόλου Αρείου - έμφαση σε ιστορικές και όχι θεολογικές πτυχλες

   • Στάση απέναντι στους χριστιανούς (χωρίς καθιέρωση επίσημης θρησκείας)

   • Ίδρυση Κωνσταντινούπολης (ανασκευή στερεοτύπου περί μεταφοράς πρωτεύουσας)

   • Πολιτικές Κωνστάντιου Β΄, Ιουλιανού, Βαλεντινιανού Α΄, Βάλεντος

   • Σχέσεις με barbaricum

   • Οι εθνικοί (αρχαιόθρησκοι) στο πρώιμο βυζάντιο και η σημασία του νεοπλατωνισμού (ιστορική εξέταση)

3. Θεοδόσιος Α΄ και διάδοχοι

   • Σταδιακή θεσμοθέτηση χριστιανισμού

   • Γοτθικό πρόβλημα – Αλάριχος

   • Θεοδοσιανά τείχη

   • Ίδρυση Πανδιδακτηρίου

   • Θεοδοσιανός Κώδικας

   • Ζήτημα Νεστόριου

   • Δρόμοι μεταξιού και διακίνηση ιδεών

   • Χριστολογικές διενέξεις – 3η και 4η Οικουμενική και το ιστορικό αποτύπωμά τους στις περιοχές της αυτοκρατορίας

4. 5ος αιώνας

   • Αλώσεις Ρώμης - Εσχατολογία Αυγουστίνου

   • Γερμανικό πρόβλημα

   • Ούννοι – Αττίλας

   • Βαρβαρικά κράτη – «πειρατικό» κράτος Βανδάλων

   • Ανατολή: Ζήνων, Αναστάσιος Α΄

   • Νομισματική μεταρρύθμιση

5. Ιουστίνος Α΄ και Ιουστινιανός

   • Σταθεροποίηση αυτοκρατορίας

   • Πολιτική reconquista

   • Σχέσεις με Πέρσες

6. Ιουστινιανή εποχή

   • Στάσεις – κοινωνικό και στρατιωτικό φαινόμενο (Στάση του Νίκα)

   • Θρησκευτική και νομοθετική επιβολή

   • Αγία Σοφία ως Τρίτος Ναός του Ισραήλ (όχι αρχαιολογική προσέγγιση)

   • Πανώλη

7. Από Ιουστίνο Β΄ έως Ηράκλειο

   • Εξελίξεις έως Φωκά

   • Αντιλήψεις περί τυραννίας

   • Προκλήσεις Ηρακλείου

   • Αυτοκρατορική διοίκηση

   • Στρατιωτική οργάνωση: θέματα, στρατιωτόπια

   • Εξαρχάτα Ραβέννας και Αφρικής

8. Εξάπλωση Ισλάμ

   • Επιπτώσεις στο Βυζάντιο

   • Αντιδράσεις διαδόχων Ηρακλείου

9. 8ος–9ος αιώνας

   • Πολιτική Λέοντος Γ΄ και Κωνσταντίνου Ε΄

   • Ειρήνη Αθηναία

   • Στέψη Καρόλου

   • Αποδόμηση ιστορικής σπουδαιότητας Εικονομαχίας

10. 9ος αιώνας

• Σφετερισμός και νομιμότητα

• Εκχριστιανισμός Σλάβων

• Βουλγαρικός κίνδυνος

• Κοινωνικές μεταβολές

11. Βασίλειος Α΄ – Ιωάννης Τσιμισκής

• Πολιτικές, στρατιωτικές, διπλωματικές δράσεις

• Σχέσεις με Δύση

• Κοινωνικές αναπροσαρμογές

12. Βασίλειος Β΄ και 10ος–11ος αιώνας

• Σταθεροποίηση συνόρων (Δούναβης)

• Εκχριστιανισμός Ρώσων

• Αρμενία ως shatter zone, επιπτώσεις ενσωμάτωσης

• Φορολογική πολιτική

• Γραφειοκρατική αίσθηση μεγαλείου

• Σχίσμα

• Δυναστική σταθερότητα, κοινωνικές μεταβολές (υπάλληλοι, έμποροι, δυνατοί, αγρότες, στρατιωτικοί)

• Νέες μετακινήσεις λαών (Νορμανδοί, Σελτζούκοι, Πετζενέγκοι, Ούζοι)

13. Κοινωνία και πνευματική ζωή

• Έμφυλες ομάδες: γυναίκα, ευνούχος

• Πνευματικές αυθεντίες

• Κωνσταντινούπολη ως πνευματικό κέντρο Ρώμης–Ιερουσαλήμ

• Πόλεις hellenismus: Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια

• Διπλωματικοί δίαυλοι

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΔΕΝ θα απαντώ σε σχετικές ερωτήσεις περί ύλης και συγγραμμάτων, καθώς έχω απαντήσει πολλάκις και δίνω κατευθύνσεις παρακάτω. Παρακαλώ διαβάστε προσεκτικά όσα έπονται: 

Προτεινόμενα Συγγράμματα

• Herrin J., Τι είναι το Βυζάντιο, ελλ. μτφρ. Χ. Σαμαρά, επιμ. Κ. Νικολάου, Αθήνα 2020 (α΄ εκδ. αγγλικά 2007).
• Σταθακόπουλος Δ., Μικρή ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Αθήνα 2017.

Επιλέγετε ελεύθερα όποιο σύγγραμμα σας φαίνεται πιο εξυπηρετικό για τις ανάγκες σας. Εντός ύλης είναι οι α. πληροφορίες μέχρι το 1071 (εντοπίζετε μόνοι / μόνες σας τις σχετικές σελίδες στα συγγράμματα),

β. οι σημειώσεις από την παράδοση, οι οποίες δεν μπορούν να αναπληρωθούν από ένα σύγγραμμα και μόνο, γι' αυτό και κρίνονται σημαντικές -παρακαλώ, θα ήταν ευγενικό να βοηθήσετε αλληλέγγυα συμφοιτητές σας που δεν έχουν πρόσβαση στις σημειώσεις,

γ. σημειώσεις, κείμενα και εικόνες στο eclass. 

 

Επειδή η εξεταζόμενη περίοδος χρονικά είναι εκτενής με πολλές πληροφορίες, θα είναι αρκετά δύσκολο για εσάς το διάβασμα της «τελευταίας στιγμής»! Επιπλέον, είναι σημαντικό να διαβάσετε συνδυαστικά και κριτικά τις πληροφορίες των συγγραμμάτων με αυτές των σημειώσεων. Εγχειρίδια που -προαιρετικά- μπορούν να φανούν χρήσιμα σε άτομα που αδυνατούν να προσέλθουν στις παραδόσεις: 

1. MORRISSON, C. (επιμ.), Ο Βυζαντινός κόσμος, τ. Α΄: Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (324-641), μτφρ. Α. ΚΑΡΑΣΤΑΘΗ, Αθήνα 2007 (α΄ έκδ. γαλλικά 2004) - CHEYNET, J.-CL. (επιμ.), Ο βυζαντινός κόσμος, τ. Β΄: Η βυζαντινή αυτοκρατορία (641-1204), μτφρ. Α. ΚΑΡΑΣΤΑΘΗ, Αθήνα 2011 (α΄ έκδ. γαλλικά, 2006).

2. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Α., Βυζαντινή Ιστορία, τ. Α, Β1, Β2, Θεσσαλονίκη 1993, 1997, 2001, 2012.

3. OSTROGORSKY, G., Ιστορία του βυζαντινού κράτους, τ. Α΄-Γ΄, μτφρ. Ι. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ, Αθήνα 1978 (α΄ έκδ. γερμανικά, 1952).

4. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z΄, H΄, Θ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978-1979 (δεν είναι αυτή του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου!).

5. TREADGOLD, W., Βυζάντιο: Μια συνοπτική ιστορία, μτφρ. Π. ΓΕΩΡΓΙΟΥ, επιμ. Σ. ΠΑΠΑΚΥΡΙΤΣΗΣ, Αθήνα 2024 (α΄ έκδ. αγγλικά, 2001). (αρκετά χρήσιμο για όσους δεν προλαβαίνουν να παρακολουθούν και χρειάζονται 2-3 βιβλία για να κατανοήσουν την ύλη)

 

 

Βασική ορολογία για ευκολότερη κατανόηση των παραδόσεων και των συγγραμμάτων (σημασία έχει η γνώση τους και όχι η αποστήθισή τους. Εξάλλου, αντίθετα με τη σχολική Ιστορία, η πανεπιστημιακή Ιστορία ΔΕΝ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΣΤΗΘΙΣΗ, ΑΛΛΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ - ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ)

 

1. Res publica - Ρωμαίων Πολιτεία: Η κοινότητα των πολιτών υπό τη διοίκηση του αυτοκράτορα, με κοινά πολιτικά και νομικά καθήκοντα. Το Βυζαντινό Κράτος ονομαζόταν από τους βυζαντινούς ως Ρωμαίων Πολιτεία, στοιχείο που δηλώνει τη συνέχιση της αντίληψης περί ρωμαϊκής res publica. Το Βυζάντιο δεν ήταν διάδοχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά η ίδια η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όπως σταδιακά μετασχηματίστηκε με βάση τη ρωμαϊκή αντίληψη περί κράτους, τον ελληνικό πολιτισμό και τον χριστιανισμό, στοιχεία τα οποία συμφύρονταν.
2. Imperium (3ος αιώνας και εξής): Η απόλυτη κυριαρχία του αυτοκράτορα, που περιλαμβάνει στρατιωτική, διοικητική και νομική εξουσία σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Η πρωτεύουσα πόλις είναι η πόλις όπου εδρεύει ο αυτοκράτορας, καθώς σε αυτόν ανήκει το imperium. Υπάρχουν ερμηνείες που άλλοτε παρουσιάζουν το Βυζάντιο ως κράτος ρεπουμπλικανικό και άλλοτε ως κράτος συγκεντρωτικό (πέρασμα από την έννοια του πολίτη σε αυτή του υπηκόου).
3. Εσωτερική πολιτική: Η διαχείριση των υποθέσεων εντός του κράτους, που αφορά τη διοίκηση, κοινωνική σταθερότητα, νόμους και εσωτερικές μεταρρυθμίσεις.
4. Εξωτερική πολιτική: Οι σχέσεις με ξένες δυνάμεις. Περιλαμβάνει τη διπλωματία, τις στρατιωτικές συγκρούσεις και τις συμμαχίες για τη διατήρηση της ισχύος.
5. Συγκεντρωτισμός εξουσίας: Η συγκέντρωση των κρατικών αρμοδιοτήτων και αποφάσεων στο αυτοκρατορικό κέντρο, περιορίζοντας τις τοπικές εξουσίες. Ο θρησκευτικός συγκεντρωτισμός αναφέρεται στη μετάβαση από τον αρχαίο πολυθεϊσμό στον νεοπλατωνικής υφής ενισμό και στον χριστιανικό και ισλαμικό μονοθεϊσμό, όπου η πίστη σε έναν Θεό επιβάλλεται ως μοναδική αλήθεια. Ενισχύεται η ορθοπραξία και η ορθοδοξία, ενώ αποκλίνουσες δοξασίες διώκονται ως αιρετικές, σχισματικές ή άθεες. Έτσι, προωθείται κατασταλτικά η θρησκευτική και κοινωνική ομοιογένεια.
6. Πόλις και ύπαιθρος χώρα: Διάκριση μεταξύ αστικών κέντρων με διοικητική και πολιτική σημασία και αγροτικών περιοχών που τροφοδοτούσαν με προϊόντα τις πόλεις.
7. Ύστερη αρχαιότητα: Μεταβατική περίοδος από την κλασική αρχαιότητα στον Μεσαίωνα (3ος-7ος αιώνας), με κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές αλλαγές.
8. Κρίση 3ου αιώνα: Περίοδος πολιτικής αστάθειας, συνεχούς αλλαγής αυτοκρατόρων, οικονομικής κρίσης και εξωτερικών απειλών που αποδυνάμωσαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
9. Translatio imperii: Η ιδεολογία της μεταβίβασης της αυτοκρατορικής εξουσίας σε νέα κέντρα, με διατήρηση της κληρονομίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
10. Renovatio imperii: Απόπειρες αποκατάστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με αναβίωση της αυτοκρατορικής δόξας.
11. Reconquista (Ιουστινιανός): Οι εκστρατείες για την ανάκτηση των παλαιών ρωμαϊκών επαρχιών στη Δύση, επέκταση συνόρων.
12. Εξουσία: Η ικανότητα άσκησης πολιτικής, στρατιωτικής ή κοινωνικής επιρροής και η ικανότητα επιβολής αποφάσεων. Στο Βυζάντιο πηγή της εξουσίας (εκτελεστική, νομοθετική, δικαστική) θεωρείτο ο αυτοκράτορας.
13. Εκτελεστική εξουσία: Η εφαρμογή των νόμων και η διοίκηση του κράτους, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης δημόσιων υπηρεσιών και στρατού.
14. Νομοθετική εξουσία: Η εξουσία που δημιουργεί, τροποποιεί ή καταργεί νόμους, ώστε να ρυθμίζει την κοινωνική και πολιτική ζωή.
15. Δικαστική εξουσία: Ερμηνεύει τους νόμους και απονέμει δικαιοσύνη, επιλύοντας νομικές διαφορές και επιβάλλοντας κυρώσεις.
16. Δήμοι: Λαϊκές ομάδες στην Κωνσταντινούπολη και άλλες πόλεις. Συμμετείχαν σε δημόσιες εκδηλώσεις και πολιτική δραστηριότητα.
17. Σφετερισμός εξουσίας: Η παράνομη κατάληψη του θρόνου από κάποιον που δεν έχει νόμιμο δικαίωμα στην εξουσία, προκαλώντας, συχνά, πολιτική αστάθεια.
18. Ρωμαϊκή – Βυζαντινή αντίληψη περί οικουμένης: Η ιδέα της παγκόσμιας κυριαρχίας, με τον αυτοκράτορα ως υπέρτατο κυβερνήτη όλων των λαών.
19. Εκχρηματισμός της οικονομίας: Η αυξανόμενη χρήση νομισμάτων στις εμπορικές συναλλαγές και τη φορολογία, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της οικονομικής κυκλοφορίας.
20. Βυζάντιο με προβεστφαλιανά στοιχεία: Οι βασικές αρχές του προβεστφαλιανού κράτους περιλαμβάνουν την κυριαρχία του ηγεμόνα επί της επικράτειάς του, την ισχυρή κεντρική εξουσία, και την όχι αναγκαστικά κεκαλυμμένη ανάμειξη του κράτους στις εσωτερικές υποθέσεις άλλου κράτους. Το Βυζάντιο σχετιζόταν με αυτές τις αρχές μέσω συγκεντρωτισμού και διαχείρισης επαρχιών. Δεν είχε σαφή σύνορα, παρά μόνο όταν η μορφολογία του εδάφους το επέβαλλε, διεκδικούσε υπερ-εθνική κυριαρχία, υπερβαίνοντας τα αυστηρά εδαφικά όρια και επιδιώκοντας παγκόσμια δικαιοδοσία.
21. Γνωστικισμός: Φιλοσοφικό – θρησκευτικό φάσμα, εν μέρει χριστιανικό εν μέρει αρχαιόθρησκο, που προωθεί τη γνώση ως δρόμο για πνευματική σωτηρία, εστιάζοντας την προσοχή στην απελευθέρωση από την ύλη. Βασική αρχή του αποτελεί η διάκριση σε δύο θεούς. Τον καλό θεό – Πλήρωμα και τον αποτυχημένο ή κακό – κατώτερο – θεό Ιαλνταμπαώθ.
22. Νεοπλατωνισμός: Φιλοσοφική τάση που συνδυάζει τις διδασκαλίες του Πλάτωνα με μυστικιστικά στοιχεία, τονίζοντας την ένωση με το θείο. Προέκυψε από τη θρησκευτική ερμηνεία του Πλάτωνα από τον Πλωτίνο (3^ος αιώνας), ενώ απέκτησε πιο «μαγικά» χαρακτηριστικά από τον θεουργό Ιάμβλιχο. Ο Ιουλιανός ασπάστηκε την τάση αυτή και την ονόμασε θρησκευτικά ως «ελληνισμός». Θεουργία: Πρακτική μυστικιστικών τελετουργιών για την επίτευξη ένωσης με το θείο, ενισχύοντας την πνευματική ενόραση και δύναμη.
23. Θεολογία της «υποταγής»: Το φάσμα των θεολογικών ερμηνειών σύμφωνα με τις οποίες ο Υιός δεν είναι εξίσου Θεός με τον Πατέρα, αλλά σε διάφορες κλίμακες, ελαφρώς έως αρκετά κατώτερός του. Σε αυτή τη θεολογία εντάσσεται ο λεγόμενος «αρειανισμός», ο οποίος στην πραγματικότητα δεν ήταν καινοφανής διδασκαλία που την πρωτοδιατύπωσε εκ του μηδενός ο Άρειος, αλλά συνέχεια μίας συχνά αποδεκτής μέχρι τον 4ο αιώνα ερμηνείας.
24. Σαβελλιανισμός: Χριστολογική θεολογία του 3^ου και 4^ου αιώνα που θεωρεί ότι ο Θεός εμφανίζεται σε διαφορετικές μορφές αντί για διακριτά πρόσωπα της Αγίας Τριάδας.
25. Ομοούσιο: Δόγμα που δηλώνει ότι ο Πατήρ και ο Υιός μοιράζονται κοινή θεία ουσία, υπογραμμίζοντας την ενότητα της Αγίας Τριάδας.

Ημερομηνία δημιουργίας

Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 2024