Μάθημα : Ελληνική πόλη και κατοικία. Πολιτική και κοινωνική ανάλυση

Στόχος του μαθήματος είναι η ιχνηλάτηση της εξέλιξης της σύγχρονης ελληνικής πόλης και της κατοικίας σε αυτήν, σε ένα ευρύτερο συγκριτικό πλαίσιο, για την βαθύτερη κατανόηση των κοινωνικών  και πολιτικών δυναμικών που αναπτύσσονται στη χώρα στην ιστορική προοπτική του 19ου, του 20ου και των αρχών του 21ου αιώνα.

Ειδικότερα θα εξεταστούν οι κυρίαρχες μορφές στέγασης τόσο σε οργανωτικό όσο και σε λειτουργικό επίπεδο. Η Ελληνική περίπτωση θα ενταχθεί σε ένα ευρύτερο συγκριτικό πλαίσιο. Θα αναλυθεί η περιοδολόγηση των οικιστικών τυποποίησεων, ιδίως μέσα από την παρακολούθηση του φαινομένου της αθηναϊκής πολυκατοικίας.  Από τον μοντερνισμό του Μεσοπολέμου, το οπλισμένο σκυρόδεμα και το νέο αστικό όραμα των κατοίκων της πρώτης πολυκατοικίας του Κέντρου μέχρι τον εποικισμό του τελευταίου από την βραχυχρόνια μίσθωση και την κρίση κατοικίας των αρχών του 21^ου πρώτου αιώνα, περνώντας από το μεταπολεμικό αναπτυξιακό άλμα της αντιπαροχής και τον λαϊκό καπιταλισμό της στέγασης των εσωτερικών μεταναστών αλλά και την μεταπολιτευτική προαστιοποίηση της μεσαίας τάξης, το μάθημα εξετάζει την κοινωνική σύνθεση της κατοικίας, την κοινωνική διαστρωμάτωση της πόλης και την πολιτική οικονομία της μητροπολιτικής ανάπτυξης.

Η ανάλυση του ελληνικού μητροπολιτικού φαινομένου θα αναλυθεί σε τρία επίπεδα.

1. Το μακροεπίπεδο. Πως αναπτύσσονται οι σύγχρονες πόλεις; Γιατί διαφέρουν μεταξύ τους; Κρατικές πολιτικές και πολεοδομικές πρακτικές. Ο ρόλος της τεχνολογίας. Αναπαραστάσεις της σύγχρονης πόλης και ιδεολογικές τους προκείμενες. Που ανήκει η Αθήνα και γιατί;
2. Το μεσοεπίπεδο. Πως δομούνται οι σύγχρονες πόλεις; Ποιοι τύποι κατοικίας κυριαρχούν και γιατί;  Ιστορική και κοινωνική τυπολογία μορφών στέγασης. Το φαινόμενο της αντιπαροχής.
3. Το μικροεπίπεδο. Η δομή της κατοικίας. Η κοινωνική εμπειρία στο εσωτερικό της. Το ελληνικό διαμέρισμα και η εξέλιξη του μέσα στο χρόνο. Σε ότι αφορά αυτή την τελευταία πτυχή το μάθημα θα καταπιαστεί ξεχωριστά με κάθε χώρο εντός του διαμερίσματος προσπαθώντας να δείξει με ποιόν τρόπο το τελευταία γίνεται ο υποδοχέας των κοινωνικών μετασχηματισμών και όριο τους συνάμα: εκεί θα αναζητηθεί η δυναμική της εξατομίκευσης, της καταναλωτικής εμπειρίας, της κουλτούρας του ευδαιμονιμσού αλλά και οι πολιτισμικοί αρχαϊσμοί της ελληνικής οικογένειας, η κρίση της αλληλεγγύης γενεών κ.α.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Eleni Bastea, The Creation of Modern Athens. Planning the Myth (Cambridge: Cambridge University Press, 2000).

Robert A. Caro, The Power Broker. Robert Moses and the Fall of New York (New York: Knopf, 1974)

Jane Jacobs, The Death and Life of Great American Cities (New York: Random House, 1961).

Mike Davis, City of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles (New York: Vintage, 1992).

Panayis Panagiotopoulos, “Notes on the social history of the Greek bedroom. The bedroom as mausoleum and public space”, in Afroditi Panagiotakou (ed.) Ypnos issue (Athens, Onassis cultural center, 2016)

Saskia Sassen, Cities in a World Economy (Sage, Fifth Edition, 2019).

Ιωάννα Θεοχαροπούλου, Χτίστες, νοικοκυρές και η οικοδόμηση της σύγχρονης Αθήνας, (Αθήνα, Onassis Foundation, 2023)

Στάθης Καλύβας, Καταστροφές και θρίαμβοι. Οι επτά κύκλοι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, (Αθήνα, Παπαδόπουλος, 2015)

Βασίλης Μαρμαράς, Η Αστική πολυκατοικία της μεσοπολεμικής Αθήνας. Η αρχή της εντατικής εκμετάλλευσης του αστικού εδάφους (Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου ΕΤΒΑ, 1991).

Παναγής Παναγιωτόπουλος, Περιπέτειες της μεσαίας τάξης. Κοινωνιολογικές καταγραφές στην Ελλάδα της ύστερης Μεταπολίτευσης, (Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο,2022).

Κώστας Τσιαμπάος, «Μετασχηματισμοί του δημοσίου και ιδιωτικού χώρου στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1980» στο Βασίλης Βάμβακάς-Παναγής Παναγιωτόπουλος, Η Ελλάδα του ’80 στην Τεχνόπολη. Κατάλογος έκθεσης (Αθήνα, Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, 2017)

Δημήτρης Φιλιππίδης, Για την Ελληνική πόλη. Μεταπολεμική πορεία και μελλοντικές προοπτικές (Αθήνα: Θεμέλιο, 1990).

https://www.athenssocialatlas.gr/