Μάθημα : Θεωρίες για το Φασιστικό και Ναζιστικό Φαινόμενο

Η πρόσφατη είσοδος στην ελληνικό πολιτικό προσκήνιο ενός ναζιστικού μορφώματος  υποδεικνύει μια τυφλή περιοχή στη σύγχρονη θεωρητική έρευνα στην Ελλάδα. Ισχυρότερη ένδειξη αυτής της έλλειψης προετοιμασίας αποτελεί η αναμφίβολα καθυστερημένη αφύπνιση σχετικά με το πρόβλημα, η καθυστερημένη αναγνώρισή του και ο περιορισμός της διερεύνησής του στα οφειλόμενα στην τρέχουσα κρίση. Προϋπόθεση σύλληψης του προβλήματος αποτελεί όμως και η κατανόηση της φύσης του φασισμού στην Ευρώπη, όπως αυτός εμφανίστηκε ιστορικά στο μεσοπόλεμο και είτε παραμένει εγγεγραμμένος στο κοινωνικό σώμα είτε επανέρχεται με τη μορφή μαζικών πολιτικών κινήσεων.

Σκοπός του σεμιναρίου αποτελεί η προσέγγιση του φασιστικού και του ναζιστικού φαινομένου από συστηματική άποψη, επομένως ο προσδιορισμός της φυσιογνωμίας των πολιτικών μορφωμάτων και των κοινωνικών αντιλήψεων και πρακτικών φασιστικού και ναζιστικού χαρακτήρα. Η συνθετική απαίτηση εκπορεύεται από την ανάγκη να ανασυγκροτηθούν τα αναλυτικά δεδομένα όπως το «ολοκληρωτικό κράτος», το Ολοκαύτωμα, ο «ολοκληρωτικός πόλεμος», η κλιμακούμενη μαζική τρομοκρατία, ο ρατσισμός και ο εθνικισμός, η ακύρωση των ιδεατών και υλικών σηματοδοτήσεων της πολιτικής αστικής κοινωνίας όπως και των εγγυήσεων διασφάλισής της από το κράτος, η ολοσχερής ανατροπή των ηθικών και πολιτισμικών προταγμάτων της διαφωτιστικής κριτικής ή ο εξοβελισμός κάθε είδους δημοκρατίας. Ζητούμενο της σύνθεσης είναι μία θεώρηση με εσωτερική συνοχή στην οποία ενέχονται οι απαραίτητες διαφοροποιήσεις στη συνάφεια των στοιχείων που καθιστούν αναγνωρίσιμα επί μέρους χαρακτηριστικά και φαινόμενα, ενώ αναδεικνύονται οι διαμεσολαβήσεις μεταξύ τους. Εν όψει της δυσκολίας εκπλήρωσης αυτής της απαίτησης, δυσκολία που αναφαίνεται χαρακτηριστικά στη συζήτηση περί της δυνατότητας αναπαράστασης του Άουσβιτς, αλλά και της μεγάλης ποικιλίας των εγχειρημάτων αντιμετώπισής της, το σεμινάριο δεν προκρίνει κατ’ αρχήν μία δεδομένη απάντηση. Αντίθετα, αποκτά, εν μέρει τουλάχιστον, και έναν ερευνητικό χαρακτήρα καθώς θα επιχειρήσει να αντιπαραβάλει και να ανασυνθέσει μια σειρά από προσεγγίσεις.

Η κατανόηση του ναζισμού και του φασισμού συνάγεται κατ’ αρχάς ιστορικά από τα κινήματα και καθεστώτα του ευρωπαΐκού μεσοπολέμου στα οποία μορφοποιήθηκαν τα υπό συζήτηση φαινόμενα. Αν και οι συγκεκριμένες ιστορικές εμπειρίες της εποχής δεν βρίσκονται στο κέντρο ενδιαφέροντος του σεμιναρίου, καθώς το απασχολεί μόνο επικουρικά ο τρόπος και οι αιτίες κατάκτησης της ηγεμονίας και τελικά της εξουσίας, αποτελεί εν τούτοις μέλημά του να εντάσσει εισαγωγικά, όπου είναι απαραίτητο, αυτές τις εμπειρίες στις θεωρητικές επεξεργασίες που πραγματεύεται. Μέσω της συζήτησής τους κατά την πρώτη ενότητα (8-18 Φεβρουαρίου 2013) θα επιχειρηθεί η διακρίβωση του τι αναπτύχθηκε και ηγεμόνευσε τότε και πως μπορεί αυτό να κατανοηθεί συστηματικά σήμερα. Μέσω διαφορετικών επιστημονικών οπτικών και διαφορετικών θεματολογικά εστιάσεων θα παρουσιασθούν και εξετασθούν οι κύριες θεωρήσεις του ναζισμού και γενικότερα του φασισμού, ώστε στη βάση στενά εστιασμένων πλέον ερωτημάτων να αναληφθούν από τους φοιτητές και τις φοιτήτριες συγκεκριμένες εισηγήσεις για τη δεύτερη ενότητα (Ιούνιος 2013). Τελική επιδίωξη είναι η εγγραφή του φασισμού και του ναζισμού στην εξέλιξη της νεωτερικότητας και η ένταξη των συστηματικών συμπερασμάτων αλλά και των ανοικτών ερωτημάτων σε ένα ιστορικό πεδίο διακυβευμάτων στο οποία ανήκει και το ελληνικό ευρωπαΐκό παρόν.

Ο ναζισμός όσο και οι διάφορες εκδοχές του φασισμού, εξ αιτίας του ιδιαίτερα σύνθετου χαρακτήρα τους, επιβάλλουν το συνδυασμό επί μέρους επιστημονικών προσεγγίσεων – της πολιτικής θεωρίας, της κοινωνιολογίας, της κοινωνικής ψυχολογίας, της ψυχανάλυσης. Ως εκ τούτου θα καταβληθεί προσπάθεια τα φαινόμενα να προσεγγίζονται μέσω θεωρήσεων οι οποίες συγκροτούνται από προκείμενες που υπερβαίνουν τους κλαδικούς διαχωρισμούς στις επιστήμες του ανθρώπου. Ταυτόχρονα, η ειδική θέση του ναζισμού ως της ριζικότερης, ποιοτικά διάφορης εκδοχής από το φάσμα των ποικιλιών του φασισμού τον φέρει στο απώτατο άκρο αυτού του φάσματος και πέραν αυτού, ώστε να καθιστά ουσιωδώς ιδιαίτερο ζήτημα τη σύλληψή του. Θα προταχθεί, κατά συνέπεια, η έκθεση των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του εθνικοσοσιαλισμού, τόσο ως μαζικού κινήματος όσο και ως καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, του μέσου υλοποίησης του «ολοκληρωτικού πολέμου», της βιομηχανικά οργανωμένης εξολόθρευσης των Εβραίων και των καταναγκαστικά εργαζομένων όπως και της έντασης κερδοφορίας του κεφαλαίου.