Πολιτικη της Αναπαράστασης

Γερασιμος Κουζελης

Το σεμινάριο επιδιώκει να συνδέσει την ανάλυση και ερμηνεία κοινωνικών όρων και σχέσεων με τη διερεύνηση της πραγματικότητας που συγκροτεί ο κινηματογράφος.

Αυτό που ενδιαφέρει δεν είναι τόσο το πώς το μέσο αποδίδει κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, επιλογές και στάσεις, αλλά κυρίως το πώς η ίδια η διαδικασία κινηματογραφικής αναπαράστασης παράγει πολιτική, συγκροτεί σχέσεις και εγκαθιστά κοινωνικές ασυμμετρίες και μορφές εξουσίας.

Στον πυρήνα αυτής της πολιτικής βρίσκεται η διαμόρφωση της σχέσης του υποκειμένου-θεατή –όπως «πλάθεται» από το μέσο– με την κατασκευαζόμενη-αναπαριστώμενη πραγματικότητα του φιλμ. Έτσι ο θεατής μπορεί να εξεταστεί ως προϊόν της αναπαραστατικής διαδικασίας, η ίδια δε διαδικασία ως διαφοροποιούμενη ανάλογα με τις συγκεκριμένες πτυχές υποκειμενικότητας που προσδίδει σε όσους εμπλέκει. Αντιστοίχως, η πολιτική του μέσου μπορεί να εξεταστεί ως διαδικασία συγκρότησης διαφοροποιημένων μορφών κοινωνικής υποκειμενικότητας – μορφών διακριτών και επί των οποίων μπορούν να εγγραφούν κοινωνικά αξιοποιήσιμες διακρίσεις.

Η πολιτική διάσταση μπορεί όμως να εντοπιστεί και στην πρόσληψη του κινηματογραφικού έργου, στην ένταξή του στο κοινωνικά ταξινομημένο σώμα της τέχνης ή της («μαζικής») κουλτούρας, στην αντιμετώπισή του από τη δημοσιότητα. Αντικείμενο διερεύνησης αλλά και διαμάχης, ήδη στο πλαίσιο των «μεγάλων» φιλοσοφικών προσεγγίσεων, έχει βεβαίως υπάρξει η ίδια η σχέση έντασης μεταξύ πραγματικότητας και αναπαράστασης και μάλιστα ακριβώς ως σχέση που συνιστά και εγκαθιστά πολιτική.

Στην ιστορία του κινηματογράφου, αλλά και στην ιστορία της θεωρίας και της κριτικής του, η πολιτική διάσταση πάντα υπερέβαινε ή ανέτρεπε τις κοινωνικά φορτισμένες προθέσεις των δημιουργών και σχολιαστών του. Ο «πολιτικός κινηματογράφος» και η κάθε είδους στράτευση του μέσου ανασημασιοδοτούνται και επαναπροσδιορίζονται στη ζωντανή σχέση θεατή-έργου, που αποδίδει νόημα και αξίες (πρωτίστως) στις μορφές και (δευτερευόντως) στα περιεχόμενα της αναπαράστασης. Υπ’ αυτή την έννοια το μέσο είναι αυτό που ασκεί πολιτική, πέραν όσων οροθετεί ο δημιουργός. Το συναρτώμενο με τις ρητές ή άρρητες επιδιώξεις του δημιουργού ζήτημα της πολιτικοποίησης της αισθητικής, όπως και το φαινομενικά αντίστροφό του, εκείνο της αισθητικοποίησης της πολιτικής, αποτελούν αντικείμενο αποσαφήνισης.

Το σεμινάριο επιδιώκει επομένως να διερευνήσει την πολιτική λειτουργία της κινηματογραφικής αναπαράστασης, δια της οποίας ένα σύνολο κοινωνικών σχέσεων εκτίθεται αλλά και (αναδια)μορφώνεται ως μια νέα και sui generis πραγματικότητα. Προς το σκοπό αυτό θα διατρέξει ενδεικτικά παραδείγματα από την ιστορία του μέσου.

Διάρθρωση

Μετά από μια εισαγωγική διευκρίνιση των όρων της συζήτησης –της έννοιας και «λογικής» του μέσου, της πολιτικής, της αναπαραστατικής διαδικασίας, της αισθητικής, της ιδιαίτερης κινηματογραφικής τέχνης– θα ακολουθήσει μια σειρά θεματικά οργανωμένων εισηγήσεων, που θα σχολιάζουν ένα φιλμ, με τη βοήθεια ενός θεωρητικού κειμένου.

Τέτοια θέματα είναι, για παράδειγμα: το άτομο και η κοινότητα – το δίκαιο – το χρήμα – ο ξένος – το φύλο – το σώμα – η βία – ο νόμος – η ψυχή – η επιστήμη – το χρώμα.

Κατά την (κινηματογραφική και θεωρητική) πραγμάτευση αυτών των θεμάτων, το ερευνητικό ενδιαφέρον του σεμιναρίου στρέφεται στα ζητήματα που θέτουν οι παραπάνω κεντρικοί όροι της πολιτικής της αναπαράστασης, ζητήματα όπως η σχέση μεταξύ: πραγματικότητας και αναπαράστασης, γνώσης και αισθητικής, αναστοχασμού και αμεσότητας, τέχνης και κουλτούρας, τέχνης και κριτικής, πολιτικής και αισθητικής, καλλιτεχνικής μορφής και αφηγηματικού περιεχομένου, αισθητικής της παραγωγής και αισθητικής της πρόσληψης, παράδοσης και ιστορικότητας, σκέψης και εικόνας, καλλιτεχνικού υποκειμένου και έργου, παραγωγού και δέκτη.