Η παιδική ηλικία στον παραδοσιακό και σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό

Αντικείμενο του μαθήματος είναι:
• Η δευτερογενής, ερμηνευτική και αναστοχαστική, αφηγηματική ανάλυση συνεντεύξεων αφηγήσεων ζωής που εστιάζουν στα βιώματα της παιδικής ηλικίας των αφηγητών/ τριών.
• Το μάθημα έχει εργαστηριακό χαρακτήρα (workshop) και κάθε φοιτητής/ τρια αναλαμβάνει να αναλύσει μια κατευθυνόμενη συνέντευξης αφήγησης ζωής με έμφαση στη μνήμη της παιδικής ηλικίας, που περιλαμβάνεται στο Αρχείο Αφηγήσεων Ζωής του Π.Τ.Δ.Ε., Ε.Κ.Π.Α.
Οι συνεντεύξεις που θα αναλυθούν είναι:
Βιογραφικές: εστιάζουν στη μνήμη και τα προσωπικά βιώματα της ζωής των αφηγητών/ τριών
Ημικατευθυνόμενες (ως προς την τεχνική λήψης τους): Οι συνεντευκτές ακολούθησαν έναν Οδηγό Βιογραφικής Συνέντευξης με έμφαση στα βιώματα της παιδικής ηλικίας.
Ενδοοικογενειακές: Οι συνεντευκτές/ τριες συνδέονταν με συγγενικές σχέσεις με τους/ τις αφηγητές/ τριες
Σκοποί του μαθήματος είναι:
Η διερεύνηση των κοινωνικών, ιστορικών, οικονομικών και πολιτισμικών παραμέτρων που επηρεάζουν και διαμορφώνουν ποικίλα βιώματα και μνήμες της παιδικής ηλικίας.
Η κατανόηση της διαγενεακής μεταβίβασης, υιοθέτησης ή απόρριψης πολιτισμικών νοοτροπιών και πρακτικών μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο.
Στόχοι:
Η μελέτη της ελληνικής και διεθνούς κοινωνιολογικής, λαογραφικής, ιστορικής και ανθρωπολογικής βιβλιογραφίας που εστιάζει στην έρευνα της οικογένειας και της παιδικής ηλικίας (γνωστικές δεξιότητες).
Η ερευνητική αξιοποίηση της κοινωνικής θεωρίας και των πορισμάτων σχετικών ερευνών στη δευτερογενή αφηγηματική ανάλυση των βιογραφικών συνεντεύξεων (ερευνητικές δεξιότητες).
Η μύηση στη ζωντανή επιστημονική συζήτηση και το διάλογο (επικοινωνιακές, συνεργατικές δεξιότητες) και η καλλιέργεια της διεπιστημονικής προσέγγισης και του κριτικού αναστοχασμού.
Η δευτερογενής αφηγηματική ανάλυση (secondary narrative analysis) ενδοοικογενειακών βιογραφικών συνεντεύξεων που έχουν ληφθεί από άλλους ερευνητές μελετά βιογραφικό υλικό που περιλαμβάνεται στο Αρχείο Αφηγήσεων Ζωής του Π.Τ.Δ.Ε.
Η θεωρητική εκκίνηση του εργαστηρίου έγκειται στην παραδοχή του κατασκευαστικού και έμφυλου χαρακτήρα της ατομικής και συλλογικής μνήμης και λαμβάνει υπόψη της τη σημασία των κοινωνικών παραγόντων:
 της μόρφωσης,
 της ηλικίας,
 του τόπου γέννησης και ανατροφής,
 του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος του αφηγητή και
 της επίσημης Ιστορίας
στη διαμόρφωση της μορφής και του περιεχομένου του αφηγηματικού λόγου.
Βασικό ερώτημα είναι:
Σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο ανακαλείται στη μνήμη των αφηγητών/ τριών η καθημερινή ζωή των παιδικών τους χρόνων και οι ενδοοικογενειακές σχέσεις αναφορικά με το φύλο, την κοινωνική και οικονομική κατάσταση της οικογένειας, τη σειρά γέννησης των παιδιών, αλλά και τον τόπο που μεγάλωσαν (αγροτικό, αστικό επαρχίας, αθηναϊκό αστικό χώρο);
Οι αναλύσεις επιχειρούν να αναδείξουν τις πολλαπλές παιδικές ηλικίες λαϊκών στρωμάτων από τον ελληνικό αγροτικό και αστικό χώρο και την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας και οικογένειας κατά τον 20ο αιώνα.
Η ερμηνευτική ανάλυση των σχέσεων της ατομικής με τη συλλογική μνήμη στις αφηγήσεις ζωής εστιάζει στην ανάλυση του δίπολου παράδοση – νεοτερικότητα από την οπτική του υποκειμένου. Η ατομική εμπειρία του αφηγητή γίνεται κατανοητή μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται και αναφέρεται.
Οι θεματικές ενότητες του Εργαστηρίου είναι:
 οι ενδοοικογενειακές σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους (αδέρφια, ξαδέρφια) και με τους ενήλικες συγγενείς (γονείς –φυσικοί/ θετοί-, παππούδες/ γιαγιάδες, θείοι/θείες),
 η διαπαιδαγώγηση των παιδιών με έμφαση στις κατά φύλο προσδιορισμένες αξίες, αντιλήψεις και συμπεριφορές,
 οι τρόποι πειθάρχησης των παιδιών και οι τιμωρίες,
 το παιχνίδι
 τα προσωπικά βιώματα συμμετοχής των παιδιών στις γιορτές της οικογένειας και της κοινότητας και στις εθιμικές επιτελέσεις του κύκλου της ζωής (βάφτιση-γάμος-κηδεία) και του εορτολογίου (Χριστούγεννα, Απόκριες, Πάσχα, κ.ά.), εμπειρίες του ελεύθερου χρόνου κυρίως στον αστικό χώρο (εκδρομές, διακοπές, πολιτιστικές εκδηλώσεις),
 η σχολική εμπειρία
 η παιδική και εφηβική εργασία,
 οι κοινωνικές σχέσεις της πατρικής οικογένειας στα πλαίσια της γειτονιάς και της κοινότητας και οι έμφυλες στρατηγικές διαχείρισης του νοικοκυριού.

Η αναστοχαστική ανάλυση των συνεντεύξεων επιχειρεί να κατανοήσει πόσο ειλικρινής και «ρεαλιστική» παρουσιάζονται η αφήγηση των συνεντευξιαζόμενων μέσα από τις εμπειρίες και τα βιώματα που αφηγούνται. Υπάρχει πιθανότητα τα γεγονότα να δίνονται εξωραϊσμένα με σκοπό τον εντυπωσιασμό; Παρουσιάζεται και με ποιο τρόπο το ατομικό και το οικογενειακό γόητρο; Εντοπίζονται σιωπές στην εξιστόρηση των αφηγητών/ τριών;