12-11-2017
Σπινόζα, Ηθική ΙΙ
Για τη φύση και την προέλευση του πνεύματος
Ορισμός 1: Με τον όρο σώμα εννοώ έναν τρόπο που εκφράζει με συγκεκριμένο και καθορισμένο τρόπο την ουσία του Θεού καθόσον θεωρείται ως εκτεταμένο πράγμα· βλ. το Πόρ. της Πρότ. 25 του μ. 1.
Αξίωμα 2: Ο άνθρωπος σκέφτεται.
Ι. Οι ιδέες και τα πράγματα : Πρόταση 7: Η τάξη και η σύνδεση των ιδεών είναι ίδια με την τάξη και τη σύνδεση των πραγμάτων.
Πόρισμα: Από εδώ έπεται ότι η δύναμη του σκέπτεσθαι του Θεού είναι ίση με την ενεργή δύναμη του ενεργείν του. Τουτέστιν, ό,τι έπεται μορφικά από την άπειρη φύση του Θεού, έπεται αντικειμενικά στον Θεό από την ιδέα του Θεού με την ίδια τάξη και σύνδεση.
ΙΙ. Το σώμα και το ζήτημα της εξατομίκευσης. Πώς σχηματίζονται και διατηρούνται τα σύνθετα σώματα: Πρόταση 13: Το αντικείμενο της συνιστώσας το ανθρώπινο Πνεύμα ιδέας είναι το Σώμα, ήτοι ένας συγκεκριμένος εν ενεργεία υπάρχων τρόπος της Έκτασης, και τίποτε άλλο.
Λήμμα 3: Ένα κινούμενο ή ηρεμούν σώμα πρέπει να καθορίστηκε στην κίνηση ή τη στάση από ένα άλλο σώμα που καθορίστηκε επίσης στην κίνηση ή τη στάση από ένα άλλο, και εκείνο πάλι από άλλο, και ούτως επ’ άπειρον.
Ορισμός: Όταν ένας αριθμός σωμάτων του ίδιου ή διαφορετικού μεγέθους συμπιέζονται από τα υπόλοιπα έτσι ώστε να ακουμπούν τα μεν στα δε ή, αν κινούνται με τον ίδιο ή με διαφορετικούς βαθμούς ταχύτητας, να μεταδίδουν τα μεν στα δε τις κινήσεις τους με κάποια συγκεκριμένη σχέση, λέμε ότι είναι ενωμένα μεταξύ τους και συνθέτουν όλα μαζί ένα σώμα ήτοι ένα Άτομο που διακρίνεται από τα υπόλοιπα μέσω αυτής της ένωσης σωμάτων.
ΙΙΙ. Φαντασία, αντίληψη και μνήμη (14-18)
Η φαντασία εξηγείται βάσει των κινήσεων του σώματος και των επηρεασμών/τροποποιήσεών του (affectio) από την επαφή του με άλλα σώματα. Ο σύνθετος μηχανισμός του σώματος αναλύεται στα απλά συστατικά του. Όπως και στον Χομπς, φαντασία και μνήμη εξηγούνται βάσει του ίδιου μηχανισμού. Φαντασία (imaginatio) είναι μια εικονοποιητική λειτουργία του σώματος, ένας μηχανισμός παραγωγής εικόνων που εξηγείται διά της κίνησης. Η εικόνα (imago) ορίζεται ως τροποποίηση ή επηρεασμός (affectio) που παρουσιάζεται στο σώμα μας, οι ιδέες των οποίων αναπαριστούν τα εξωτερικά πράγματα ωσεί παρόντα" (ΙΙ, 17, Σχόλιο). Η φαντασία, δηλαδή η εικονοποιητική δύναμη του πνεύματος είναι αρετή, για τον Σπινόζα, διότι δείχνει πως ο νους μας έχει τη δύναμη να συγκρατεί τις ιδέες των εξωτερικών αντικειμένων και να τις ανακαλεί. Το πρόβλημα ωστόσο είναι ότι συχνά το πνεύμα μας φαντάζεται ωσάν να ήταν παρόντα πράγματα απόντα. Προκαλείται σύγχυση, πρώτον, εφόσον τις αναμιγνύουμε με την ιδέα του σώματός μας και με τις ιδέες που ήδη έχουν εγγραφεί σε αυτό και, δεύτερον, όταν δεν έχουμε επίγνωση ότι το εξωτερικό σώμα είναι απόν. Εάν δεν έχουμε αυτή την επίγνωση, πιστεύουμε ότι έχουμε την ιδέα ενός αντικειμένου, ενώ δεν έχουμε παρά την ιδέα του αποτελέσματός του στο σώμα μας, δηλαδή απλώς και μόνο την εντύπωσή του.
Οι κοινές έννοιες (37-39)
Τα τρία γένη γνώσης (40 κ.ε.)
VΙΙ. Ηθική και πολιτική σημασία της θεωρίας των ιδεών.
Βιβλιογραφία (ενδεικτική)
Curley, E.M., Spinoza’s Metaphysics: An Essay in Interpretation, Harvard University Press, Kαίμπριτζ Mασ. 1969.
─, Behind the Geometrical Method. A Reading of Spinoza’s Ethics,
Princeton University Press, Πρίνστον 1988.
Deleuze, G., Σπινόζα. Πρακτική φιλοσοφία, μτφρ. K. Kαψαμπέλη, επιμ. Γ. Bώκος - Π. Πούλος, νήσος, Aθήνα 1996.
Grigoropoulou, V., « Du développement de la conscience chez Spinoza », Coscienza nella filosofia della prima modernità, Roberto Palaia (ed.), Leo S. Olschki, ILIESI-CNR, Roma 2013, 115-133.
Gueroult, M., Dieu, Aubier-Montaigne, Παρίσι 1968.
─, L’Ame, Aubier-Montaigne, Παρίσι 1974.
Koistinen, O. (ed.), The Cambridge Companion to Spinoza's Ethics, Cambridge University Press, NY 2009.
Macherey, P., Introduction à l'Éthique de Spinoza, 5 τόμοι, PUF, Παρίσι 1994,
1998.
Nadler, S., Spinoza's Ethics. An Introduction, Cambridge University Press, Cambridge 2006.
Brill, Λέιντεν-Νέα Υόρκη-Κολωνία 1991.
─, Spinoza on Knowledge and the Human Mind (Ethica II), E. J. Brill, Λέιντεν-Νέα Υόρκη-Κολωνία 1994.