30-11-17
Ι. Μεταφυσική: Υπόσταση-κατηγορήματα-τρόποι.
ΙΙ. Κίνηση.
ΙΙΙ. Φυσικοί νόμοι.
Ως υπόσταση δεν εννούμε τίποτε άλλο εκτός από ένα πράγμα που υπάρχει κατά τρόπο ώστε να μην εξαρτάται από τίποτε άλλο για να υπάρχει. Και υπάρχει μόνο μία υπόσταση που μπορεί να νοηθεί ότι δεν εξαρτάται από τίποτε άλλο: ο Θεός.
Ο Ντεκάρτ χρησιμοποιεί τον όρο υπόσταση και για τις δημιουργημένες ή εξαρτώμενες από τον Θεό υποστάσεις:
Στην περίπτωση όλων των άλλων υποστάσεων, αντιλαμβανόμαστε ότι μπορούν να υπάρχουν μόνο με τη βοήθεια και τη συνδρομή του Θεού. Ως εκ τούτου ο όρος 'υπόσταση' δεν χρησιμοποιείται μονοσήμαντα, όπως είθισται να λέγεται και στις Σχολές, στον Θεό και στα άλλα πράγματα· δηλαδή, δεν υπάρχει καμία σημασία αυτής της λέξης που να νοείται διακριτά, η οποία να είναι κοινή στον Θεό και τα δημιουργήματά του (στο ίδιο).
Μπορούμε, όμως, να γνωρίσουμε μια υπόσταση από ένα κατηγόρημά της, δυνάμει της κοινής έννοιας ότι το τίποτε δεν έχει κατηγορήματα, δηλαδή ιδιότητες ή ποιότητες (Αρχές, Ι, 52).
"Δύο υποστάσεις είναι πραγματικά διακριτές μεταξύ τους, απλώς από το γεγονός ότι μπορούμε να εννοήσουμε καθαρά και διακριτά τη μια χωρίς την άλλη" (Αρχές Ι, 60).
Ερώτημα: Διακρίνεται η υπόσταση από το κατηγόρημα;
Οι τρόποι εξαρτώνται από το κατηγόρημα μιας υπόστασης, π.χ. το τετράγωνο σχήμα δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς ένα σώμα το οποίο έχει έκταση· το τετράγωνο σχήμα δηλαδή είναι τρόπος, αποτέλεσμα του ότι υπάρχει ένα σώμα.
ΙΙ. Κίνηση
"Κάθε ποικιλία στην ύλη, ή κάθε διαφοροποίηση των μορφών της εξαρτάται από την κίνηση" (Αρχές, ΙΙ, 23).
Δίνονται δύο ορισμοί. Πρώτον: "Η κίνηση, όπως κοινώς αναφέρεται, δεν είναι τίποτ' άλλο από την ενέργεια (actio) διά της οποίας ένα σώμα μεταβαίνει από έναν τόπο σε έναν άλλο" (Αρχές, ΙΙ, 24).
Δεύτερον, δίνεται κι ένας άλλος ορισμός, με την "ακριβή σημασία του όρου":
"Κίνηση είναι η μεταφορά (translatio) ενός μέρους της ύλης, ή ενός σώματος, από τη γειτνίαση με τα σώματα με τα οποία έχει άμεση επαφή και που παρατηρούνται εν ηρεμία, στην εγγύτητα με άλλα σώματα" (Αρχές, ΙΙ, 25).
ΙΙΙ. Φυσικοί νόμοι
Τώρα, σχετικά με την γενική αιτία, φαίνεται καθαρά σε μένα ότι είναι μόνο ο Θεός. Εν αρχή <με την παντοδυναμία του> δημιούργησε την ύλη μαζί με την κίνηση και την ηρεμία· και τώρα, μόνο με την κανονική του συνδρομή, διατηρεί την ίδια ποσότητα κίνησης και ηρεμίας στο υλικό σύμπαν όπως την έθεσε εξ αρχής (ΙΙ. 36).
«Από το αναλλοίωτο του Θεού, μπορούμε να μάθουμε ορισμένους κανόνες ή νόμους της φύσης, που είναι δευτερεύουσες και επιμέρους αιτίες διαφόρων κινήσεων που βλέπουμε σε επιμέρους σώματα» (Αρχές, ΙΙ 37).
Σύμφωνα με τον πρώτο νόμο, «κάθε πράγμα, στο βαθμό που μπορεί, εμμένει (perseveret) πάντα στην ίδια κατάσταση· κι έτσι ό,τι άπαξ κινείται, συνεχίζει πάντα να κινείται» (στο ίδιο).
«τίποτε δεν μπορεί από τη δική του φύση να τείνει προς το αντίθετό του, ή την καταστροφή του» (στο ίδιο).
Ο δεύτερος φυσικός νόμος: κάθε κίνηση είναι από μόνη της ευθύγραμη· και επομένως κάθε σώμα κινούμενο σε ένα κύκλο, επιμένει πάντα να απομακρύνεται από το κέντρο του κύκλου στον οποίο εγγράφεται (ΙΙ, 39).
Ο τρίτος νόμος αφορά την πρόσκρουση και διευκρινίζει τι συμβαίνει σε δύο σώματα όταν βρίσκονται σε αλληλεπίδραση: «Όταν ένα κινούμενο σώμα συναντά ένα άλλο, εάν έχει μικρότερη δύναμη για να συνεχίσει να κινείται ευθύγραμμα συγκριτικά με τη δύναμη που έχει το άλλο για να του αντισταθεί, τότε εκτρέπεται προς άλλη κατεύθυνση, και διατηρώντας την κίνησή του, μεταβάλλει μόνο την κατευθυνσιμότητα της κίνησής του (motus determinationem). Αλλά εάν έχει μεγαλύτερη δύναμη, τότε κινεί το άλλο σώμα μαζί του, και δίνει στο άλλο τόση κίνηση όση χάνει το ίδιο» (ΙΙ 40).
Βιβλιογραφικές αναφορές
Ντεκάρτ, Ρενέ, Οι Αρχές της φιλοσοφίας, εισ., μετ. σχολ. Βασιλική Γρηγοροπούλου, Εκκρεμές, Αθήνα 2012.
Garber, D., Descartes' Metaphysical Physics, The University of Chicago Press, Chicago 1992.
Rodriguez-Pereyra, G., "Descartes's Substance Dualism and His Independence Conception of Substance", JHP, 46 (1), 2008, 69-90.