Leibniz (Λειψία 1646 - Αννόβερο 1716)
Ι. Οι αντιρρήσεις του Λάιμπνιτς στην καρτεσιανή μεταφυσική και φυσική.
ΙΙ. Πώς διαμορφώνεται η έννοια του σώματος πριν τη συγγραφή της Μοναδολογίας.
Εδάφια.
"Έπακολουθεί μια συζήτηση ασώματων πραγμάτων. Ορισμένα πράγματα λαμβάνουν χώρα στο σώμα, το οποίο δεν μπορεί να εξηγηθεί από την αναγκαιότητα της ύλης και μόνο. Έτσι είναι οι νόμοι της κίνησης, που εξαρτώνται από τη μεταφυσική αρχή της ισότητας αιτίας και αποτελέσματος. Ως εκ τούτου πρέπει να τη συνδέσουμε με την ψυχή και να δείξουμε πώς τα πράγματα είναι έμψυχα. Δίχως την ψυχή ή κάποιου είδους μορφή, ένα σώμα δεν θα είχε οντότητα" ("Conspectus libelli", Α 6.4; L 278-9).
"Εάν το σώμα είναι μια υπόσταση και όχι ένα απλό φαινόμενο όπως το ουράνιο τόξο, ούτε μια οντότητα ενωμένη κατά συμβεβηκός ή άθροισμα, όπως ένας σωρός πέτρες, δεν μπορεί να συνίσταται σε έκταση και θα πρέπει να συλληφθεί ως μια υποστασιακή μορφή, που ανταποκρίνεται κατά κάποιο τρόπο στην ψυχή." (G II 58).
"Εφόσον ένα σώμα σημαίνει ότι κινείται, πρέπει να τεθεί το ερώτημα τι είναι κίνηση. Εάν είναι η μεταβολή θέσης, τότε τι είναι θέση; Εάν το να κινούμαι σημαίνει μεταφορά από την εγγύτητα ενός σώματος σε ένα άλλο σώμα, το ερώτημα επιστρέφει, τι είναι σώμα. Έτσι το σώμα δεν μπορεί να εξηγηθεί, δηλαδή είναι αδύνατο, εκτός αν η κίνηση μπορεί να εξηγηθεί χωρίς να ορίζεται το σώμα. Δεν είναι ορθό να πω ότι η κίνηση σημαίνει μεταβολή χώρου, όταν έχουμε συναγάγει ότι δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ χώρου και σώματος. Έτσι, τι είναι τελικά σώμα και κίνηση, εάν θα πρέπει να αποφύγουμε αυτό τον κύκλο;" (Α6. 3. 100; RA 17).[1]
Μεταφυσική πραγματεία, § 18:
"Γιατί η κίνηση, αν δεν θεωρήσουμε σ' αυτήν παρά μόνο ό,τι περιέχει ακριβώς και τυπικά, δηλαδή μια μεταβολή θέσης, δεν είναι κάτι τελείως πραγματικό. Κι όταν πολλά σώματα αλλάζουν θέση μεταξύ τους, δεν είναι δυνατό να καθορίσουμε μόνο με τη θεώρηση αυτών των μεταβολών, σε ποιο από όλα πρέπει να αποδοθεί κίνηση ή στάση. Αλλά η δύναμη ή άμεση αιτία αυτών των μεταβολών είναι κάτι πιο πραγματικό, και είναι αρκετά βάσιμο να την αποδώσουμε σε ένα σώμα μάλλον παρά σε ένα άλλο. Μόνον από αυτήν μπορούμε επίσης να γνωρίζουμε σε ποιο ανήκει περισσότερο η κίνηση. Όμως αυτή η δύναμη είναι κάτι διαφορετικό από το μέγεθος, το σχήμα και την κίνηση, κι από αυτό μπορούμε να κρίνουμε ότι η έννοια των σωμάτων δεν συνίσταται αποκλειστικά στην έκταση και τις μεταβολές της, όπως το φαντάζονται οι σύγχρονοί μας. Έτσι είμαστε υποχρεωμένοι να αποκαταστήσουμε ορισμένα όντα ή μορφές που αυτοί έχουν αποκηρύξει".
"Η διάκριση μεταξύ δύναμης και ποσότητας κίνησης είναι σημαντική, όχι μόνο για τη φυσική και τη μηχανική, για να ανακαλύπτουμε τους πραγματικούς νόμους της φύσης και τους κανόνες της κίνησης, όπως επίσης και για να διορθώσουμε πολλές πλάνες πρακτικής που γλίστρησαν στα γραπτά μερικών ικανών Μαθηματικών, αλλά ακόμη και για τη Μεταφυσική για να κατανοούμε καλύτερα τις αρχές" (Μεταφυσική Πραγματεία, § 18).
"Αλλά η δύναμη ή άμεση αιτία αυτών των μεταβολών είναι κάτι πιο πραγματικό, και είναι αρκετά βάσιμο να την αποδώσουμε σε ένα σώμα μάλλον παρά σε ένα άλλο. Μόνο από αυτήν μπορούμε επίσης να γνωρίζουμε σε ποιο ανήκει περισσότερο η κίνηση" (Μεταφυσική πραγματεία, § 18).
Βιβλιογραφικές αναφορές.
Leibniz, Μεταφυσική Πραγματεία, εισ.-μετ.-σχόλια Π. Καϊμάκης, Εγνατία 1975.
Λάιμπνιτς, Η Μοναδολογία, εισ.-επιμ. Δ. Αναπολιτάνος, Εκκρεμές, Αθήνα 2006.
(A) Leibniz, Gottfried Wilhelm, Sämtliche Schriften und Briefe, Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin (eds.), Akademie-Verlag, Berlin 1923 – .
(AG) Leibniz, Gottfried Wilhelm, Philosophical Essays, Roger Ariew and Daniel Garber (eds. and trans.), Hackett, Indianapolis 1989.
Anapolitanos, D., Leibniz: Representation, Continuity and the Spatio-temporal, Kluwer, 1999.
Garber, D., Leibniz: Body, Substance, Monad, Oxford University Press, 2009.
[1] Βλ. Ντεκάρτ, Οι αρχές της φιλοσοφίας, ΙΙ, 25.