ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 1-4
Ι. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΔ ΣΕ ΔΥΟ ΕΠΙΠΕΔΑ
0.0.1. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 1Το τρισδιάστατο περιεχόμενο των ΣΔ [ ]
Σε διεθνές συνέδριο για την εξέλιξη των συνταγματικών δικαιωμάτων ανακύπτει διαφωνία μεταξύ δύο συνέδρων αναφορικά προς το περιεχόμενο των ΣΔ. Κατά μια άποψη το περιεχόμενο κάθε δικαιώματος είναι μονοδιάσταστατο και περιέχει είτε τον status είτε τον negativus, είτε τον status positivus, είτε τον status activus. Κατ άλλη γνώμη κάθε συνταγματικό δικαίωμα δεν έχει μονοδιάστατο αλλά τρισδιάστατο περιεχόμενο, αμυντικό, προστατευτικό διασφαλιστικό (εξασφαλισιτκό, διεκδικητικό).
ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιά θέση είναι ορθή;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Α΄ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Β΄ΑΝΑΛΥΣΗ
Γ΄ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Τα ΣΔ δεν έχουν μονοδιάστατο, αλλά τρισδιάστατο περιεχόμενο. Το περιεχόμενο κάθε δικαιώματος είναι
0.0.2. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 2 Η "τριτενέργεια" [ εφαρμογή των ΣΔ]
Σε επιστημονικό συνέδριο ανακύπτει διαφωνία, ως προς το άν εφαρμόζονται τα ΣΔ και στο ιδιωιτκό δίκαιο και υποστηρίζονται και οι δύο αντίθετες απόψεις.
ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιά θέση είναι ορθή; Εφαρμόζονται τα ΣΔ στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών; Ποιά η θεωρητική θεμελίωση αυτής της θέσης;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Α΄ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Στη παραδοσιακή έννομη τάξη τα ΣΔ δικαιώματα εφαρμόζονται μόνο στις δημοσίου - δικαιου σχέσεις κράτους πολιτών. Η περιορισμένη αυτή εφαρμογή προκύπτει από αυτή την ίδια την δυαδισιτκή δομή της κλασικής έννομης τάξης, την διάκριση του δικαίου σε δημίσο και ιδιωτικό, την διάκριση της κοινωνίας από το κράτος και τον κλασικό συνταγματικό ρόλο των ΣΔ ως "νομικού συρματοπλέγματος" κράτους - κοινωνίας, δημόσιας και ιδιωτικής περιοχής. Στο πλαίσιο της κλασικής αυτής έννομης τάξης δεν είναι συνταγματικά δυνατή η νομική εφαρμογή των ΣΔ στις ιδιωτικές σχέσεις. Όμως το ζήτημα που τίθεται είναι αν εφαρμόζονται τα ΣΔ στη σύγχρονη έννομη τάξη και σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να ανπαντηθεί το ερώτημα που τέθηκε.
Β΄ΑΝΑΛΥΣΗ
Κατά το άρθρο 25 παρ. 1 εδ. γ: "Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν." Με την διάταξη αυτή, που προστέθηκε κατά την αναθεώρηση 2001 επιλύεται ρητά το λεγόμενο πρόβλημα της "τριτενέργειας", δηλαδή το ζήτημα της εφαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων όχι μόνο στις σχέσεις κράτους πολιτών (σχέσεις δημοσίου δικαίου) αλλά και στις σχέσεις μεταξύ των πολιτών (σχέσεις ιδιωτικού δικαίου. Το ζήτημα επιλύεται οριστικά υπέρ της άποψης που στήριζε την εφαρμογή των ΣΔ στις διαπροσωπικές σχέσεις . Η διάταξη αυτή αποτελεί ρητή αναγνώριση της μεταβολής, που ήδη έχει επέλθει, δηλαδή της ενότητας της έννομης τάξης μέσα από την ιδιωτικοποίηση του δημοσίου και την δημοσιοποίηση του ιδιωτικού δικαίου. Η υπέρβαση του δυαδισμού του δικαίου ανάγει συνολικά το Σύνταγμα σε καθολικό ρυθμιστή της έννομης τάξης και επομένως οδηγεί ipso jure στην εφαρμμογή των ΣΔ, που εμπεριέχονται στις τυπικά ανώτερες συνταγματικές διατάξεις , στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επομένως στη σύγχρονη έννομη τάξη εξαφανίζεται και δεν υπάρχει ζήτημα τριτενέργειας, το οποίο εμφανίζεται ως αξεπέραστο ζήτημα μόνο στο πλαίσιο της παροαδοσιακής έννομης τάξης. Στη σύγχρονη έννομη τάξη τα ΣΔ εφαρμόζονται σε όλες τις έννομες σχέσεις. Καθιερώνεται έτσι η αρχή της βασικής ισχύος των ΣΔ κατά την οποία "Όλα τα ΣΔ καταρχήν εφαρμόζονται σε όλες της έννομες σχέσεις και ως προς όλο το περιεχόμενό τους.
Γ΄ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Στη σύγχρονη ενιαία έννομη τάξη τα ΣΔ εφαρμόζονται κατά το άρθρο 25 1 γ, και στις σχέσεις μεταξύ των ιδιωτών και καθιερώνεται η αρχή της βασικής ισχύος των ΣΔ η οποία και θέτει τη βάση της εφαρμογής τους. Η εφαρμογή αυτή αφορά αποκλειστικά και μόνο το αμυντικό erga omnes περιεχόμενο και όχι και το προστατευτικό ή διασφαλιστικό περιεχόμενό τους.
0.0.3. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 3: Η "διαφωνία επιπέδων" [ Γενική και θεσμική εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων]
Σε διεθνές συνέδριο για την εξέλιξη των συνταγματικών δικαιωμάτων ανακύπτει διαφωνία μεταξύ δύο συνέδρων αναφορικά προς τα επίπεδα εφαρμογής των ΣΔ, η οποία και χαρακτηρίσθηκε από τους άλλους συνέδρους ως διαφωνία "επιπέδων". Ο σύνεδρος Α υποστηρίζει, ότι τα ΣΔ εφαρμόζονται σε ένα μόνο επίπεδο εκείνο της γενικής κυριαρχικής σχέσης κράτους πολιτών. Ο σύνεδρος Β υποστηρίζει, ότι τα ΣΔ εφαρμόζονται σε δύο επίπεδα ήτοι (α) στο επίπεδο της γενικής (κυριαρχικής και διαπροσωπικής σχέσης) και (β) στο επίπεδο των ειδικών σχέσεων (δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου)
ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιά από τις δύο θέσεις είναι η ορθή;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Α΄ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Απαραίτητη είνα καταρχήν η τοποθέτηση του ερωτήματος. Κατά την παραδοσιακή θεωρία τα ΣΔ εφαρμόζονται αποκλειστικά στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης κράτους - πολιτών. Με την επέκταση της ισχύος των συτναγματικών δικαιωμάτων και στις διαπροσωπικές σχέσεις (άρθρ. 25 παρ. 1 εδ γ), τα ΣΔ εφαρμόζονται και στη γενική διαπροσωπική σχέση μεταξύ των πολιτών. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση πρόκειται πάντοτε για εφαρμογή σε επίπεδο γενικής σχέσης (γενική εφαρμογή των ΣΔ) . Το θέμα που ανακύπτει είναι αν πέρα από την γενική σχέση τα ΣΔ εφαρμόζονται και σε άλλο, δεύτερο επίπεδο, δηλαδή στο πλαίσιο μερικότερων έννομων σχέσεων και θεσμών (δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου)
Β΄ ΑΝΑΛΥΣΗ
Κατά την παραδοσιακή θεωρία τα ΣΔ εφαρμόζονται μόνο σε ένα επίπεδο. Το "δεύτερο επίπεδο" εφαρμογής των ΣΔ δηλαδή το επίπεδο των ειδικών κυριαρχικών και διαπροσωπικών σχέσεων δεν αντιμετωπίζεται και σε μεγάλο βαθμό συγκαλύπτεται. Η εφαρμογή των ΣΔ στις ειδικές κυριαρχικές σχέσες δεν απασχόλησε ιδιαίτερα την παραδοσιακή θεωρία. Η θεωρία αυτή επικεντρώνεται βασικά στην εφαρμογή των ΣΔ στη γενική κυριαρχική σχέση - θέση ιστορικά όχι αδικαιλόγητη- και σχεδόν δεν ασχολείται με την εφαρμογή τους στις ειιδκές κυριαρχικές σχέσεις, που παραμένει έτσι "άλυτο πρόβλημα". Παράλληλα δεν απασχολεί ζήτημα ειδικών διαπροσωπικών σχέσεων, διότι κατά την παραδοσιακή θεωρία τα ΣΔ δεν εφαρμόζονται στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Το ζήτημα του σχηματισμού του "δευτέρου επιπέδου" εφαρμογής των ΣΔ είναι ζήτημα που από νομική άποψη εμφανίζεται και απασχολεί τα τελευταία χρόνια. Αφενός μεν ιστορικά η κατάκτηση της εφαρμογής των ΣΔ στη γενική κυριαρχική σχέση επέτρεψε να στραφεί η προσοχή και προς τις ειδικές κυριαρχικές σχέσεις, τα δικαιώματα των στρατευμένων, των κρατουμένων κλπ. Παράλληλα η με την εξέλιξη της νομικής ρύθμισης αναγνώριση της εφαρμογής των ΣΔ και στις διαπροσωπικές σχέσεις θέτει άμεσα το ζήτημα της εφαρμογής τους όχι μόνο στη γενική διαπροσωπική σχέση αλλά και στις ειδικές διαπροσωπικές σχέσεις. Το δεύτερο επίπεδο εφαρμογής των ΣΔ, το επίπεδο της ειδικής ή θεσμικής εφαρμογής ως νομικό ζήτημα είναι δημιούργημα κυρίως των τελευταίων χρόνων και δεν αντιμετωπίσθηκε στο παρελθόν, όπως τίθεται σήμερα.
Γ΄ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Σύμφωνα με τα παραπάνω, στη σύγχρονη εποχή τα επίπεδα εφαρμογής των ΣΔ είναι δύο: εκείνο της γενικής και το δεύτερο της ειδικής ή θεσμικής εφαρμογής. Τα ΣΔ εφαρμόζονται αφενός μεν στο πλαίσιο της γενικής (κυριαρχικής και διαπροσωπικής) σχέσης, αφετέρου στο πλαίσιο των ειδικών σχέσεων (δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου).
Ανάμεσα στα δύο επίπεδα υπάρχει μεγάλη ουσιαστική, ποιοτική διαφοροποίηση της νομικής μεταχείρισης των ΣΔ. Στο επίπεδο της γενικής σχέσης τα ΣΔ δεν περιορίζονται, παρά μόνο οριοθετούνται. Αντίθετα στο επίπεδο των ειδικών έννομων σχέσεων εφαρμόζεται η αρχή του αιτιώδους των περιορισμών. Στο επίπεδο της γενικής σχέσης δεν είναι ανεκτοί περιορισμοί σε ένα σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος δικαίου. Αντίθετα εισαγωγή περιορισμών είναι δυνατή μόνο στο ειδικό επίπεδο των ειδικών σχέσεων, δηλαδή της θεσμικής εφαρμογής.
0.0.4. ΠΡΑΚΤΙΚΟ 4: Η "οριοθέτηση/περιορισμός" [ Οι διαφορές γενικής και θεσμικής εφαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων]
Στο ίδιο συνέδριο οι ίδιοι σύνεδροι εξακολουθούν να διαφωνούν ως προς την έννοια του περιορισμού και της οριοθέτησης. Ο σύνεδρος Β που προηγουμένως είχε υποστηρίξει την ύπαρξη δύο επιπέδων εφαρμογής των ΣΔ υποσητρίζει την διαφοροποίηση της οριοθέτησης από τον περιορισμό. Αντίθετα ο σύνεδρος Π που προηγουμένως υποστήριζε την παραδοσιακή θεωρία τώρα υποστηρίζει, ότι μεταξύ των δύο δεν υπάρχει καμμιά ή δεν υπάρχει σημαντική διαφορά. Κατά την άποψή του η οριοθέτηση δεν διαφέρει από τον περιορισμό.
ΕΡΩΤΑΤΑΙ: Ποιός από τους δύο συνέδρους έχει ορθή άποψη;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Α΄ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: Πράγματι η διαφορά της οριοθέτησης από τον περιορισμό δεν είναι ευκρινής στη παραδοσιακή θεωρία. Οριοθέτηση και περιορισμός ταυτίζονται ή σχεδόν ταυτίζονται. Οι ανακατατάξεις που έχουν ήδη επέλθει έχουν αναγκαία αναδείξει τις διαφορές οριοθέτησης και περιορισμού. Το ζήτημα δηλαδή που τίθεται είναι ανα σήμερα είναι αναγκαία η διαφοροποίηση αυτή.
Β΄ ΑΝΑΛΥΣΗ
Ανάμεσα στην οριοθέτηση και τον περιορισμό υπάροχυν τρείς βασικές διαφορές:
(α) Εννοιολογική διαφορά: Οριοθέτηση της περιφέρειας του ύκου και συρρίκνωση. Η εννοιολογκή διαφορά είναι βέβαια και διαφορά πειρεχομένου και αξιολογικής αντιμετώπισης από την πλευρά του δικαίου.
(β) Διαφορά πεδίου εφαρμογής: Το πρώτο επίπεδο εφαρμογής των ΣΔ, η γενική έννομη σχέση είναι ο χώρος των οριοθετήσεων. Αντίθετα το δεύτερο επίπεδο οι ειδικές έννομες σχέσεις είναι ο χώρος των περιορισμών. Δεν επιτρέπονται περιορισμοί στο πλαίσο της γενικής έννομης σχέσης ενώ αντίθετα είναι ανεκτοί μόνο στο πλαίσιο των ειδικών εννόμων σχέσεων.
(γ) Διαφορά ως προς την επιφύλαξη νόμου: Για τους περιορισμούς είναι απαραίτητη η επιφύλαξη υπέρ του νόμου, ενώ δεν απαιτείται για τις οριοθετήσεις. Σε κάθε περίτπωση και οι οριοθετήσεις και οι περιορισμοί έχουν συνταγματική θεμελίωση στην οποία βασίζεται η σύμπραξη του κοινού νομοθέτη, η οποία και διαφοροποιείται σημαντικά. Για τις οριοθετήσεις και γενικότερα τις οριοθετούμενες ρυθμίσεις, που βρισκονται μέσα στην περιφέρεια του δικαιώματος δεν απαραίτητη η επιφύλαξη υπέρ του νόμου. Ο κοινός νομοθέτης είναι ελεύθερος να ρυθμίσει βάσει της γενικότερης ρυθμισιτκής του αρμοδιότητας καιτης "γενικής ρυθμσιτιής εξουσιοδότησης" που του παρέ΄χει το Σύνταγμα. Αντίθετα η εισαγωγή περιορισμού απαιτεί ειδική επιφύλαξη υπέρ του νόμου.
Γ΄ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
ΟΙ διαφορές οριοθέτησης και περιορισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικές από θεωρητική και πρακτική άποψη.
