ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
- Πέμπτη, 22 Δεκεμβρίου 2016 - 2:03 π.μ. -

ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

 

Μάθημα προσφερόμενο σε Τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής: Φιλολογίας 60ΚΙΑ01, 60ΜΙΑ01, 60ΓΙΑ01, ΙΑ 01α ΦΠΨ, ΙΑ 01 Α, Θεατρικών Σπουδών, Μουσικών Σπουδών, Σλαβικών Σπουδών, Γερμανικής, Αγγλικής, Γαλλικής, Ιταλικής και Ισπανικής Γλώσσας και Φιλολογίας

 

Χειμερινό εξάμηνο 2016 – 2017

 

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ


ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ

Εισαγωγικό μάθημα.

Οι γραμματειακές πηγές και η αρχαία ελληνική τέχνη: Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Πλινίου, Historia Naturalis, Βιτρουβίου, De Architectura Libri Decem.

Οι επιγραφές: επιτύμβιες, αναθηματικές, ψηφίσματα, οικοδομικές κ.ά. IG, SEG.

Το ενδιαφέρον για την τέχνη της αρχαιότητας από την εποχή της Αναγέννησης και μετά. Τα κείμενα των περιηγητών και η εικονογράφησή τους.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη

Χρονικές περίοδοι. Η ακμή του Μυκηναϊκού κόσμου, τα κέντρα, η Μυκηναϊκή κοινή. Σύννεφα στον Ορίζοντα. Οι Λαοί της Θαλάσσης (τελ. τέτ. 13ου αι. π.Χ.). Οι Αχαιοί καταστρέφουν την Τροία VIIα, τέλ. 13ου αι. π.Χ. (ομηρική Τροία). Το βασίλειο των Χετταίων καταρρέει (α΄ τέτ. 12ου αι. π.Χ.). Καταστροφές των Μυκηναϊκών κέντρων (1150 – 1100 π.Χ.). Ορατές μαρτυρίες καταστροφής σε Μυκήνες, Τίρυνθα, Πύλο, Γλα, κ.α. Εγκατάλειψη περιοχών στην Πελοπόννησο, Αττική,  Βοιωτία. (12ος αι. π.Χ.). Μετανάστευση προς τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, την Κρήτη, Κύπρο, Μικρά Ασία (Μίλητος). Μετακινήσεις και μείωση πληθυσμού. Εγκαταστάσεις σε ορεινές και ερημικές αγροτικές περιοχές. Η παράδοση για την Κάθοδο των Δωριέων και την Επιστροφή των Ηρακλειδών. Το τέλος του Μυκηναϊκού κόσμου (περ. 1050 π.Χ.). 

Οι Σκοτεινοί Χρόνοι (1150/1125 έως 900 π.Χ. Πρωτογεωμετρική Περίοδος (1050 – 900/875 π.Χ.).

Γεωμετρική Περίοδος  (900 -700 π.Χ.).  Χρήση του σ ι δ ή ρ ο υ, η  κ α ύ σ η των νεκρών, η  γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή διακόσμηση. 

Αρχιτεκτονική: 1) Οικισμοί, 2) Τύποι κτισμάτων, 3) υλικά κατασκευής, τεχνική. Σμύρνη, Ζαγορά Άνδρου. Ομοιώματα κτηρίων Άργους και Περαχώρας.  Επιμήκη κτήρια με κιονοστοιχίες : Λευκαντί Ευβοίας, Θέρμο Αιτωλίας, Σάμος.

Κεραμική, Αγγειογραφία: Σχήματα αγγείων: αμφορεύς, κρατήρ, οινοχόη, σκύφος, κάνθαρος, αρύβαλλος, πυξίς, κάλαθος. Τεχνική ζωγραφικής. Γάνωμα μελανό/καστανό επί της εδαφόχρωμης επιφάνειας του πηλού. Χρήση οργάνων κανόνα και διαβήτη για την σχεδίαση των γεωμετρικών μοτίβων. Εικονιστικά θέματα (8ος αι. π.Χ.): μορφές ανθρώπων, ζώων, πουλιών, αφηγηματικές σκηνές, νεκρικές (πρόθεσις και εκφορά), μυθολογικές. Μεγάλα κέντρα κεραμικής παραγωγής: Αθήνα, Κόρινθος, Άργος, Εύβοια, Νησιά Αιγαίου, Κρήτη.

Πλαστική (πηλός, μέταλλο, ελεφαντόδοντο): ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια. Μειξογενή όντα. Ο Κένταυρος από το Λευκαντί Ευβοίας, το ελάφι από τον Κεραμεικό της Αθήνας, άλογα με ιππείς, αρματηλάτες από την Ολυμπία και την Αθήνα. Πολεμιστές από την Ακρόπολη Αθηνών και την Ολυμπία. Οι θεές από ελεφαντόδοντο από τον Κεραμεικό.  Πήλινο κωδωνόσχημο ειδώλιο από την Βοιωτία.

Μεταλλοτεχνία, «τορευτική»: Λέβητες, τρίποδες, όπλα, περόνες και πόρπες, άλλα κοσμήματα.

 Η αρχαϊκή περίοδος (7ος- 6ος αι. π.Χ.). Αποικίες στη Δύση (Νότιος Ιταλία και Σικελία) > Δεύτερος Αποικισμός. Αγροτική οικονομία, ναυτιλία, εμπόριο, βιοτεχνία. Οι νέες οικονομικές συνθήκες > κοινωνικές, πολιτικές ανακατατάξεις. Η  πόλη – κράτος. Εκφυλισμός του θεσμού της Βασιλείας (κληρονομικής). ΄Ανοδος της τάξης των Ευγενών. Αριστοκρατικό πολίτευμα. Τιμοκρατικό πολίτευμα (τίμημα= περιουσία). Τύραννοι, ευγενείς με ισχυρή προσωπικότητα (Πολυκράτης Σάμου, Κύψελος και Περίανδρος Κορίνθου, Πεισίστρατος Αθηνών). Τύραννοι και μεγάλα οικοδομικά  έργα. 

Αρχιτεκτονική: Γενικά:  Κύριοι τύποι κτηρίων του 7ου και 6ου αι.  π.Χ.: ναοί (ειδικού τύπου λατρευτικό κτήριο το Τελεστήριο της Ελευσίνος), θησαυροί, στοές. 1. Ναός του Απόλλωνος  (περί το 625 π.Χ.) στο Θέρμο Αιτωλίας.  2. Ναός Ήρας (περί το 600 π. Χ.) στην Ολυμπία.

Γλυπτική/πλαστική. Γενικά: η ελεύθερη μνημειώδης μορφή, η δαιδαλική μορφή. Η όρθια και η καθιστή μορφή. Η ανδρική μορφή = κούρος. Η γυναικεία μορφή = κόρη. Η  οργάνωση της μορφής. Δομή σώματος, στήριξη, κεφάλι, πρόσωπο, κόμμωση.

Παραδείγματα: Απόλλων Μαντίκλου, α΄ τέταρτο 7ου αι. π.Χ. Μουσείο Βοστώνης. Γυναικεία μορφή από το Μενελάειο της Σπάρτης, α΄ τέταρτο 7ου αι. π.Χ. Μουσείο Σπάρτης.   

Η Γλυπτική του 6ου αι. π.Χ. Άλλοι τύποι: αναθέτης, ανακεκλιμένος, πολεμιστής, ιππέας, μυθολογικά όντα. Ο αρχιτεκτονικός γλυπτικός διάκοσμος (αετωματικές συνθέσεις, ζωφόροι, μετόπες, ακρωτήρια). Επιτύμβια μνημεία (ολόγλυφα/αγάλματα, ανάγλυφα/στήλες, ζώα).

ΕΠΙΓΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ (εισηγήσεις από τους αρχαιολόγους του Μουσείου).

 

ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ( δύο παρεμβαλλόμενα μαθήματα). 

Σύντομη εισαγωγή για την ίδρυση του Μουσείου και για το κτήριο.

 Αίθουσες ισογείου. Από τα εκθέματα: 1.  Πήλινος μεγάλος αμφορέας από το Δίπυλο του Κεραμεικού με παράσταση πρόθεσης, 8ου αι. π.Χ. 2. ειδώλιο θεάς από ελεφαντόδοντο (ΕΑΜ 776), τέλος 8ου αι. π.Χ.). 3. Πρωτοαττική υδρία Αναλάτου (7ος αι. π. Χ.). Γλυπτική 4. Γυναικεία δαιδαλική όρθια μορφή, ανάθημα της Νικάνδρης στην Άρτεμη (ΕΑΜ 1, με επιγραφή), περί το 650 π.Χ., 5. Γυναικεία δαιδαλική καθιστή  μορφή (ΕΑΜ 57), περί το 630 π.Χ., 6. Κούρος Σουνίου (ΕΑΜ 2720), περί το 600 π.Χ. 7. Επιτύμβιο άγαλμα κόρης (Φρασίκλειας) από τη Μερέντα (αρχαίος δήμος Μυρρινούντος) (ΕΑΜ 4889, με επίγραμμα), περί το 550 – 540 π.Χ., 8. Επιτύμβια στήλη δορυφόρου από το νεκροταφείο του Κεραμεικού, ενοικοδομημένη στο Θεμιστόκλειο τείχος (ΕΑΜ 2687), περί το 560 – 550 π.Χ., 9. Σφίγγα από τα Σπάτα (ΕΑΜ28), 570 – 550 π.Χ., 10.Επιτύμβιος κούρος (Κροίσος) από την Ανάβυσσο (ΕΑΜ 3851, με  επίγραμμα), περί το 530 π.Χ., 11. Επιτύμβιος κούρος (Αριστόδικος) από τα Μεσόγεια (ΕΑΜ 3938, με  επίγραμμα), περί το 510 – 500 π.Χ., 12. Επιτύμβια στήλη Αριστίωνος από τη  Βελανιδέζα Αττικής (ΕΑΜ 29 με επίγραμμα), περί το 510 π.Χ. 

Σχολιάστηκαν τα ακόλουθα έργα: της Κλασικής περιόδου. Δύο πρώιμα κλασικά ιωνικά κιονόκρανα από τον Β΄ ναό της Αθηνάς Σουνιάδος  (ΕΑΜ 4477, 4478), περί το 460-450 π.Χ. Χάλκινο άγαλμα Διός ή Ποσειδώνος από τη θάλασσα του ακρωτ. Αρτεμισίου στη Βόρ. Εύβοια (ΕΑΜ Χ 15161), περί το 460 π.Χ., Απόλλων «Ομφαλού» (ΕΑΜ 45), ρωμ.αντίγρ. τύπου περί το 460 π.Χ., Λατρευτικό ή αναθηματικό ανάγλυφο από την Ελευσίνα: Δήμητρα, Κόρη, Τριπτόλεμος (ΕΑΜ 1859), περί το 440-430 π.Χ., Αγαλμάτιο Αθηνάς Παρθένου, βρέθηκε κοντά στο Βαρβάκειο Λύκειο το 1887, ρωμ. αντίγρ. (3ου αι. μ.Χ.), της χρυσελεφάντινης Αθηνάς Παρθένου του Φειδία (438 π.Χ.) στον σηκό  του Παρθενώνος. Ρωμ. αντίγραφο. (2ου αι. μ.Χ.) του λατρευτικού αγάλματος της Νεμέσεως στον ναό της θεάς στον Ραμνούντα, έργου του Αγορακρίτου, μαθητή του Φειδία, περί το 430 π.Χ., Αναθηματικό ανάγλυφο (ΕΑΜ 1783)> αμφίγλυφο: α΄ όψη> απαγωγή της νύμφης Βασίλης από τον ήρωα Έχελο και Ερμής Νυμφαγωγός, β΄ όψη> ΄Αρτεμις, Κηφισός, νύμφες, περί το 410 π.Χ.  Επιτύμβια στήλη ιματιοφόρου νέου που κρατάει μικρό πουλί και κλουβί, δίπλα του αποκοιμισμένος μικρός δούλος σε πεσσό με γάτα που καραδοκεί (ΕΑΜ 715), περί το 430 – 420 π.Χ., Επιτύμβια λήκυθος της Μυρρίνης (ΕΑΜ 4485), Ερμής Ψυχοπομπός οδηγεί την νεκρή Μυρρίνη, αριστερά τρεις συγγενείς, περί το 420 π.Χ. Επιτύμβια στήλη Ηγησώς Προξένου, περί το 410 π. Χ. Περί ψηφισματικών ή επιτίτλων αναγλύφων (ψήφισμα αθηναϊκό του 347-6 π.Χ. περί ατελείας εισαγωγής σίτου για τους υιούς του Λεύκωνος, ηγεμόνος του Κιμμερίου Βοσπόρου).

 

 Αίθουσες ορόφου.  Κεραμική και αγγειογραφία. Σύντομη εισαγωγή για την τεχνική των πήλινων αγγείων (υλικό, κατεργασία, διακόσμηση, όπτηση κ.λπ.). Σχήματα και διακόσμηση αγγείων της Γεωμετρικής εποχής, παραδείγματα.  Η Ανατολίζουσα περίοδος: ο 7ος αι π. Χ. Τα μεγάλα εργαστήρια αγγειογραφίας: Κόρινθος, Αθήνα. Άλλα: Κυκλάδες, Εύβοια, Ιωνία, Κρήτη, Λακωνία, Άργος. Το κορινθιακό εργαστήριο. Η πρωτοκορινθιακή φάση: το πιο χαρακτηριστικό αγγείο είναι ο αρύβαλλος.  Κατ’ αρχήν ο σφαιρικός (725-690 π.Χ.), αργότερα ο ωοειδής (690-650 π.Χ.) και τέλος ο απιόσχημος (650 - 640 π.Χ.). Το αλάβαστρο (625-590 π.Χ.). Η χρονολόγηση των φάσεων (H.Payne, Necrocorinthia) στηρίζεται στο σχετικό ανασκαφικό υλικό από τις ελληνικές αποικίες της Δύσης, των οποίων γνωρίζουμε το έτος ίδρυσης από τις γραμματειακές πηγές (Θουκυδίδης). Κύμη (750 π.Χ.), Συρακούσες (728 π.Χ.),Υβλαία Μέγαρα  (706 π.Χ.), Τάρας  (690 π.Χ.), Γέλα  (628 π.Χ.). Κύρια χαρακτηριστικά της αγγειογραφίας του 7ου αι. π.Χ.: Τεχνική περιγράμματος, εγχάραξη, πολυχρωμία από το 650 π.Χ. και ύστερα. Θεματογραφία: φυτικά κοσμήματα, απεικονίσεις ζώων και πουλιών, εικονιστικές μυθολογικές παραστάσεις. Παραδείγματα Πρωτοκορινθιακής κεραμικής και αγγειογραφίας: Αρύβαλλοι.,  οινοχόη και όλπη (βλ. και όλπη Chigi στη Villa Giulia στη Ρώμη).

Παραδείγματα της Πρωτοαττικής κεραμικής κι αγγειογραφίας: Μεγάλου μεγέθους αγγεία: ο αμφορεύς, ο ωοειδής κρατήρ, η λουτροφόρος, αλλά και μικρού μεγέθους όπως η κοτύλη. Υδρία Αναλάτου, 700 π.Χ. Χοροί ανδρών και γυναικών, ζώα  (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Αμφορέας του Νέσσου (Νέτος) 620 π.Χ. Ηρακλής και Νέσσος Η καταδίωξη των Γοργόνων από τον Περσέα (αποκεφαλισμένη η Μέδουσα Γοργώ, τρέχουσες σε δρόμο εν γούνασι η Σθενώ και η Ευρυάλη. Κυκλαδικά εργαστήρια: Μεγάλος πιθαμφορέας παριανού εργαστηρίου, 640 – 630 π.Χ. Μονομαχία. Απόλλων, Άρτεμις, Υπερβόρειες Παρθένες επί άρματος που σύρουν δύο γρύπες. Η εμφάνιση του Μελανόμορφου ρυθμού (τεχνική, ζωγράφοι), παραδείγματα. Κεραμική και Αγγειογραφία: Ο 6ος αι. π.Χ.  Μελανόμορφος ρυθμός. Ο Αρχαϊκός ερυθρόμορφος ρυθμός: 530 – 475 π.Χ. Οι Ζωγράφοι. Ο Ερυθρόμορφος ρυθμός του 5ου αι. π.Χ. τεχνική, ζωγράφοι, παραδείγματα. Λευκές λήκυθοι (σχήμα, τεχνική, εικονογραφία, ζωγράφοι, θέματα, χρήση). Τα επίνητρα (το επίνητρο της Ερετρίας). Η Ερυθρόμορφη αγγειογραφία του 4ου αι. π.Χ. (γενικά περί σχημάτων αγγείων, ζωγραφικής σύνθεσης, χρωμάτων, θεματογραφίας, τα αγγεία τύπου Κερτς / Παντικαπαίου Κριμαίας). Οι Παναθηναϊκοί αμφορείς (χρήση, θεματογραφία, ιδιομορφίες τεχνοτροπικές, επιγραφές, χρονολόγηση).


ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ

 Αρχιτεκτονική. Γενικά 

Τυπολογία ανάλογα προς τη διάταξη των κιόνων (ναός εν παραστάσι, διπλός εν παραστάσι, πρόστυλος, αμφιπρόστυλος, περίπτερος, δίπτερος, ψευδοπερίπτερος, ψευδοδίπτερος), τον αριθμό των κιόνων στην στενή πλευρά (δίστυλος, τετράστυλος, εξάστυλος, οκτάστυλος, δεκάστυλος),  την πυκνότητα των κιόνων (πυκνόστυλος, αραιόστυλος, εύστυλος, διάστυλος, σύστυλος). Οι αρχιτεκτονικές μορφές (κρηπίδωμα, κίονες [βάση, κορμός, κιονόκρανο],θριγκός [επιστύλιο, δωρική και ιωνική ζωφόρος, γείσο], σίμη, υδρορρόη, κεραμίδια, ακρωτήρια. Στέγη, οροφή, φατνώματα, αετώματα. Κυμάτια (ιωνικό, λέσβιο, δωρικό), πλοχμός, αστράγαλος. Ρυθμολογία: Δωρικός, Ιωνικός, Κορινθιακός ρυθμός, το περγαμηνό κιονόκρανο. Υλικά δομής. Κυρίως μάρμαρα Πεντέλης και Πάρου, ασβεστόλιθος Υμηττού, ακτίτης Πειραιώς, πωρόλιθος (και κογχυλιάτης), κροκαλοπαγής λίθος. Οι οικοδομικές επιγραφές, οι συγγραφές. Η σημασία τους (επιγραφές του ναού του Ασκληπιού και της Θόλου στην Επίδαυρο, επιγραφή Ερεχθείου, συγγραφή Σκευοθήκης Φίλωνος στον Πειραιά).  

 Αρχιτεκτονική. Μνημεία 5ου  και 4ου αι.  π. Χ. Ναός Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία, αρχιτέκτων Λίβων (Δωρικός ρυθμός, 6Χ13  κίονες, δίστυλος εν παραστάσι πρόδομος και οπισθόδομος, εσωτερικές κιονοστοιχίες, χρήση κογχυλιάτου λίθου. Αετωματικές συνθέσεις: προετοιμασία αρματοδρομίας Πέλοπος και Οινομάου (βλ. και Ευριπ. Ιφιγένεια η εν Ταύροις), Κενταυρομαχία και 12 ανάγλυφες μετόπες με άθλους Ηρακλέους από παριανό μάρμαρο. Χρονολόγηση μετά το 470 και προ του 457 π.Χ. > ιστορικοί λόγοι), Ναός Επικουρείου Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας, αρχιτέκτων Ικτίνος (Δωρικός ρυθμός, 6Χ15 κίονες, δίστυλος εν παραστάσι πρόναος και οπισθόδομος, εσωτερικές ιωνικές ημικιονοστοιχίες, κορινθιακός κίων μεταξύ σηκού και αδύτου, χρήση τοπικού ασβεστολίθου. Ιωνική μαρμάρινη ζωφόρος  στο εσωτερικό του  σηκού. Περί το 430 π.Χ. (η ζωφόρος στο Βρετανικό Μουσείο). Ναός Ηφαίστου και Αθηνάς στον Αγοραίο Κολωνό (μέσα του 5ου αι. π.Χ. και μετά). Ναός Άρεως στην Αρχαία αγορά (πρόκειται για τον  ναό της  Αθηνάς Παλληνίδος, μέσα  του 5ου αι. π.Χ. ο οποίος μεταφέρθηκε στην Αγορά τον 1ον αι. π.Χ. από τον αρχαίο δήμο της Παλλήνης). Ναός Ποσειδώνος στο Σούνιο και ναός Νεμέσεως στον Ραμνούντα (από τα μέσα του 5ου αι .π.Χ. και μετά). Ναοί Μεγάλης Ελλάδας: Ναός Ολυμπίου Διός στον Ακράγαντα της Σικελίας  (Δωρικός ρυθμός, κολοσσιαίος ψευδοπερίπτερος, 7Χ14 κίονες, ανδρικές μορφές/τελαμώνες ή γίγαντες ενισχύουν την στήριξη των επιστυλίων εξωτερικά, περί το 480 π.Χ.). Ναός Ήρας ΙΙ στην Ποσειδωνία (Δωρικός ρυθμός,  περίπτερος, 6Χ14 κίονες, εσωτερικές δίτονες κιονοστοιχίες, πωρόλιθος, περί το 460 π.Χ.). Ημιτελής ναός στην Έγεστα της Σικελίας  (Δωρικός ρυθμός, περίπτερος, άνευ τοίχων και εσωτερικών κιονοστοιχιών, περί το 425 π. Χ.).

 Ναός Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα (Δωρικός ρυθμός, 6Χ14 κίονες, χρήση κορινθιακού και ιωνικού ρυθμού εσωτερικά. Αρχιτέκτων και γλύπτης Σκόπας, 360-350 π.Χ.). Θόλος Επιδαύρου (Δωρική περίσταση από 26 κίονες, κορινθιακή εσωτερική κιονοστοιχία από 14 κίονες, υπόγειος λαβύρινθος, αρχιτέκτων Πολύκλειτος ο νεώτερος, οικοδομική επιγραφή (Θεόδοτος, Τιμόθεος, Εκτορίδας, 360-320 π.Χ.)> αίθουσα Επιδαύρου στο ΕΑΜ και Αρχαιολογικό Μουσείο Επιδαύρου. Μαυσωλείον Αλικαρνασσού (μνημειώδες ταφικό οικοδόμημα, του Μαυσώλου δυνάστη της Καρίας και της συζύγου του Αρτεμισίας, 353-  π.Χ. Ιωνικού ρυθμού με ζωφόρους, αρχιτέκτονες Πυθεός και Σάτυρος, περιγραφές υπό Βιτρουβίου και Πλινίου, αναπαραστάσεις, γλύπτες: Σκόπας, Βρύαξις, Λεωχάρης και Τιμόθεος (Πραξιτέλης;)> τα γλυπτά στο Βρετανικό Μουσείο, εκμαγεία στο Μουσείο εκμαγείων της Φιλοσοφικής ΕΚΠΑ. Ναός Αρτέμιδος Εφέσου (ναός Ε), 356-236 π.Χ. Ιωνικού ρυθμού, δίπτερος, 8Χ21 κίονες, με  36 κίονες = columnae caelatae (Πλίνιος). Ναός Απόλλωνος στα Δίδυμα της Μιλήτου (καταστροφή το 494 π.Χ υπό Δαρείου /Ιωνική επανάσταση, ανοικοδόμηση το 313 π.Χ. ημιτελής μέχρι το 41 μ.Χ. Αρχιτέκτονες Παιώνιος και Δάφνις, δίπτερος 10Χ21 κίονες, χρησμογραφείον, άδυτον, κλιμακοστάσια=λαβύρινθοι, επιγραφές, ναΐσκος.

 

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ 

Μάθημα αρχιτεκτονικής στον Αγοραίο Κολωνό και την Αρχαία Αγορά των Αθηνών.

Συζητήθηκαν θέματα αρχιτεκτονικής και γλυπτικής (ζωφόροι) σχετικά με το ναό του Ηφαίστου και της Αθηνάς (μέσα 5ου αι. π.Χ.) στον Αγοραίο Κολωνό και με άλλους παρόμοιους ναούς, τον ναό του Άρεως στην Αγορά (ναός Παλληνίδος Αθηνάς), τον  ναό του Ποσειδώνος στο Σούνιο και τον ναό της Νεμέσεως στον Ραμνούντα. Επίσκεψη στο εσωτερικό του μνημείου (Ηφαίστου και Αθηνάς) όπου η βάση των λατρευτικών αγαλμάτων τα οποία δημιούργησε  ο γλύπτης Αλκαμένης.  Θόλος και Μητρώο. Τυπολογία στοών 5ου και 2ου αι. π.Χ.  Χρήση των στωικών οικοδομημάτων. Βασίλειος Στοά, Στοά Ελευθερίου Διός (δωρικού  ρυθμού, μετά παρασκηνίων), στοά Αττάλου Β΄ (διώροφη, με καταστήματα, και κιονοστοιχίες δωρικού, ιωνικού και περγαμηνού ρυθμού, επιγραφή επιστυλίου). Η Παναθηναϊκή Οδός (από τον Κεραμεικό στα Προπύλαια της Ακροπόλεως). Σύντομος σχολιασμός στις μακέτες της Αγοράς, της Πνυκός και της Ακροπόλεως στον όροφο της Στοάς του Αττάλου.

ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ

Η κλασική περίοδος

Γλυπτική: Αυστηρός ρυθμός. 480 – 450 π. Χ. Κύρια χαρακτηριστικά: Στάσιμο (στηρίζον) και άνετο σκέλος. Κινήσεις άνω άκρων. Χιασμός κινήσεων. Η μυολογία της ανδρικής γυμνής μορφής. Τα αυστηρά χαρακτηριστικά του προσώπου, η κόμμωση. Η γυναικεία μορφή, κίνηση, ενδυμασία, κόμμωση. Αγαλματικοί τύποι. Ηνίοχος Δελφών (Χ.Π.), 478 ή 474 π.Χ. (επιγραφή). Σύνταγμα των Τυραννοκτόνων Αρμοδίου και Αριστογείτονος (Μ.Α.), 477-476 π.Χ. (Πάριον Χρονικόν), έργο Κριτίου και Νησιώτη (ανιδρυμένο στην Αγορά των Αθηνών). Παις Κριτίου (γλύπτη), 490-480 π.Χ. (Μ.Π., Μουσείο Ακροπόλεως), Ξανθός έφηβος, 490-480 π.Χ. (Μ.Π., Μουσείο Ακροπόλεως), Κόρη Ευθυδίκου (αναθέτη) γιού του Θαλιάρχου, 490 π.Χ. (Μ.Π. Μουσείο Ακροπόλεως), Ανάγλυφο της Αθηνάς «σκεπτομένης», περί το 470 π.Χ. (Μ.Π. Μουσείο Ακροπόλεως). Η Αθηνά του Αγγελίτου (αναθέτη), έργο του Ευήνορος (γλύπτη), 480 π.Χ. (Μ.Π., Μουσείο Ακροπόλεως). Η Ασπασία Σωσάνδρα με μακρύ ιμάτιο (Μ.Α.), 460-450 π.Χ. Η Δήμητρα Giustiniani με πέπλο και επίβλημα (Μ.Α., 470 π.Χ.). Η Πηνελόπη καθιστή με σταυρωμένα πόδια και χειρονομία συλλογισμού και θλίψης (Μ.Α.), 460 π.Χ. Η Νίκη της Πάρου, 470-460  π.Χ. (Μ.Π.) Το ανάγλυφο «του θρόνου Ludovisi» με την γέννηση της Αφροδίτης, 460 π.Χ. (Μ.Π.)  Οι πολεμιστές του Riacce, 460 -450 π.Χ. (Χ.Π.), Ο Ζεύς του Αρτεμισίου, 460-450 π.Χ. (Χ.Π., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Αυστηρός ρυθμός (συνέχεια): Ο αρχιτεκτονικός γλυπτικός διάκοσμος του ναού του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία (Μ.Π.). Τα θέματα. Ανατολικό αέτωμα: προετοιμασία αρματοδρομίας Οινομάου και Πέλοπος. Ζευς, Οινόμαος και Στερόπη, Πέλοψ και Ιπποδάμεια, τα τέθριππα, οι άλλες μορφές, Ίαμος, οι προσωποποιημένοι ποταμοί Αλφειός και Κλάδεος. Δυτικό αέτωμα: Κενταυρομαχία. Γαμήλιο συμπόσιο του βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου. Απόλλων, Πειρίθους, αττικός ήρωας Θησέας. Οι Κένταυροι επιτίθενται στη νύφη Δηϊδάμεια (κένταυρος Ευρυτίων), στους Λαπίθες και στις Λαπιθίδες ακόμη και  στα παιδιά των Λαπιθών. Στις ανά έξι μετόπες προδόμου και οπισθοδόμου αποδίδονται δώδεκα άθλοι του Ηρακλέους.

Ο Ώριμος ρυθμός. 450-420 π.Χ. Μύρων από τις Ελευθερές της Βοιωτίας: Δισκοβόλος (Μ.Α.), 450 π.Χ. Φειδίας από την Αθήνα: Απόλλων Παρνόπιος (τύπος Κassel), 450 π.Χ. Αθηνά Παρθένος, 438 π.Χ.  Πολύκλειτος: Δορυφόρος ή Κανών, 440 π.Χ. (Μ.Α.), Διαδούμενος, 420 π.Χ. (Μ.Α.). Ο μαθητής του Φειδία. Αλκαμένης: Ερμής Προπύλαιος (Μ.Α.), Πρόκνη και Ίτυς (Μ.Π., Μουσείο Ακροπόλεω

Ο Πλούσιος Ρυθμός, 420-390 π.Χ. Αγοράκριτος από την Πάρο: Νέμεση στον Ραμνούντα. Παιώνιος από τη Μένδη της Χαλκιδικής: Νίκη, 421 π.Χ. (Μ. Π. Μουσείο Ολυμπίας).

Η γλυπτική του 4ου αι. π.Χ. Κηφισόδοτος: Ειρήνη και Πλούτος στην Αγορά των Αθηνών, 374 π.Χ. (Μ.Α.). Πραξιτέλης γιός του Κηφισοδότου: Αφροδίτη της Arles (Μ.Α.)>εκμαγείο Μουσείου Φιλοσοφικής Σχολής, Ερμής με τον Διόνυσο παιδί στην Ολυμπία (Μ.Π.), Αφροδίτη της Κνίδου (Μ.Α.). Τιμόθεος: Λήδα και κύκνος (Μ.Α.), Υγεία (Μ.Π. Εθν. Αρχ. Μουσ.), συνεργασία στα αρχιτεκτονικά γλυπτά του ναού του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, βλ. και οικοδομ. επιγραφή στο Μουσ. Επιδαύρου (Μ.Π., Εθν. Αρχ. Μουσ./ αίθουσα Επιδαύρου). Σκόπας από την Πάρο: Μαινομένη Βάκχη (Μ.Α.), αρχιτέκτων και γλύπτης ναού Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα (Μ.Α. Μουσ. Τεγέας.). Λύσιππος από την Σικυώνα: Καιρός=ευκαιρία →ζυγός επί ξυρού ακμής (Μ.Α.), Αποξυόμενος (Μ.Α.), στον κύκλο του γλύπτη ανήκει το επιτύμβιο ανάγλυφο του Ιλισσού (Μ.Π. Εθν. Αρχ. Μουσ.). Οι ζωφόροι του Μαυσωλείου  της Αλικαρνασσού (Μ. Π. Βρετ. Μουσ.> εκμαγεία  Μουσείου Φιλοσοφικής Σχολής). 

 



ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ

Ελληνιστική περίοδος

Γλυπτική. Τα χρονικά όρια > 323 π.Χ. – 146 π.Χ.(καταστροφή Κορίνθου από τον Μόμμιο → Necrocorinthia) /86 π.Χ. (καταστροφή της Αθήνας από τον Σύλλα ) / 31 π.Χ. (ήττα των ναυτικών δυνάμεων του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας από τον Οκταβιανό στο Άκτιον (> Νικόπολις). Κατάλυση του τελευταίου ελληνιστικού βασιλείου της Αιγύπτου).  Γενικά: η «πόλις» υποχωρεί, τα κέντρα μετατοπίζονται στα ανατολικά, δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων στην ανατολή > κοσμοπολιτισμός, ελληνικά και τοπικά στοιχεία στην τέχνη, γενίκευση του θεσμού της βασιλείας/η λατρεία του ηγεμόνος, υπήκοος όχι πολίτης. Θεοποίησις εν ζωή του Αλεξάνδρου το 324 π. Χ. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα του νατουραλισμού (φυσιοκρατίας), ρεαλισμού (από τον Λύσιππο και μετά), πορτραίτο, καλλιτεχνικά ρεύματα του μπαρόκ και του ροκοκό (3ος, 2ος αι. π.Χ.), οι τοπικές σχολές γλυπτικής. Κλασικισμός και αρχαϊσμός.Ρωπογραφία. Τύποι «γκροτέσκοι», καρικατούρες. Ο εκλεκτικισμός. Η χρονολόγηση της ελληνιστικής γλυπτικής. Τα ασφαλώς χρονολογημένα έργα βάσει ιστορικών γεγονότων. Η χρονολόγηση βάσει στυλιστικών κριτηρίων. Πρώιμη, Μέση, Ύστερη Ελληνιστική γλυπτική. Αντιπροσωπευτικά γλυπτά: Δημοσθένης Πολυεύκτου (Μ.Α), Θέμις Χαιρεστράτου (Μ.Π., Εθν. Αρχ. Μουσ.), Τύχη Αντιοχείας μετά το 300 π.Χ. (Μ.Α.), Νίκη Σαμοθράκης 190 π.Χ. (Μ.Π., Μουσ. Λούβρου), Βωμός Περγάμου, 180-160 π.Χ. (Μ. Π., Μουσ. Περγάμου, Βερολίνο), Σάτυρος Πομπηίας (Χ.Π. Μουσ. Νεαπόλεως), Κέλης ίππος με αναβάτη από το Αρτεμίσιο τα Ευβοίας (Χ.Π., Εθν. Αρχ. Μουσ.), Αφροδίτη της Μήλου (Μ.Π., Μουσ. Λούβρου), Νάνοι «Γρύλλοι» από το ναυάγιο της Mahdia της Αλεξανδρείας (Χ.Π. Μουσ. Bardo Τύνιδας), Ερμαφρόδίτος (Μ.Α. Mus. Naz. Ρώμης).

Μ.Π. = μαρμάρινο πρωτότυπο

Χ.Μ. = χάλκινο πρωτότυπο

Μ.Α. = μαρμάρινο αντίγραφο

ΕΑΜ = Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

                   

Ζωγραφική.του 4ου αι. π.Χ.  Η ζωγραφική διακόσμηση των μακεδονικών τάφων. Ο «τάφος του Φιλίππου Β΄» και ο τάφος της Περσεφόνης στη Βεργίνα.  Ο τάφος του Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης.

Τα ψηφιδωτά δάπεδα της Πέλλας. Το ψηφιδωτό του Αλεξάνδρου στην Πομπηία.   

Αγγειογραφία.  Συμπληρωματικά: Ο αττικός μελανόμορφος ελικωτός κρατήρας (του François), 570 π.Χ. με μυθολογικά θέματα κατά ζώνες, 270 μορφές, και 121 επιγραφές, έργο του αγγειοπλάστη Κλειτία και του αγγειογράφου Εργοτίμου. Αττικός πρώιμος ελεύθερος ερυθρόμορφος ρυθμός (475 – 450 π.Χ.)> Ζωγράφος των Νιοβιδών. Αττικός ελεύθερος ή ωραίος (ώριμος) ερυθρόμορφος ρυθμός (450 – 420 π.Χ.)> Ζωγράφος του Αχιλλέως, Ζωγράφος του Ορφέως. Ζωγράφος της Πηνελόπης. Ζωγράφος της Ερετρίας, Ζωγράφος του Κλεοφώντος. Ο πλόυσιος ρυθμός της ερυθρόμορφης αττικής αγγειογραφίας (420 – 390 π.Χ.)> Ο Ζωγράφος του Προνόμου: ελικωτός κρατήρας με παράσταση προετοιμασίας σατυρικού δράματος (Πρόνομος = διάσημος αυλητής από τη Βοιωτία, γνωστός από επιγραφή του 384/3 π.Χ. και από τις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη που διδάχθηκαν το 392 π.Χ.). Τα Κατωιταλιωτικά ερυθρόμορφα αγγεία κατασκευάζονται στα τοπικά εργαστήρια από το 440 π.Χ.  Η παραγωγή πιθανώς συνδυάζεται με την ίδρυση των Θουρίων το 443 π.Χ. > Σπάνιοι μύθοι, παραστάσεις δραμάτων (και απολεσθέντων), φλυακογραφίες (φλύακες = θεατρικό είδος > παρωδία, αγαπητό στον Τάραντα και τη Σικελία). Τοπικά εργαστήρια της Απουλίας, Λευκανίας, Καμπανίας, Ποσειδωνίας, Σικελίας.

 

ΜΕΛΕΤΗ για τις ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

1.    Ό,τι έχει σχολιασθεί στην αίθουσα καθώς και στα  μαθήματα σε χώρους και μουσεία. Βλ. διάγραμμα μαθημάτων  στο Η Τάξη – ανακοινώσεις.

2.   Από το εγχειρίδιο του Δ. Πλάντζου, Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία. 1100 – 30 π. Χ. Αθήνα 2011, (2016) σελίδες 50-57 (56-63), 64 (70), 66(72, 68 (74) (Αμφορ. Πολυφ.), 71 (77) (Δαιδαλ.), 75-79 (81-85), 80-83 (86-89), 89-90 (95-96) (Παναθ. Αμφορ.), 92-93 (100-101), 99-103 (107-111), 106-111 (114-119), 116-117 (125-126), 133-139 (141-147) ,142-179 (150-187), 180-183 (188-190) ,186-187 (194-195) (Θέατρ.), 192-199 (202-209), 200-204 (210-214), 223-227 (233-237), 231-249 (241-259), 259-264 (269-274), 270-272 (283-285).

 Με κόκκινο χρώμα οι σελίδες της έκδοσης 2016.

Με μαύρο χρώμα οι σελίδες της έκδοσης 2011.

                              

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Οι εξετάσεις  του μαθήματος της Κλασικής Αρχαιολογίας 2016-2017 θα διεξαχθούν γραπτά.


ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ